Мавзу: маркетингда рақобат ва рақобатбардошлик кириш. Назарий қисм

Рақобат хулқ-атвори вариантлари. Рақобат хулқ-атвори тушунчаси остида фирма қарор қабул қилиш жараёнида ўз рақобатчиларига нисбатан эгаллайдиган вазият тушунилади. Уларни 5 атвор бўйича гуруҳлаш мумкин:
мустақил атвор;
кооператив атвор;
мослашувчанлик атвори;
илгариловчи атвор;
агрессив атвор.
Курашувчи маркетинг. Ривожланган иқтисодий давлатларда олигополия кўп учрайди ва саноатнинг кўпгина секторларида фирмалар тўйинган бозорларда бир-бирига қаршилик кўрсатадилар. Бундай вазиятларда муваффақиятнинг муҳим омили бўлиб рақобатчилар активлигини бостириш ҳисобланади. “Курашувчи” маркетинг рақобат кучларининг таҳлилини систематик тарзда ўтказишни ва рақобатчиларга қаршилик кўрсатиш стратегиясини ишлаб чиқишни назарда тутади.
Рақибларга нисбатан муносабат ҳар қандай стратегиянинг марказини ташкил қилади. Бундай позиция батафсил таҳлилга асосланган бўлиши керак.
Монополистик ёки номукаммал рақобат. Монополистик рақобат соф рақобат билан монополия ўртасидаги ҳолат бўлиб, у дифференциация стратегияси ташқи рақобатли афзалликка асосланади. Бунинг маъноси шуки, рақобатчилар жуда кўп бўлиб, уларнинг товарлари дифференцияланган, яъни харидорлар нуқтаи назаридан улар ажралиб турувчи сифатларга эгадир.
Дифференциация стратегиясини муваффақиятли амалга ошириш учун қуйидаги шартлар бажарилиши керак:
-ҳар қандай дифференциация харидор учун “қиймат”га эга бўлиши керак;
-ушбу қиймат фойдаланиш самарасини оширишга (кучли қониқиш) ёки истеъмол харажатларини камайтиришдан иборат бўлиши лозим;
-ушбу қиймат шу даражада юқори бўлиши керакки, харидор унинг учун кўпроқ нархни тўлашга рози бўлиши керак;
-фирма ўзининг дифференциация элементини рақиблар ундан дарҳол нусха кўчириб олмаслиги учун ҳимоя қила олиши керак;
-харидорга мақбул бўлган нархнинг кўтарилиши фирма дифференциация элементини ишлаб чиқаришга сарфлаган харажатларнинг ортишидан кўпроқ бўлиши керак;
-ниҳоят, агар дифференциация элементи сезиларсиз бўлса ва бозор уни тан олмаган бўлса, фирма уни оммалаштириш учун сигналларни вужудга келтириши керак.
Монополия. Монополияда бозорда биттагина ишлаб чиқарувчи афзаллик қилади ва у харидорларнинг катта қисмига хизмат кўрсатади. Натижада унинг товари қисқа муддат давомида бевосита рақобатчиларга эга бўлмайди. Бу - новаторнинг монополиясидир. Бундай вазият ҳаёт циклининг товарнинг бозорга кириб келишига тўғри келадига босқичига, энди вужудга келаётган, технологик инновациялар билан характерланадиган секторларга тўғри келади.
Монополия вазиятида фирма бозордаги мавқеи жуда юқори бўлади. Бироқ унга бозорнинг ўсиб бораётган потенциалини ва юқори даромадларини қўлга киритишга интилаётган янги фирмалар таҳдид сола бошлайди. Натижада монополиянинг кутилаётган муддати муҳим омилга айланади, бу омил инновациянинг миқёсига ва янги рақобатчилар учун кириш тўсиқларининг юқорилигига боғлиқ бўлади. Технологик янгиликларнинг тез тарқалиши натижасида монополиялар тобора эфемерлашиб боради. Монополист фирма билан ўринбосар товарлар ҳам рақобатлашиши мумкин.
Рақобатчиларни таҳлил килиш чизмаси юқорида берилган.
Давлат монополияси эса кўпроқ учраб туради, унинг мантиқий мазмуни хусусий фирмаларникидан фарқ қилади. Бу ерда асосий эътибор даромадга эмас, балки ижтимоий неъматга қаратилади. Бу ҳолатнинг қийинчилик томони шуки, унда жамият манфаатларига хизмат қилишни назорат қилиб бўлмайди, натижада марказлашган бошқарув вужудга келади ва у ўзининг ички вазифалари концентрацияланади. Бу муаммони эса ижтимоий маркетинг ёки даромадсиз ташкилотлар маркетинги ўрганади.