|
1.Korporatsiya tushunchasi
XIX-asr oʻrtalarida paydo boʻlgan va hozirgi bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda xoʻjalikning barcha tarmoqlarida asosiy mavqega ega. Korporatsiyalar negizini aksiyadorlik jamiyatlari tashqil qiladi. XIX-asrning II-yarmidan xalqaro korporatsiyalar keng rivoj topdi. Aksariyat hollarda korporatsiyalar bir xil mahsulotlarning asosiy ishlab chikaruvchilarini birlashtiradi, natijada ishlab chiqarish monopollashadi. Ayni paytda korporatsiya investitsiya kapitalining markazlashuviga yordam beradi, ilmiytexnika taraqqiyotini, mahsulotning raqobatbardoshligi va uzoq hayotiy shklini taʼminlaydi. Mulk egaligi maqomiga koʻra, davlat, xususiy, aralash (qoʻshma) korporatsiyalarga, tarmoqlar boʻyicha sanoat, qishloq xo'jaligi, transport, aloqa va boshqa turdagi korporatsiyalarga boʻlinadi. Rivojlangan mamlakatlarda sanoat tarmoqlari korporatsiyaga uyushgan hollar koʻp uchraydi (mas, „Daewoo“ korporatsiyasi). Oʻzbekistonda birinchi korporatsiyalar XIX-asrning 90-yillaridan boshlab sanoatning turli tarmoqlarida paydo boʻldi.Korporatsiya atamasi quyidagilarni anglatishi mumkin:
- murakkab biznes muammolarini birgalikda hal qilish uchun bir nechta firmalarni birlashtirish;
- yirik kompaniya yoki ba'zi hollarda bir nechta sho'ba korxonalarni o'z ichiga olgan xolding kompaniyasi;
- yagona boshqaruv va qaror qabul qilish tizimiga ega bo'lgan siyosiy tashkilot - shahar yoki hatto davlat darajasida {textend}.
Ammo aksariyat hollarda korporatsiya xoldingi yoki ba'zan monopolistik (masalan, kartellar ko'rinishidagi) korxonalarning kombinatsiyasi sifatida tushuniladi. Tegishli xo'jalik yurituvchi sub'ekt muassislari hamda ularning sheriklari o'rtasidagi korporativ munosabatlar odatda fuqarolik va mehnat shartnomalari darajasida o'rnatiladi. Korporatsiya faoliyatini huquqiy qo'llab-quvvatlash qanchalik samarali bo'lsa, u biznesda, raqobatchilar bilan o'zaro aloqada shunchalik muvaffaqiyatli bo'ladi. Demak bundan ko’rinib turibtiki korparatsiyalar jamiyatda keng qamrovli ishchilarni o’ziga jalb qilib qolmasdan bozorlarda sog’lom raqobatni, raqobatchilar bilan do’stona aloqalarda bo’lishni, ishlab chiqarishni sezilarli o’sishini, rivojlanishga turtki bo’luvchi omillarni va bir qator iqtisodiyotga foyda keltruvchi vazifalarni ham bajarar ekan.
Keling, ko'rib chiqilayotgan birlashmalar faoliyatining bunday tomonini manfaatlar muvozanati sifatida ko'rib chiqamiz. Bular korporatsiya asoschilari, menejerlar, oddiy xodimlar bo'lishi mumkin. Korporatsiyalar ishtirokchilarining manfaatlari har xil bo'lishi mumkin, ammo ularni ma'lum bir shaxs tomonidan yuqori darajaga topshirilishi ularni birlashtirgan. Shunday qilib, oddiy xodim o'z manfaatlarini himoya qilish uchun bo'lim boshlig'iga ishonadi. Bu, o'z navbatida, bo'ysunuvchidan olinganlarni hisobga olgan holda, o'z boshlig'iga, nisbatan aytganda, bo'limning boshlig'iga topshiradi. Shundan so'ng, foizlar kompaniyaning top-menejerlari darajasiga o'tkaziladi va ular tomonidan ularning ustuvor yo'nalishlarini hisobga olgan holda ko'rib chiqiladi. Agar inson bunday manfaatlar delegatsiyasidan qoniqsa, u, odatda, korporatsiya faoliyatiga muvaffaqiyatli qo'shiladi. Tegishli uyushmalar ishtirokchilarining biznesdagi o'zaro ta'sirining bu xususiyati ularning bir-biri bilan aloqasini tartibga soluvchi normalarni ishlab chiqish zarurligini oldindan belgilab beradi. Avvalo korparatsiya xodimlari o’zlarini ishchi sifatida emas bir oila sifatida ko’rganlari maqsadga mufiq bo’ladi deb hisoblayman sababi hammaning maqsadi bir tomonga qaratilgan bo’lsa va har kim o’z ishin mukammal ado etsa ko’zlangan maqsada yetib borish anchayin onson va tez bo’ladi. Bunday kata oilada hamma teng hisoblanishi zarur korparatsiya rahbaridan to eng oddiy farroshgacha sababi, korparatsiyani biz kata bir kema deb hisoblasak unda yolg’iz kapitanning o’zi hech narsa qila olmaydi. Shuning uchun har bir menedjer har bir ish boshqaruvchi har bir hodim o’ziga yuklatilgan ma’suloyatni yuksak did va mahorat bilan bajarmog’i lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
