Mavzu: Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash texnologiyalari Reja

Relyatsion ma’lumotlar bazasi.
Agar MB da ishtirok etadign jadvallar o`zaro bog`langan bo`lsa, bunday MO ni relyatsion turdagi MB deb atash qabul qilingan. Bunda jadvalni o`zaro bog`lash uchun umumiy xususiyatga ega bo`lgan unikal maydon tushunchasi kiritilgan. Ushbu tushuncha ba`zan MOning kalitli maydoni deb ham ataladi. Jadvalning bunday bog`lanishi bog`lanish sxemasi deyiladi. MO doimo o`zgarib turadi: o’nga yangi yozuvlar, borlariga esa elementlar qo`shiladi yoki o`chirib tashlanadi. Relyatsion ma`lumotlar bazasi quyidagi parametrlar bilan baholanadi:

• Soddalik (Prostota).
• Moslashuvchanlik (Gibkost).
• Aniqlilik (Tochnost). Matematik aniq usullar bilan MO manipulyatsiya qilinadi.
• Maxfiylik (Sekretnost).
• Bog`liqlik (Svyazannost).
• Bog`liqsizlik (Nezavisimost).
• Ma`lumotlar bilan murakkab amallarni bajarish tili.

MBni tahlil qilish, uni to`ldirish, nusxasini olish kabi vazifalarni bajarish uchun maxsus dastur ta’minoti bo`lishi zarur. Bunday dastur ta’minoti MBBT deyiladi. Mazkur tizimlar bir vaqtning o`zida bir necha foydalanuvchiga xizmat ko`rsata oladi, ya’ni ma’lumotlardan bir vaqtning o`zida bir necha kishi foydalana oladi. Bunday MBBTlariga quyidagilar misol bo`la oladi: Clipper, Paradox, Foxpro. Bunday MBBTlardan Windows muhitida ishlash imkoniyatiga ega bo`lgan Microsoft Works 3.0, yangi zamonaviy “kliyent-server” texnologiya asosida oshlay oladigan SQL (Structured Query Language), Windows Solo, Oracle kabilarni keltirish mumkin. Ammo, bu turdagi MBBT juda qimmat bo`lganligi va katta resurs talab qilganligi uchun Microsoft firmasi Microsoft Office tarkibida (kichik va o`rta biznes hodilari uchun juda qulay va birmuncha arzon) Microsoft Access (Access 2.0 va Access-9x) ni (Access o`zbekcha “kirish”, “kalit” degan so`zlarga mos keladi) ishlab chiqib, amaliyotga tatbiq qildi.
MBBT arxitekturasi
MBBT alohida olingan quyidagi modullardan tahlil topadi:

• MBni boshqarish bloki – disklardagi ma’lumotlar bilan foydalanuvchi dasturi va sistemaning so`rovi (query) orasidagi interfeysni aniqlaydi;
• Fayl menedjeri – ma’lumotlar tuzilmasi bilan disklar o`rtasidagi bog`lanishni boshqaradi;
• Guery protsessor – ingliz tilida yozilgan guery gaplarini MBni boshqarish bloki tushunadigan tilga o`tkazadi;
• Prekompilyator DML(Data Manipulation Language) – ma’lumotlar bilan manipulyatsiya qiladigan til bo`lib, u quyidagi operatsiyalarga javob beradi:
• MBdan ma’lumotlarni ajratib olish;
• MBga ma’lumotlarni kiritish;
• MBdan ma’lumotlarni olib tashlash;
• MBni modifikatsiya (o`zgartirishlar) qilish;

• Kompilyator DDL(Data Definition Language) – MB tilini, uning tuzilmasini va tashqi xotiralardagi axborot turini aniq­laydi. MBning tuzilmasi ko`’incha jadval shaklida bo`ladi.

Shuni ta’kidlash lozimki, hozirgi vaqtda deyarli barcha MBBTlari, asosan, relyatsion modellar asosida tahlil qilinmoqda. Shuni nazarda tutgan Microsoft Office korporatsiyasi ham eng ommalashgan dastur vositalarini yaratmoqda. Bu dastur vositalari ixtiyoriy sohada yuqori darajadagi ‘rofessional hujjatlar tayyorlash imkonini beradi. Shulardan biri MBlar bilan ishlashga mo`ljallangan Microsoft Access dasturi bo`lib, bu dastur Visual Basic for Application dasturlash muhitida makroslar yaratish va boshqa bir qancha imkoniyatlarga egaki, bu foydalanuvchiga har tomonlama mukammal bo`lgan hujjatlar tayyorlashga yordam beradi.

Ma’lumotlar – bu o’zaro bog’langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo’lib, u ko’rilayotgan ob’ektning xususiyatlarini, holatini va ob’ektlar orasidagi munosabatni ma’lum sohada tasniflaydi