Mavzu: Mahalliy Xalq deputatlari kengashlariga saylov o’tkazish tartibi

3-§. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining asosiy prinsiplari va vakolatlari.

O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq respublikada yagona vakillik organlarining tizimi tashkil etilgan bo`lib, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari qonun chiqaruvchi hokimiyatni, mahalliy xalq deputatlari Kengashlari konun xujjatlarining amalga oshirilish mexanizmini taminlaydi.

Xalqning vakolatli organlari yagona tizimga birlashgan holda oliy vakolatli organ sifatida davlat organlarining tashkil etilishi va faoliyatini nazorat qilinishini amalga oshiradi.

O`zbekiston Respublikasining vakillik organlari o`z faoliyatini amalga oshirishda umumetirof etilgan demokratik prinsiplarga tayanadi.

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatida qonun ustuvorligi prinsipi; xalq hokimiyatchiligi (demokratizm) prinsipi; fuqarolar va jamoat birlashmalarining ishtiroki prinsipi; kollegiallik prinsipi; oshkoralik prinsipi; millatlar tengligi prinsipi; boshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish prinsipilarini ahamiyati kattadir.

Oliy va mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining tashkil etilishi va faoliyatidagi demokratik prinsiplar yordamida mamlakatimiz fuqarolari davlat boshqaruvi ishlariga jalb qilinadi, respublika mustaqilligini mustahkamlash borasidagi muhim masalalarni hal etish va ularni hayotga tatbiq qilishda faol ishtirok etadilar.

Davlat hokimiyati vakillik organlarining tashkil etilishi va faoliyati prinsiplari deganda ularning tashkil etilishi va faoliyatining shakl va uslublarini belgilab beruvchi ilmiy-huquqiy g`oyalar, yetakchlovchi-rivojlanish yo`llarini ko`rsatuvchi , yangilika undovchi haqiqiy yo`nalish tushuniladi.

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining demokratik prinsiplari xalq deputatlari Kengashlarining tashkil etilishi va faoliyatining to`g`ri yo`nalishini belgilab beradi. Bu prinsiplar, albatta, iqtisodiy munosabatlarni, jamiyat rivojlanishining siyosiy shart-sharoitlarini ham aks ettiradi.

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining prinsiplari Kengashlarning tashkil etilishi va faoliyatiga ta'sirining samaradorligiga, ularning ilmiy yetukligi va asoslantirilganligiga, jamiyatning haqiqiy rivojlanish darajasiga bog`liq.

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati prinsiplari o`zlarining ahamiyatiga ko`ra asosiy (umumiy) va xususiy (maxsus) turlarga ajraladi. Umumiy prinsiplarga:

1) hokimiyatning taqsimlanish prinsipi;

2) fuqarolarning davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatiga jalb etish prinsipi;

3) qonuniylik prinsipi;

4) millatlarning tengligi prinsipi;

5) kollegiallik prinsipi;

6) oshkoralik prinsipi;

7) yuqori organlar aktlarining quyi organlar uchun majburiyligi prinsipi.

Hamma asosiy prinsiplar bir-birlari bilan o`zaro mustahkam bog`langan, bir-birini to`ldirib, boyitib boradi. Masalan, fuqarolarning xalq deputatlari Kengashlari va ularning organlari ishiga keng jalb qilish eng avvalo faoliyatida oshkoralikni ta'minlash va qonuniylikka qat'i rioya qilish orqali erishish mumkin.

Davlat hokimiyati vakillik organlari tashkil etilishi va ular faoliyatining asosiy prinsiplari haqida O`zbekiston Respublikasining Prezidenti I.A.Karimov; “Bo`lib o`tgan saylovlar avvalgilaridan nainki ochiqligi va keskin kurash olib borilishi bilan, balki, avvalo aksariyat saylovchilarning bu jarayonlardan har tomonlama xabardorligi, ularga ongli munosabati bilan ham tubdan farq qildi. Fuqarolarimiz saylovlarga mamlakatimiz hayotidagi eng muhim, jamiyatimizning barcha jabhalarida amalga oshirilayotgan islohotlarning mazmun-mohiyatiga, demakki, har bir saylovchi taqdiriga tasir ko`rsatadigan siyosiy voqea sifatida yondashdilar. Bu ham bizning eng kata yutuqlarimizdan biridir”¹degan edi.

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatini tashkil etishning umumiy prinsiplari davlat va hokimiyat rivojlanib borgan sari o`zgarishlarni ham ko`zda tutiladi.

Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining demokratik prinsiplari tashkiliy-siyosiy munosabatlarning huquqiy va tashkiliy shakllarini to`liq qamrab oladi. Misol uchun, Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining maxsus prinsiplari vakillik organlarining tizimi va hokimiyatning bo`linish prinsipiga ko`ra belgilanadi..

Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatini tashkil etishda maxsus prinsiplarini quyidagi tartibda o`rganish mumkin. Maxsus prinsiplarga:

1) vakillik organlari tizimining birligi prinsipi;

2) vakillik organlari faoliyatida yetakchi funksional prinsipi;

3) vakillik organlarining vakolatlilik prinsipi;

4) vakillik organlari faoliyatining tashkiliy tuzilish prinsipi;

5) vakillik organlari faoliyatida boshqa davlat organlari bilan o`zaro munosabatlarning belgilanish prinsipi.

Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining umumiy ahamiyatga ega bo`lgan prinsiplari, davlat hokimiyati vakillik organlari to`g`risidagi nazariyaning o`zagini tashkil etadi. Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining demokratiyaviyligi oshkoralik, kollegiallik, qonuniylik, millatlarning tengligi prinsipi asos bo`lib hisoblanadi. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlikning faoliyatida boshqaruvni ilmiy tashkil etish prinsipi alohida ahamiyat kasb etadi.

Asosiy prinsiplar Xalq deputatlari Kengashlari va ularning organlarini tashkil etish va faoliyatining boshqa maxsus prinsiplari uchun zamin bo`lib xizmat qiladi.

Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining asosiy prinsiplari huquqiy va tashkiliy vositalar orqali amalga oshiriladi. Ularning ta'minlanishi bevosita huquqiy vositalarning mustahkamlanishi bilan belgilanadi. Jumladan, bu prinsiplar O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunida belgilangan bo`lib, Qonunning 1-moddasida «Xalq deputatlari Kengashi va hokim aholini viloyat, tuman va shaharni boshqarishga jalb etishni ta'minlaydi», deyilgan. Bu esa fuqarolarni Kengash va uning organlari faoliyatiga jalb etish prinsipidir.

Yuqorida sanab o`tilgan prinsiplarning huquqiy ta'minlanishi xalq deputatlari Kengashlari tomonidan boshqa davlat organlariga tegishli huquq va majburiyatlarni tartibga solinishi bilan erishiladi.

Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining asosiy prinsiplarini qonun me'yori darajasiga ko`tarish, unga doimiy amal qilishning majburiyligi va uning ijro qilinishi qonun talablaridan biri ekanligini bildiradi.

Tashkiliy tomondan xalq deputatlari Kengashlari ishini uyushtirishning asosiy demokratik prinsiplari tashkiliy shakl va uslublar tizimi bilan ta'minlanadi. Ular, birinchidan; shu prinsiplarda talablarga javob beradi, ikkinchidan; prinsiplarni amalda tatbiq etish uchun muayyan yo`nalish usuli bo`lib xizmat qiladi.

Demokratiyaning muhim prinsipi - davlat hayotida ishtirok qilishda, boshqarishda, xizmatini o`tashga fuqarolarni muntazam jalb qilib borishdir.

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov O`zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillarini belgilab berar ekan, yaqin kelajakda fuqarolarning siyosiy jarayonlarda, davlatni boshqarishda qatnashuvini ta'minlaydigan huquqiy asoslarni takomillashtirishga alohida e'tibor berish kerakligini ta'kidladi.

Bizning mamlakatimizda ommani davlat ishlarini boshqarishga jalb qilishda xalq deputatlari Kengashlari muhim ahamiyat kasb etadi.

Aholini xalq deputatlari Kengashlari faoliyatiga jalb etish xalq ommasini Kengashlarning faoliyatida ishtirokini bildiradi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq, xalq davlat hokimiyatining birdan bir manbaidir.

O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining davlat hokimiyati organlariga saylash va saylanish huquqi ularga faqat saylovlarda ishtirok etish imkonini berib qolmasdan, deputatlikka saylangandan so`ng davlat hokimiyatini bevosita amalga oshirish imkonini ham beradi.

Xalq deputatlari Kengashlari aholining yordamisiz faqat o`z deputatlarining kuchiga tayangan holda huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini qurish bo`yicha oldilarida turgan juda katta, ko`p qirrali vazifalarni muvaffaqiyatli hal qila olmas edilar. Bu esa uning faoliyatini doimo takomillashtirishni taqozo etmoqda.

Fuqarolarning xalq deputatlari Kengashlari ishidagi ishtiroki saylash va saylanish huquqini amalga oshirish, ariza, shikoyat va takliflar bilan murojaat qilishi, doimiy komissiyalar faollari sifatida uning yig`ilishlarida ishtirok etish, hokimlikning bo`lim va boshqarmalarida jamoatchilik asosida ishlashlari va hokazolar kiradi.

Aholining xalq deputatlari Kengashlari faoliyatida ishtirok etish shakllari uch turga ajraladi. Birinchidan; jamoatchilik tashkilotlari orqali ishtiroki, ikkinchidan; jamoatchilik tashabbuskor tashkilotlarining ishtiroki, uchinchidan; ishlab chiqarish va turar joylardagi majlislarida ishtirok etish huquqlari kiradi. Majlislarda xalq deputatlari Kengashlari va uning organlari vakolatlariga kiruvchi masalalarni dastlabki tarzda muhokama qilinadi.

Aholining xalq deputatlari Kengashlari ishiga jalb qilish uchun har xil tashkiliy huquqiy vosita shakllari qo`llaniladi. O`zbekiston Respublikasida xalq deputatlari Kengashlari ish tajribasida sessiyalarini tayyorlash va o`tkazishda, faqatgina deputatlarnigina emas, balki keng jamoatchilikni ham hokimlikning ijroiya apparatida jamoatchilik asosida ishlashga jalb qilish uchun qator huquqiy vosita usullari ishlab chiqilgan. Har xil masalalarni hal etish bo`yicha komissiyalarda, bo`limlar qoshida tuziladigan jamoatchilik guruhlarida faoliyat ko`rsatish. Aholining ishtiroki vositalari ichida qonun va qarorlarning loyihalarini oldindan muhokama qilish alohida o`rin tutadi.

Huquqiy hujjatlar loyihalarini oldindan muhokama qilish ular qanchalik xalq erkini ifodalashini bilish, undagi yo`l quyilgan kamchiliklarni aniqlab olish uchun olingan taklif, fikr-mulohazalar olinadi.

Jamoatchilik vakillari maslahat ovozi bilan xalq deputatlari Kengashlarining sessiyalarida, hokim qoshidagi maslahat Kengashi va doimiy komissiyalar majlislarida ishtirok etishlari mumkin. Ular tomonidan bildirilgan fikr-mulohazalar bo`yicha asoslangan qarorlar qabul qilishga imkon yaratadi. Eng yaxshi qaror ham, agarda uning ijrosi oldindan belgilanmasa qog`ozdaligicha qolib ketaveradi. Shuning uchun ham qarorlarning ijro etish jarayonlari keng jamoatchilikning fikrini o`rgangan holda qabul qilinadi.

O`zbekiston Respublikasi xalq deputatlari Kengashlari ish tajribasida organlari faoliyatini nazorat qilishda aholi keng jalb qilinadi. Shuning uchun ham huquqiy davlat qurishda deputatlarning o`z saylovchilari oldida hisob berib turishlari muhim o`rin tutishi lozim. Ma'lum bir loyiha, muayyan qonun muhokama etilayotgan paytda ham saylovchilar bilan uchrashuvlar tashkil etish mumkin. Bu esa vakillik organlarining qonunchilik faoliyati sifatini oshiradi, qonunning ta'sirchanligi ta'minlanadi, xalqning huquqiy madaniyatini yuksaltirish imkonini beradi.

Davlat, xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilishning hamma sohalarida xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining tashkil etilishi va demokratiyaviyligining mohiyati shundan iboratki, turli siyosiy partiya va harakatlarning vakillaridan iborat deputatlar yagona bir tizimga birlashgan holda, bir maqsadni amalga oshirish uchun harakat qilmoqdalar. Bu oddiygina yuqori turuvchi va quyi turuvchi xalq deputatlari Kengashlarining o`zaro munosabatini belgilamasdan, vakolatli davlat hokimiyati vakillik organlarining halqchilik prinsipidir.

Xalq deputatlari Kengashlarining faoliyat prinsiplarini ta'minlashning bir qator tashkiliy kafolatlari mavjud. Ularning eng muhimlari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosida qabul qilingan Oliy Majlis palatalari to`g`risidagi Konstitutsiyaviy qonunlarda, mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi qonunda va boshqa normativ hujjatlarda mustahkamlangan. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining demokrativiyligi prinsipini ta'minlashning moddiy kafolati shundan iboratki, «O`zbekiston Respublikasida mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunda mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining iqtisodiy asoslari belgilangan. Qonunda mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining iqtisodiy asosini tashkil etuvchi mulk shakllari berilgan va mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining moliyaviy resurslari, mahalliy hokimiyat organlarining viloyat, tuman, shahar budjetidan tashqari fondlari ham ko`rsatilgan. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining demokrativiyligi siyosiy, tashkiliy va moddiy kafolatlarining doimo rivojlanib borishini nazarda tutadi.

Har bir xalq deputatlari Kengashlari davlat hokimiyatining vakolatli kollegial organi sifatida o`z vakolati doirasiga kiruvchi masalalar buyicha deputatlar tomonidan sessiyalarida hal qilinadi.

Kollegiallik prinsipining mohiyati shundaki, xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar, ularning organlari, deputatlari o`z faoliyatlarida faqatgina o`z bilim va ish tajribalariga suyanib qolmaydilar. Asoslangan qarorlar qabul qilish va ularning ijrosini ta'minlashi uchun mutaxassislarning, jamoatchilikning tajribasiga tayanadi. Kollegiallik prinsipida vakolatlarni amalga oshirish - to`g`ri va zarur vaqtda qarorlar qabul qilinishini ta'minlaydi.

Kollegiallik prinsipida vakolatlarni amalga oshirish deputatlarning saylov okruglaridagi faoliyatida ham keng qo`llaniladi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonuni asosida o`zbek xalqining milliy an'analariga mos hokimlik institutining kiritilishi kollegiallik prinsipida boshchilik qilish imkonini berdi.

Kollegiallik prinsipi deputatlarining birgalikdagi faoliyatini mustahkamladi. Kollegiallik prinsipining eng yuqori shakli bu masalalarni hal etishda qonun talablari bo`yicha yig`ilishlarda ishtirok etishi shart bo`lgan deputatlarning sonidir. Agarda belgilangan deputatlar tarkibi ishtirok etsagina majlislari ochilishi va u qarorlar qabul qilishi mumkin. Bu holat kvorum deb ataladi.

O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va amaldagi qonunchiligiga ko`ra kvorum ikki turga bo`linadi:

a) majlisni ochish va uni o`tkazish uchun;

b) qonunlarni va qarorlarni qabul qilish uchun;

v) Konstitutsiya va konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilish uchun.

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Oliy Majlis palatalari to`g`risidagi konstitutsiyaviy qonunlar, qonunlarga va ish tartibiga ko`ra Konstitutsiya va konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilish uchun deputat va senatorlarning uchdan ikki qismi ishtirok etgan taqdirdagina yig`ilishi ochilishi va o`tkazilishi mumkin.

Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi qonunga ko`ra Kengashlarning sessiyalari, agarda shu Kengash deputatlarining uchdan ikki qismi hozir bo`lsa, ochilishi va ish boshlashi mumkin deb belgilangan.

Oliy Majlis palatalari qonunlarni, qarorlarni va boshqa aktlarni yoki mahalliy xalq deputatlari Kengashlari aktlarini qabul qilish uchun vakillarining oddiy ko`pchilik ovoz berishi kifoyadir.

Qonuniylik prinsipi hamma vakillik organlari faoliyatining eng muhim tashkiliy siyosiy va huquqiy prinsiplarini ifoda etadi. Shuning uchun ham bu prinsip O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarida mustahkamlangan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 15-moddasida «O`zbekiston Respublikasida O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so`zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko`radilar» deb mustahkamlangan.

Qonuniylikning mohiyati hamma davlat organlari, jamoat tashkilotlari, mansabdor shaxslar va fuqarolar qabul qilingan me'yoriy hujjatlarga bir xilda munosabatda bo`lishlari va rioya qilishlari talab etiladi. Qonuniylik prinsipi xalq deputatlari Kengashlarining o`z vakolatlari doirasida faoliyat yuritishini belgilab bergan.

Qonuniylikni ta'minlash davlat organlari faoliyatida qonunlarni va ularga asoslanib qabul qilingan me'yoriy hujjatlarni bajarilishi ustidan nazorat o`rnatilishidir.

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasiga muvofiq nazorat xizmatini Prezident tuzadi. Bu Prezident apparatidagi nazorat inspeksiyasidir. Viloyat, tuman va shahar hokimliklari apparatida ham nazorat inspeksiyalari tuzilgan.

Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari faoliyatida qonuniylik prinsipini ta'minlash talablariga javob berishning quyidagi tartibi o`rnatilgan:

- Konstitutsiya va qonunlar bilan belgilab berilgan vakolatlar doirasida tegishli masalalarnigina hal qilish;

- masalalarni hal qilishning belgilangan tartibiga rioya qilish;

- qonun talablariga rioya qilgan holda aktlar qabul qilish.

Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari faqat unga berilgan vakolatlar doirasidagina aktlar qabul qilishi mumkin. Kengashning qarori o`zining mazmuniga ko`ra qonunlarga va yuqori organlarning aktlariga mos bo`lishi shart. Qaror qonunlarda belgilangan tartibda va shaklda qabul qilinadi.

O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunida xalq deputatlari Kengashi va hokimning faoliyatida qonuniylikning kafolatlari berilgan. Qonunning 26-moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga zid keladigan qarorlari O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan bekor qilinadi. Hokimlarning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, hukumat hujjatlariga zid keladigan me'yoriy hujjatlari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan, Vazirlar Mahkamasi tomonidan to`xtatiladi va bekor qilinadi. Bundan tashqari yuqorida ko`rsatilgan qonunning 28-moddasiga muvofiq hokim qabul qilgan va chiqargan hujjatlar ustidan fuqarolar, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar sudga shikoyat qilishlari mumkin. Bundan tashqari vakillik organlari faoliyatida oshkoralik prinsipi muhim ahamiyat kasb etadi.

Xalq deputatlari Kengashlari va hokim faoliyatida qarorlar qabul qilishdan tortib ularning ijrosini ta'minlashgacha bo`lgan jarayon jamoatchilikning ishtirokida amalga oshiriladi.

Vakillik organlari to`g`risidagi qonunlarda ular o`z faoliyatlari va qabul qilgan qarorlari haqida aholini muntazam xabardor qilib turishlari ko`rsatilgan. Ma'lumki, vakillik organlari faoliyatining asosiy tashkiliy-shakli ularning sessiyalaridir. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining sessiyalari tegishli hokim, hokim yo`qligida esa uning o`rinbosarlaridan biri tomonidan zaruratga qarab, biroq, yiliga kamida ikki marta chaqiriladi. Sessiya, shuningdek xalq deputatlari tegishli Kengashi deputatlari kamida uchdan ikki qismining tashabbusiga binoan ham chaqirilishi mumkin. Kengash sessiyasini chaqirish to`g`risidagi qarordan deputatlar sessiya ochilishidan kamida yetti kun oldin xabardor qilinadi.

Sessiyalar, majlislarning borishi mahalliy ommaviy-axborot vositalarida yoritib boriladi, radio va televideniye orqali ma'lum qilinadi.

Oshkoralikni yanada taminlash maqsadida xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlarining doimiy komissiyalarini faoliyati ham keng jamoatchilik vakillarini jalb etgan holda tashkil etiladi.

Amalda bo`lgan qonunchilik xalq deputatlari Kengashlarining qarorlarini aholiga tushuntirib borishni, saylovchilar, keng jamoatchilik va tashkilotlari oldida o`z ishi va faoliyati to`g`risida muntazam axborotlar berib turishni o`rnatadi. Bu ham oshkoralikning muhim ko`rinishlaridan biridir. Vakillik organlari faoliyatida oshkoralikning taminlanishida deputatlar asosiy o`rin tutadilar. O`zbekiston Respublikasining “Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashi deputatining maqomi to`g`risida”gi 2004 yil 2 dekabrda qabul qilingan Qonunning 7-moddasida, “Deputatning saylovchilar Bilan deputatlikka nomzod qilib ko`rsatgan siyosiy partiya va fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organi bilan olib boradigan ishlari” belgilangan bo`lib, unga ko`ra deputat vaqti-vaqti Bilan, lekin yiliga kamida ikki marta saylovchilarga o`z faoliyati to`g`risida axborot beradi.

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov Oliy Majlis Qonunchilik palatasining birinchi yig`ilishida 2005 yil 27 yanvar kuni so`zlagan nutqida, “Deputat – bu mustaqil fikrli inson. U qaysi partiyaga mansub bo`lmasin, avvalo xalq oldida javob beradi”degan edi. Xalq, avvalo, saylovchilar Oliy Majlis palatalarida qanday qonun muhokama qilinayotgan va qabul etilayotganidan xabardor bo`lib turishi kerak. Bu holat, albatta, to`laligicha mahalliy Kengashlar deputatlari uchun ham taalluqlidir.

Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatida oshkoralikni ta'minlash usullari ham o`ziga xos yo`nalishlarda bo`lib vakillik organlarining demokratik asosi va maqsadi birdir.

Millatlarning tengligi prinsipi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 8-moddasida O`zbekiston xalqi millatidan qat'i nazar, O`zbekiston Respublikasining fuqarolarini tashkil etishi belgilangan. Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbai ekan, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga, xalq deputatlari Kengashlariga, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlariga turli millat vakillari saylangan. O`zbekiston Respublikasidagi hamma vakillik organlari o`zlarining tabiatiga ko`ra hamma millat vakillarini mustaqillkni mustahkamlashga, fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat qurish ishiga jipslashtiradi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi va boshqa Qonunlariga muvofiq hamma millat vakillari shu organlar saylanib qolmasdan, ular faoliyatida faol ishtirok etmoqdalar.

Shuningdek, davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatini ilmiy tashkil qilish talablarini joriy prinsipi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatida ham, xalq deputatlari Kengashlari faoliyatida ham tatbiq qilinmoqda.

Boshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish hozirgi zamon texnikasi va fani yutuqlarini qo`llagan holda yuqori natijalarga erishishdir. Vakillik organlari faoliyatida boshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish talablarini joriy etish davlat boshqaruvini doimiy takomillashtirishning muhim yo`nalishlaridan biridir.

Boshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish vakillik organlarini tashkil etish jarayonida ham, ularning rahbarlik qilish faoliyati jarayonlarida ham qo`llanilmoqda. Bu talablar faqat vakillik organlari faoliyatiga tatbiq qilinib qolmasdan, balki ijroiya hokimiyati organlari va barcha deputatlarning faoliyatida ham tatbiq qilinmoqda. Chunki deputatlarning sessiyalardagi, komissiyalardagi va saylov okruglaridagi faoliyati boshqarish sohasidagi davlat faoliyatining bir ko`rinishidir.

Mahalliy vakillik organlari, ijroiya hokimiyati va deputatlar faoliyatining samaradorligini aniqlashda eng muhim ko`rsatkichlardan biri shu organlarning o`zaro hamkorligini yaxshi yo`lga qo`yilganligidir.

Boshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish prinsipi talablarining xalq deputatlari Kengashlari faoliyatiga joriy etilishida quyidagi asosiy yo`nalishlar mavjud: birinchidan, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik o`rtasidagi funksiya va vazifalarining taqsimlanishi; ikkinchidan, deputatlar va xokimlikning masul xodimlarini vazifa va vakolatlariga mos ravishda funksiyalarni aniq belgilash; uchinchidan, deputatlar va xokimlikning xodimlari qaysi masalalar bo`yicha hisob berib turishini aniqlash; to`rtinchidan, deputatlar va xokimlikning xodimlarini vazifalari, tajribalari, tashkiliy qobiliyatlarini hisobga olgan holda joy-joyiga qo`yish; beshinchidan, kadrlar malakasini oshirish, o`qitishning doimiy tizimini yaratish; oltinchidan, boshqarish samaradorligini oshirish, moddiy va ma'naviy me'yorlarning to`g`ri nisbatlarini belgilab berish; yettinchidan, deputatlar va xokimlikning xodimlari faoliyatini to`g`ri baholab, vakolatlari doirasida qarorlar qabul qilish uchun tegishili ma'lumotlarga ega bo`lish; sakkizinchidan, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik faoliyatida hozirgi zamon tashkiliy texnika vositalarini tatbiq qilib borish.

Sanab o`tilgan xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik faoliyatidagi yo`nalishlar turli xil huquqiy vositalar shakllarida imkoniyatlarini hisobga olgan holda tatbiq etilmoqda. Ishning aniq taqsimlanishi, eng avvalo, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlikning har bir organi va deputatlarning huquqiy hujjatlarida belgilanishini bildiradi.

Bu huquqiy hujjatlar xalq deputatlari Kengashlari va hokimlikning boshqaruv apparati faoliyatiga boshqarish faoliyatini ilmiy tashkil etish talablarini yanada keng joriy etish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik apparati faoliyatida funksiya taqsimotining to`g`ri tashkil etilishi qabul qilinadigan me'yoriy hujjatlarda o`z ifodasini topadi. Bu xujjatlarga vakolatlari doirasida qabul qilinadigan nizomlar, mansab yo`riqnomlari, ko`rsatma, eslatmalarni ko`rsatish mumkin. Masalan, Toshkent shahar hokimligida hokim va uning o`rinbosarlari o`rtasida vazifalarni taqsimlash to`g`risida nizom qabul qilingan (Toshkent shahar hokimining 2004 yil 31 avgustdagi qarori).

Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik faoliyatida boshqaruvni va boshqarish faoliyatini ilmiy tashkil etish talablarini joriy etish, kadrlar tanlash va joy-joyiga qo`yishda ularning bilimlari, tajriba va imkoniyatlarini hisobga olish ko`zda tutiladi. Bu talablarga javob berish xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik tomonidan bo`lim va boshqarmalarni, komissiyalarni tuzishda, ularning rahbarlari va xodimlarini, instruktorlar, inspektorlar, referentlarni tanlashda amalga oshiriladi.

O`zbekiston Respublikasida xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik apparati xodimlarining malakasini oshirish, deputatlarni o`qitishning rivojlangan tizimini tashkil etish hozirgi kunning dolzarb masalalaridandir.

Xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar faoliyatining unumdorligini oshirishning muhim tashkiliy asosi hozirgi zamon texnika vositalarini tatbiq qilishdir. Tashkiliy texnikani-diktofonlarni, ko`chi-ruvchi va ko`paytiruvchi apparatlarni, mikrofilmlarni, arxiv uskunalarning turlarini qo`llash hamda ish joylarini va binolarini shularga moslashtirish katta ahamiyatga ega.

Axborotlarni topish va ularni saqlash, qarorlarning maqsadga muvofiq turlarini ishlab chiqishni oldindan aniqlab berishning eng samarali hozirgi zamon vositasi - kompyuter vositalari (kompyuterlar), hisoblash markazlarini tuzishdir. Masalan, hozirgi zamon kompyuter hisoblash texnikasi hokimliklar faoliyatida moddiy-texnikaviy ta'minotni va savdo bozorining samarali tizimini yaratish, shahar aholiga xizmat ko`rsatuvchi transportining to`g`ri ishlashini ta'minlash, qurilishni rejalashtirish uchun keng qo`llanilmoqda. Boshqaruvni va boshqarish faoliyatini ilmiy tashkil etish xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar apparatida kompyuter hisoblash va tashkiliy texnikani qo`llanishini takomillashtirish maxsus xizmati tashkil etilmoqda.

Boshqaruvni va boshqarish faoliyatini ilmiy tashkil etish xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklarda kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo`yish va ularni muntazam attestatsiyadan o`tkazib turishni ham qamrab olgan. Bu sohada saylab qo`yish, konkurs asosida tanlash, attestatsiya va tayinlash o`rtasida eng yaxshi mutanosiblik ta'minlanishi lozim.

1 O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: O`zbekiston, 2003. –M.3.- B.4..

2 Animitsa YE.G., Tertishniy A.T. Osnovi mestnogo samoupravleniya. - M.: Infra-M, 2000.- 138 s.

3 Islomov Z.M. Grajdanskoye obshestvo: vchera, segodnya zavtra. Uzbekistan na puti k grajdanskomu obshestvu - O`zbekiston: fuqarolik jamiyati sari: (Sbornik statey // Otv. Red.: R.Alimov. – T.: Sharq, 2003.- 38 s.

4 Temur tuzuklari. – T.: G`. G`ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 1991.- 15 b.

1 Qur'oni Karim ma'nolarining tarjimasi. /Tarjima va izohlar mullifi Abdulaziz Mansur. – T.: «Toshkent islom universiteti» nashriyoti, 2001. – 483 b. 42-«Sho`ro» surasi, 38-oyat.

2 Karimov I.A. Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. T.7. – T.: O`zbekiston, 1999. – B.389.

1 O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi hisobotidan. (Joriy materiallari). 2003 yil.

2 O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: O`zbekiston, 2003.-M.100.- B.27.

3 O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: O`zbekiston, 2003.-M.99.-B.27.

1 “O`zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi to`g`risida”gi qonuni, Nizom va Yo`riqnomalari.-T.: O`zbekiston, 2004.- 5 m.

1 O`zbekiston Respublikasining Qonunlari.- T.: O`zbekiston, 2004.- 44 b.

1 O`zbekiston Respublikasining Qonunlari.- T.: o`zbekiston, 2004.- B.50

1 Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir.- T.: O`zbekiston, 2005.- 33 b.