Mavzu: Korporatsiyalar va ular faoliyatining rivojlantirish yo’llari

Mavzu:Korporatsiyalar va ular faoliyatining rivojlantirish yo’llari

Reja:

• Korporatsiyalar haqida umumiy tushuncha
• Transmilliy korporatsiyalar faoliyatining rivojlanishi

Korporatsiya (lot. corporatio — birlashma, uyushma, hamjamiyat) — rivojlangan yirik aksiyadorlik jamiyati, biron bir faoliyat uchun uyushgan yuridik va jismoniy shaxslar majmui.

Korporatsiya bir kasb yoki faoliyat sohasida fuqarolarni birlashtirishi ham mumkin. XIX-asr oʻrtalarida paydo boʻlgan. Hozirgi bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda xoʻjalikning barcha tarmoqlarida asosiy mavqega ega.

Korporatsiyalar negizini aksiyadorlik jamiyatlari tashqil qiladi. XIX-asrning II-yarmidan xalqaro korporatsiyalar keng rivoj topdi. Aksariyat hollarda korporatsiyalar bir xil mahsulotlarning asosiy ishlab chiqaruvchilarini birlashtiradi, natijada ishlab chiqarish monopollashadi. Ayni paytda korporatsiya investitsiya kapitalining markazlashuviga yordam beradi, ilmiy-texnika taraqqiyotini, mahsulotning raqobatbardoshligi va uzoq hayotiy siklini taʼminlaydi.

Mulk egaligi maqomiga koʻra, davlat, xususiy, aralash (qoʻshma) korporatsiyalarga, tarmoqlar boʻyicha sanoat, qishloq xo'jaligi, transport, aloqa va boshqa turdagi korporatsiyalarga boʻlinadi.

Rivojlangan mamlakatlarda sanoat tarmoqlari korporatsiyaga uyushgan hollar koʻp uchraydi (masalan, „Daewoo“korporatsiyasi).

Oʻzbekistonda birinchi korporatsiyalar XIX-asrning 90-yillaridan boshlab sanoatning turli tarmoqlarida paydo boʻldi.

Zamonaviy  milliy  iqtisodiy  tizimning  va  jahon  iqtisodiyotining  muhim  xususiyati  bo‘lib,  xo‘jalik  faoliyatining  turli  sohalarida  ishlab  chiqarish  va  kapital  to‘planishining  jadallashgan o‘sishi  hisoblanadi.

Zamonaviy  korporatsiyalar  shubhasiz,  mamlakatda  va jahonda yirik iqtisodiy va  moliyaviy markazga aylanishi  mumkin.  Ularning milliy  va  jahon  iqtisodiyotiga   qo‘shadigan  hissasi  yangi  iqtisodiy hududning  tashkil  topishida,  milliy  va jahon  moliya  bozorlarini rivojlanishida  muhim  ahamiyatga  ega. Yirik  korporatsiyalarning sotish  hajmi  dunyoning  ko‘plab  mamlakatlari  YaIM  hajmidan oshib  ketadi.

Dunyodagi  ikki  yuzta  yirik  transmilliy   kompaniyalarning  umumiy  sotish  hajmi   AQSH,  Yaponiya,  Germaniya, Fransiya,   Buyuk  Britaniya,  Italiya,  XRR,  Braziliya,  Kanada,  Ispaniyadan  tashqari  barcha   mamlakatlarning  YIM  hajmidan ortiqdir.  Oxirgi  25  yilda  ushbu ko‘rsatkich  mazkur tuzilmalar uchun ishchilar soni  14,4 foizga oshgani holda deyarli 4 marta ko‘paygan

Ma’lumki,  TMKlar  zamonaviy  jahon   xo‘jaligining   muhim ishtirokchilariga  aylanib   bormoqda.Sanoati  rivojlangan  davlatlar uchun  aynan  TMKlarining  xorijdagi  faoliyati   ularning  tashqi  iqtisodiy  aloqalarining  xarakterini  belgilab  beradi.  Bu  davlatlar  eksportida  milliy  kompaniyalarning  o‘zlarini  xorijdagi  filiallariga  tovar  yetkazib  berishlari  va  xizmat  ko‘rsatishlarining  ulushi  kattadir.

Jahon  mamlakatlarida  TMKlarning  xorijiy  bo’linmalari  tomonidan  ishlab  chiqarish  faoliyatini   kengaytirishga  hamda  ular faoliyat  yuritayotgan  mamlakatlardagi  mahsulotlarga  bo'lgan ichki  talab  darajasini  doimiy  o‘rganib  borishga  alohida  e'tibor qaratilmoqda.TMKlar  o‘z  faoliyatlarini  milliy  iqtisodiyotlardagi ichki  talab   darajasiga  mos  holdamuvofiqlashtirib  bormoqdalar.Bu  holat  ularning  eksport  va  sotish  hajmining   oshishiga  ijobiy ta'sir  ko‘rsatadi.

Hozirgi  davrda  korporatsiyalarning  transmilliylashuv jarayoni kuchayib  bormoqda.  Mohiyatiga  ko‘ra, korporatsiyalarning xorijdagi  mahsulot va  xizmatlar  ishlab  chiqarish jarayonidagi  ishtiroki   transmilliylashish  darajasini  ifodalaydi.  Korporatsiyalarining transmilliylashuvini aniqlash  uchun  maxsus   transmilliylashuv  indeksidan  foydalaniladi.

E’tiboringiz uchun rahmat!