Mavzu. Marketing tamoyillari, vazifalari, funktsiyalari va turlari

 
 
 
 
 

---

 
2.3-rasm. Marketing turlari 
Remarketing
— bu pasayib boruvchi talab sharoitida ilgarigi marketing 
kompleksini qaytadan anglash asosida uni tiklash maqsadida qo’llanadigan 
marketing turi. Marketingning asosiy vazifasi talabni jonlantirishning yangi 
imkoniyatlarini axtarishdan iborat, ya’ni: tovarga yangi xususiyatlarni berish orqali 
tovarning hayotiy davrini uzaytirish, yangi bozorlarga kirib borish va hokazo 
Umuman olganda, talabning pasayishi vaziyatlari hamma tovar va xizmatlar uchun, 
har qanday davrlar uchun xos. Shuning uchun marketologlar shuni nazarda tutishlari 
kerakki, talab pasayish tendentsiyasiga ega bo’lganda, kelajakda bozorni boshqa 
tomonga yo’naltirish bo’yicha chora-tadbirlar bo’lmaganda, u yanada pasayishi 
mumkin va shu orqali yuzaga kelgan vaziyatdan chiqish yo’llarini cheklab quyishi 
mumkin. 
Sinxromarketing
— bu bozorning shunday vaziyatiki, unda talab vaqt jihatidan 
tovarlarni taklif qilish tuzilmasiga mos kelmaydigan mavsumiy yoki boshqa 
M
a
rk
eti
ng
 t
ur
la
ri
O’zgaruvchi
Talab salbiy, uni yaratish kerak
Rag’batlantiruvchi
Talab yo’q, uni paydo qilish kerak
Rivojlantiruvchi
Talab mavjud, uni haqiqiy qilish kerak
Remarketing
Talab pasaymoqda, uni tiklash kerak
Demarketing
Talab haddan tashqari ko’p, uni kamaytirish kerak
Sinxromarketing
Talab tebranib turadi, uni barqarorlashtirish kerak
Qo’llab-quvvatlovchi
Talab imkoniyatlarga mos keladi, uni barqarorlashtirish kerak
Qarshi (aks) ta’sir ko’rsatuvchi marketing
Irratsional talab shakllanadi, uni nolga tushirish, ya’ni yo’q qilish kerak

---

tebranishlar bilan harakterlanadi. Bunda talab korxonaning ishlab chiqarish 
imkoniyatlaridan ancha ortiq bo’lishi mumkin yoki, aksincha, mazkur tovarni ishlab 
chiqarish hajmi bozor segmentining talablaridan ko’proq bo’lishi mumkin. Masalan, 
muzeylarning ish kunlarida kamroq mijozlarga ega bo’lishi yoki shahar transporti 
xizmatlariga talab hatto kun davomida o’zgarib turishi mumkin. Kurort hududlari 
aniq ifodalangan mavsumiy tebranishlarga ega. Sinxromarketingda talab 
tebranishlarini silliqlashtirish (nomuntazam talab) egiluvchan narxlar, siljitish 
usullari va marketingning boshqa qurollari yordamida amalga oshirilishi mumkin. 
Qo’llab-quvvatlovchi marketing
to’liq talabning mavjudligini harakterlaydi, 
ya’ni bunda tovar va xizmatlarga talabning darajasi va tarkibi taklifning darajasi va 
tarkibi to’la mos keladi. Bunday marketing turining vazifasi bo’lib, odatda, 
to’laqonli talab sharoitida uning darajasini iste’molchilarning istaklari tizimi va 
raqobatning kuchayishini hisobga olgan holda saqlab turish hisoblanadi. Bu erda 
marketolog birinchi navbatda savodli narx siyosatini o’tkazishi, sotishning zaruriy 
hajmini saqlab turishi, sotish faoliyatini rag’batlantirish va o’zgaruvchan xarajatlar 
ustidan nazoratni amalga oshirish bilan bog’liq bo’lgan bir qator taktik tadbirlarga 
e’tibor berishi kerak. To’laqonli marketingga eng yaxshi misol «Djeneral motors» 
kompaniyasining faoliyati bilan bog’liq. 20-yillar o’rtalarida kompaniya «Ford» 
kompaniyasini orqada qoldirishga muvaffaq bo’ldi. Ushbu kompaniya o’rta 
amerikalik uchun narxlari past bo’lgan, bir xil qora rangga bo’yalgan «T» ford 
modeliga o’zining zamonaviy, keng rang gammasida ishlab chiqilgan avtomobil 
modelini qarama-qarshi qo’ydi. 
Demarketing
haddan tashqari katta talab sharoitida, ya’ni tovar yoki xizmatga 
bo’lgan talab taklifdan ancha katta bo’lgan holda qo’llanadi. Uning vazifasi bo’lib 
salbiy bozor hodisalari, masalan, chayqovchilikni yo’qotish maqsadida talabni 
vaqtinchalik yoki doimiy pasaytirish usullarini topish hisoblanadi. Haddan tashqari 
talabni pasaytirish tovar yoki xizmatlar narxlarini oshirish, reklama kampaniyasini 
va sotilishlarni rag’batlantirishni to’xtatish orqali hal qilinishi mumkin. 
Qarshi (aks) ta’sir ko’rsatuvchi marketing
sog’liq uchun zararli bo’lgan yoki 
jamoatchilik nuqtai nazaridan noratsional bo’lgan u yoki bu mahsulotlar (sigaretalar, 

---

narkotik-moddalar)ga irratsional (aqldan tashqari) talab mavjud bo’lganda amal 
qiladi. Agar demarketing yaxshi sifatli tovarga talabni qisqartirish bilan bog’liq 
bo’lsa, qarshi (aks) ta’sir ko’rsatuvchi marketing tovarni zararli, yomon qilib 
ko’rsatadi. Mazkur holda insonlarni zararli mahsulotlarni iste’mol qilishdan voz 
kechishlariga undash eng maqsadga muvofiq bo’lib hisoblanadi. Bunda 
marketingning narx qurollari bo’lib narxlarni keskin ko’tarish, bu tovarlarga 
hammaga yo’l ochiqligini cheklash bo’lishi mumkin.