Mavzu: Mahmud Koshg'ariyning "Devoni luģatit turk"asarida muchal kalendari haqidagi ma'lumotlar

Keyinchalik, ayniqsa, hozirgi kunda muchalning mana shu xususiyati ko‘pchilikka yoqib qoldi. Bugunning odami «muchal» deganda, odatda, yillik bashoratlarni tushunadi. Bu esa azaldan din namoyandalarining haqli e'tiroziga sabab bo‘lgan va muchalning xurofot deya izohlanib, taqiqlanishiga olib kelgan. Aslida, o‘n ikki hayvonli turk taqvimining fol ko‘rish bilan hech qanday aloqasi yo‘q. Mazkur irimlar aslo folbinlik emas, balki xalqning asriy tajribalarini o‘zida mujassamlashtirgan falsafiy tafakkuridir.

• Keyinchalik, ayniqsa, hozirgi kunda muchalning mana shu xususiyati ko‘pchilikka yoqib qoldi. Bugunning odami «muchal» deganda, odatda, yillik bashoratlarni tushunadi. Bu esa azaldan din namoyandalarining haqli e'tiroziga sabab bo‘lgan va muchalning xurofot deya izohlanib, taqiqlanishiga olib kelgan. Aslida, o‘n ikki hayvonli turk taqvimining fol ko‘rish bilan hech qanday aloqasi yo‘q. Mazkur irimlar aslo folbinlik emas, balki xalqning asriy tajribalarini o‘zida mujassamlashtirgan falsafiy tafakkuridir.

Inson tabiatning bir bo‘lagi, tabiatdagi o‘zgarishlar bizga ta'sir etmay qolmaydi. Shunday ekan, «falon yil unday keladi, fiston yil bunday keladi» kabi bashoratnamo gaplar aslida uzoq kuzatuvlar xulosasi, ilmiy prognozlardir. Bashoratlar aynan yil sohibi bo‘lmish hayvonning muhim xislati bilan bog‘liq ekani esa muchal yillarini nomlashda yetmish o‘lchab, bir kesilganidan darak. Qolaversa, muchal hisobi boshqa madaniyatlarga o‘tishi bilan ba'zi o‘zgarishlarga uchragan. 

• Inson tabiatning bir bo‘lagi, tabiatdagi o‘zgarishlar bizga ta'sir etmay qolmaydi. Shunday ekan, «falon yil unday keladi, fiston yil bunday keladi» kabi bashoratnamo gaplar aslida uzoq kuzatuvlar xulosasi, ilmiy prognozlardir. Bashoratlar aynan yil sohibi bo‘lmish hayvonning muhim xislati bilan bog‘liq ekani esa muchal yillarini nomlashda yetmish o‘lchab, bir kesilganidan darak. Qolaversa, muchal hisobi boshqa madaniyatlarga o‘tishi bilan ba'zi o‘zgarishlarga uchragan. 

Muayyan madaniyatning o‘ziga xos ijtimoiy-tarixiy va tabiiy-jo‘g‘rofik sharoitidan kelib chiqib, yillarning xislatlari ham bir-biridan farqlanadi. Masalan, Oltoy qozoqlari Sigir yili mo‘‘tadil kelishiga, qorachoylar esa yomon yil bo‘lishiga ishonadilar.

• Muayyan madaniyatning o‘ziga xos ijtimoiy-tarixiy va tabiiy-jo‘g‘rofik sharoitidan kelib chiqib, yillarning xislatlari ham bir-biridan farqlanadi. Masalan, Oltoy qozoqlari Sigir yili mo‘‘tadil kelishiga, qorachoylar esa yomon yil bo‘lishiga ishonadilar.