Мавзу: Логопедик ритмиканинг объекти, предмети ва вазифалари

нейрофизиологик 
жиҳатдан текширилиши қизиқиш уйғотаѐтир (И.В.Данилов, И.М.Черепанов, 
1970). 
Мавжуд 
тадқиқотлар 
шуни 
кўрсатадики, 
нутқ 
вақтида 
дудуқланувчиларда доминант (чап) яримшар ўнг яримшарларга нисбатан 
ўзининг 
етакчилик 
вазифасини 
тўлиқ 
маънода 
бажара 
олмайди. 
Дудуқланишнинг нутқ талаффузидаги қандайдир доминантлик билан ўзаро 
муносабати ҳақидаги қоидани В.М. Шкловский маълумотлари тасдиқлайди. 
Дудуқланиш муаммоларини 
руҳшунослик 
борасида ишлаб чиқиш 
дудуқланиш 
генезисини 
очиш, 
дудуқланувчиларнинг 
коммуникация 
жараѐнидаги ҳатти-ҳаракатларини тушуниш, уларнинг индивидуал-психологик 
хусусиятларини аниқлаш учун унинг муаммоларини психологик нуқтаи 
назардан ишлаб чиқиш долзарб масалаларидандир. Дудуқланувчиларнинг 
диққат-эътибори, хотираси, тафаккури, руҳий ҳаракатини ўрганиш шуни 
кўрсатадики, 
уларда 
руҳий 
фаолият 
тузилиши, 
унинг 
ўз-ўзини 
мувофиқлаштириш 
жараѐни 
ўзгарган. 
Улар 
юқори 
даражада 
автоматлаштирилишини (хусусан фаолиятга тезда киришишни) талаб 
қиладиган фаолиятни ѐмон ўтайдилар, лекин ихтиѐрий бажарилиш биланоқ 
дудуқланувчи ва соғлом киши орасидаги самарадорлик фарқи йўқолади.

---

- 72 - 
Руҳий ҳаракат фаолияти бундан мустаснодир: агар соғлом болаларда 
руҳий ҳаракатлар маълум миқдорда автоматик тарзда содир ўлса ва ихтиѐрий 
мувофиқлашувини 
талаб 
қилмаса, 
бу 
ҳолда 
мувофиқлаштириш 
дудуқланувчилар учун эркин назоратни талаб қиладиган мураккаб вазифадан 
иборат бўлади. 
Айрим тадқиқотчиларнинг фикрича, дудуқланувчилар нуқсонсиз 
сўзловчиларга нисбатан руҳий жараѐнларнинг ўта фаолиятсизлиги билан фарқ 
қиладилар. 
Дудуқланувчиларнинг шахсий хусусиятларини ҳам тиббий кузатишлар 
ѐрдамида, ҳам тажриба психологик методикаларни қўлланиш билан текшириш 
самаралидир. Улар ѐрдамида ҳавотирли бадгумонлик хусусияти, гумонсираш, 
ишончсизлик, одамовилик, руҳий тушкунликка мойиллик, нуқсонга нисбатан 
бефарқлик кабилар аниқланади. 
Дудуқланиш механизмларини 
психолингвистик
нуқтаи назардан кўриб 
чиқиш ҳам эътиборга моликдир. Ўрганишнинг бу жиҳати дудуқланувчи нутқ 
талаффузининг қайси палласида мускуллар тортишуви юзага келишини 
аниқлашни тақозо қилади. 
Нутқ коммуникацияларининг қуйидаги босқичлари ажратилади: