Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси



Download 1,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet85/89
Sana22.01.2021
Hajmi1,73 Mb.
#55955
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   89
Bog'liq
matematika tarixi

DA
DC

 bo‘lgani va undan tashqari 
DH
DB

 bo‘lgani uchun, 
BC
AH

  bo‘ladi. ADN va NAD   burchaklarning yig‘indisi  DVA yoki 
DGB burchakka teng. Lekin 
DGB

Shuning uchun    

GDA =

NDA   bo‘lib,   DG=DH  va 
DA    umumiy        tomon        bo‘lganidan,        bu      uchburchaklarda  AG=  AN  bo‘ladi.  Ammo  AN=VS 
bo‘lgandan  AG=BC  bo‘ladi.  GE  =  EV  bo‘lgani  uchun,  AG+  GE=VS  +  EV  va  AE  =  EV  +  VS 
bo‘ladi. Mana shuni isbotlash kerak edi.  
2.  Beruniy    isboti:  DKO  diametrni      o‘tkazamiz  (5-shakl).    DE    ni  L  nuqtagacha      davom   
ettiramiz.   DL ga parallel ON ni o‘tkazamiz. 
OAH
DCL

 bo‘ladi. ND ni   o‘tkazamiz. U vaqtda 
FHD to‘g‘ri burchak (diametrga tiralgan) va demak, DEFH  to‘g‘ri  to‘rtburchakdir. Bunda HD=FE 
va  KS||ED    o‘tkazamiz.  K    markazdan  tushirilgan      KS    kesma      AV  va    HD    vatarlariga   
perpendikulyar bo‘lgani uchun, ularni   teng  ikkiga   bo‘ladi, ya`ni HS=SD va   shuning   uchun  
FM=ME.  Demak,   qoldiq  kesmalar   AF=EB  va ND = FE, demak, HD=BC.   Bundan   FE=BC 
bo‘lib, ularga   AF va EV o‘zaro teng kesmalar qo‘shilsa, AE=EB+BC bo‘ladi.  
Arximed  teoremasining  turli  xil  isbotlarini  bayon  etgandan  so‘ng,  Beruniy  siniq 
chiziqlarning  xossalarini  ifodalovchi  yana  bir  necha  teoremalarni  keltirib,  ularning  ham  IX  —  XI 
asr  matematiklari  tomonidan  berilgan  18  xil  isbotlarini,  shuningdek  o‘zi  bajargan  isbotlarni  ham 
bayon etadi. 
So‘ngra Beruniy bu asarda   geometrik   yasashga doir qator masalalarni yechadi. Bulardan 
quyidagilarni keltiramiz. 
1. Ma`lum uzunlikdagi terak yer sirtiga perpendikulyar holda o‘sib turgan edi. U shamolda 
sindi va shun day bukildiki, uchi yerga tegdi. Terakning tagidan uning yerga tegib turgan uchigacha 
bo‘lgan masofa ma`lum. Terak singan joyining balandligini topish kerak. 
KS terak yer sirti AS ga perpendikulyar bo‘lsin (6 - shakl). U nuqtada singan va bo‘lingan 
uchi  A  nuqtada  yerga  tegadi.  AS  ma`lum,  VS  ni  topish  kerak.  AVS  to‘g‘ri  burchakli  uchburchak 
tashqarisiga  doira  chizamiz.  AVS  yoyning  o‘rtasi 
D
  nuqtadan 
AB
DE

  va 
AC
DF

  larni 
o‘tkazamiz. DF- yoyning o‘rtasidan tushirilganligi uchun AS vatarni teng ikkiga bo‘ladi. U diametr 
bo‘ladi  va  AV  diametrni  doira  markazi  N  nuqtada  kesadi.  Bunda 

DEN    va 

AFN  o‘xshash 
bo‘ladi.  DH=HA  bo‘lganidan  DE=AF  bo‘ladi.  Aylanadagi  nuqtadan  diametriga  tushirilgan 
perpendikulyar xossasiga asosan 
BE
DE
DE
AE

 
 
 
 
 
 
 (1) 
Lekin   
AC
AF
DE
2
1


 va birinchi teoremaga asosan 


 
107 
AE=EV+VS, bundan 
2
KC
AE

. U vaqtda   (1)   tenglik 
BE
AF
AE
KC

2
  yoki  
BE
AC
AC
KC
2


Download 1,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   89




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish