Mavzu: Matematik Statistik tanlanmani sinflarga ajratish usuli bilan chastotali variantsimon qator tuzish Reja

Tanlanmaning turlari.
Ob’ekt bosh to`’lamdan tanlanib, uning ustida kuzatish o`tqazilgandan so`ng, u bosh to`’lamga qaytarilsa, u holda bunday tanlanma takror tanlanma deyiladi.
Agar tekshirish uchun olingan obhekt bosh to`’lamga qaytarilmasa, unday tanlanmani notakror tanlanma deyiladi. Amaliyotda odatda qaytarilmaydigan tasodifiy tanlashdan foydalaniladi.
Tanlanmadagi ma’lumotlar bo`yicha bosh to`’lamning bizni qiziqtirgan belgisi haqida to`g’ri hulosa qilish uchun tanlanmaning shunday amalga oshirish kerakki, u bosh to`’lamni muhim harakterli xususiyatlarini uzida to`liq saqlasin. Buni qisqacha tanlanmaning re’rezentativligi deyiladi. Tanlanma re’rezentativ bo`lishligi uchun tanlash tasodifiy ravishda amalga oshirilgan bo`lishi, yahni bosh to`’lam barcha ob’ektlarning tanlanmaga tushish extimollari bir xil bo`lishi kerak.
Tanlash usullari.
Amaliyotda tanlashning turli usullari qo`llanilib, ular asosan ikki turga bo`linadi:
1. Bosh to`’lamni qismlariga ajratmasdan tanlash, unga quyidagilar kiradi:
a) oddiy qaytarilmaydigan tasodifiy tanlash;
b) oddiy qaytariladigan tasodifiy tanlash.

2. 
   Bosh to`’lamni qismlarga ajratgandan sung tanlash, unga quyidagilar kiradi:
   

a) ti’ik tanlash; b) mexanik tanlash; v) seriyali tanlash.
Bosh to`’lamni elementlari bittalab olinadigan tanlash oddiy tasodifiy tanlash deyiladi.
Ti’ik tanlash deb, shunday tanlashga aytiladiki, bunday ob’ektlar butun bosh to`’lamdan emas, balki uning «ti’ik» qismlaridan olinadi. Masalan, detallar bir necha stanokda tayyorlanayotgan bo`lsa, u holda tanlash barcha detallar to`’lamidan emas, balki har bir stanok maxsulotidan ayrim olinadi.
Mexaniq tanlash deb, shunday tanlashga aytiladiki, bunda bosh to`’lam tanlanmaga nechta ob’ekt kirish lozim bo`lsa, shuncha gru’’aga mexanik ravishda ajratiladi va har bir gru’’ada bittadan ob’ekt olinadi. Masalan, stanokda tayyorlangan detallarning besh foizini ajratish lozim bo`lsa, u holda har yigirmanchi detal olinadi.
Seriyali tanlash deb, shunday tanlash aytiladiki, bunda ob’ektlar bosh to`’lamdan bittalab emas, balki «seriyalab» olinadi va ular yal’isiga tekshiriladi. Masalan, buyumlar katta sondagi stanoklar tomonidan tayyorlanayotgan bo`lsa, u holda fakat bir nechta stanokning buyumlari yal’isiga tekshiriladi.