Mavzu: Kutubxonashunoslik fanining metodologiyasi Reja

CHor mustamlakasi davrida kitob savdosini tashkil qilish an’analari butun Turkiston hududini qamrab oldi. Inchunin, bu ish o‘z kasbining ustalari va bilimdonlari tomonidan o‘z davri uchun anchayin baland saviyada, jahon kitob savdosi amaliyotida ma’lum bo‘lgan va qo‘llanilgan barcha tashkiliy shakl va usullardan foydalangan holda olib borilar edi. Kitobfurushlikda ulgurji va chakana savdo, turg’un va harakatdagi savdodan tashqari, eski va nodir qo‘lyozmalar bilan shug’ullanuvchi alohida kitob do‘konlari ham mavjud edi. Tojiri kutublar shaharu qishloqlarni kezib, kitoblarning chakana savdosini va bir paytning o‘zida o‘larning targ’ibotini ham uyushtirar edi.

Turkistonlik kitobfurushlar aholiga sharq va g’arb xalqlari tillaridagi toshbosma va qo‘lyozmalarning turli xilini taqdim etar hamda kishilarning kitobga bo‘lgan ehtiyojini qondirish bilan birga bu ehtiyojni o‘stirishga, uni muayyan maqsadga yo‘naltirishga ham erishar edi. Ro‘znoma sahifalari, kitob va jurnallarning so‘nggi varag’ida bosilajak u yoki bu nashr haqidagi axborotlar chiqib turar, nashriyotlar va kitob savdosi tashkilotlarining ro‘yxatlari, kitob do‘konlari, nashriyotlar va yangi chiqarilayotgan maxsus kitoblar jadvallari reklama sifatida alohida chop etilar edi.

O‘z xususiyatlari va kitob assortimentiga ko‘ra kitob savdosi muassasalari bir necha xilga bo‘linar edi: faqat turkiy, forsiy va arab tillaridagi qo‘lyozma kitoblarning savdosi bilan shug’ullanuvchi do‘konlar; qo‘lyozma va litografik nashrlar bilan savdo qiluvchi do‘konlar; sharq qo‘lyozma va toshbosmalar bilan bir qatorda, cheklangan miqdorda bo‘lsa-da, harf terish usuli bilan bosilgan rus tilidagi kitoblar sotuvchi do‘konlar; faqat rus va yevropa xalqlari tillaridagi kitoblarni jamlagan do‘konlar; yevropa va sharq tillaridagi kitoblar aralash holda sotiladigan do‘konlar. Kitob savdosi muassasalarining ulardagi kitob assortimentiga ko‘ra farqlanishi haqida so‘z borar ekan, shuni ham diqqat-e’tiborda tutmoq kerakki, bu yerdagi kitob do‘konlarining aksariyat qismi tub aholi vakillaridan bo‘lmish kitobfurushlarga tegishli edi. Bu do‘konlar asosan sharq tillaridagi kitoblarning savdosi bilan shug’ullanib, o‘zining milliy xususiyatlari bilan ajralib turar edi. Rus va yevropa xalqlari tillardagi kitoblarning savdosini olib boruvchi do‘konlar asosan Rossiyadan ko‘chib kelgan shaxslar qo‘lida edi.