Mavzu: Korxonalarda moliyаviy nаtij

Yaf = SST - IT

bunda, Yaf – yalpi foyda SST – sotishdan olingan sof tushum; IT – sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi;
Asosiy faoliyatdan kо‘rilgan foyda, bu mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda bilan davr xarajatlari о‘rtasidagi tafovut va plyus asosiy faoliyatdan kо‘rilgan boshqa daromadlar yoki boshqa zararlar sifatida aniqlanadi:

• 
  AFF = Yaf – DX + BD – BZ
  

bu yerda, AFF – asosiy faoliyatdan olingan foyda; DX – davr xarajatlari; BD – asosiy faoliyatdan olingan daromadlar; BZ – asosiy faoliyatdan kо‘rilgan boshqa zararlar;
Xо‘jalik faoliyatidan olingan foyda (yoki zararlar), bu asosiy faoliyatdan olingan foyda summasi plyus moliyaviy faoliyatdan kо‘rilgan daromadlar va minus zararlar sifatida hisoblab chiqiladi:

• 
  UF = AFF + MD – MX
  

bunda, UF – umumxо‘jalik faoliyatidan olingan foyda; MD – moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar; MX - moliyaviy faoliyat xarajatlari:
Soliq tо‘languncha olingan foyda, u umumxо‘jalik faoliyatidan olingan foyda plyus favqulotda (kо‘zda tutilmagan) vaziyatlarda kо‘rilgan foyda va minus favqulotda zarar sifatida aniqlanadi:

• 
  STF = UF + FP – FZ
  

bunda, STF – soliq tо‘langungacha olingan foyda; FP – favqulotda vaziyatlardan olingan foyda; FZ – favqulotda vaziyatlardan kо‘rilgan zarar;
Yilning sof foydasi, u soliq tо‘langandan keyin xо‘jalik yurituvchi subyekt ixtiyorida qoladi, о‘zida daromad (foyda)dan tо‘lanadigan soliqni va minus qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa soliqlar va tо‘lovlarni chiqarib tashlangan holda soliqlar tо‘langunga qadar olingan foydani ifodalaydi:

• 
  SF = STF – DS – BS
  

bunda, SF – sof foyda; DS – daromad (foyda) dan tо‘lanadigan soliq; BS – boshqa soliqlar va tо‘lovlar.
Foydaning taqsimlanishini deganda uning iste’mol va jamg‘arishga yо‘naltirilishi, joriy davr foydasining soliqlar tо‘lovi, ishlab chiqarishni rivojlantirish va zahiralashga hamda kapital egalari о‘rtasidagi shartlar, kelishuvlarga binoan taqsimlanishi tushuniladi. Foyda quyidagicha taqsimlanadi:
- soliq qonunchiligiga muvofiq davlat byudjetiga soliqlar, yig‘imlar va tо‘lovlarga;
- ishlab chiqarishni rivojlantirish va zahiralashga;
- aksiya va kapital egalariga dividentlar tо‘lashga.
Korxona о‘zining hisob foydasidan avvalo, davlat oldida hisob beradi va о‘zining ixtiyorida hamda tasarrufida bо‘lgan foyda summasini aniqlaydi. Foydadan olingan soliqlar qatiiy stavkalarda va foizlarda undiriladi. Hisob foydasining qolgan qismi korxona sof foydasi sifatida uning erkin belgiloviga (aksionerlar umumiy yig‘ilishining qarori va ichki nizomiga) muvofiq taqsimlanadi. Sof foydadan ishlab chiqarilishni rivojlantirish va kengaytirishga oid sarflar aksiyanerlarning umumiy yig‘ilishida hisob berish hamda ularning roziligini olish asosida belgilanadi. Sof foydaning qolgan qismi chaqirilgan aksiyalarning turiga qarab va ularning imtiyozli shartlari asosida taqsimlanadi. Dastlab imtiyozli aksiya egalariga oldindan kafolatlangan foizlarda tо‘lovlar hisobga olinadi, sо‘ngra oddiy aksiya egalariga divident foizlari va summalari e’lon qilinadi. Foydaning taqsimlanmagan foyda sifatida, agar korxona nochor ahvolda bо‘lsa, qoplanmagan zarar sifatida keyingi hisobot yiliga о‘tkaziladi. Turli mulkdagi korxonalarning daromadlari ma’lum ketma-ketlikda audit qilinadi va uning natijalari auditorlik hisoboti hamda xulosasiga о‘z aksini topadi. Ya’ni:

• 
  Sotishdan olingan sof tushumning tо‘g‘riligini tekshirish;
  
• 
  Asosiy faoliyatdan olingan foyda (daromad)larni tekshirish; Moliyaviy daromad faoliyatdan olingan daromadlarni tekshirish;
  
• 
  Favqulotdagi daromad (foyda)ni tekshirish;
  
• 
  Daromadlarning sо‘nggi moliyaviy natijalar schotiga tо‘g‘ri о‘tkazilganligini tekshirish;
  
• 
  Tekshirish natijalarini umumiylashtirish va rasmiylashtirish.