Mavzu: Ko’pomilliekonometriktahlilda omillarni tanlash muammosi

CHiziqlivachiziqsizko’pomilliregressionbog’lanishlar.

Analitikfunktsiyaturiniregressiyaningem’irikgrafigibo’yichaaniqlashmumkin.Lekinmazkurgrafikusulnifaqatjuftbog’lanishhollaridahamdakuzatishlarsoninisbatanko’p bo’lgandamuvaffaqiyatli qo’llashmumkin.
Bog’liqlikshaklinitanlashusuliikkibosqichdabajariladi.

1. 
   Engmahqulbo’lganfunktsiyanitanlaymiz.
   
2. 
   Tanlanganfunktsiyaningparametrlarinihisoblaymiz.
   

Y
Funktsiyaturi:

1. 
   CHiziqli
   

Ya₁X
Ya₀a₁X
X

2. 
   Ikkinchidarajali‘arabola:
   

2
YaX²
Ya₂ ,
YaaXaX²aX³
0 1 2 3

X

Y

3. 
   Giperbola
   

Y^C
X

Yb
C


Xa

4. 
   Darajalifunktsiya
   

0
YaX^{a1 Y}

2. Umumlashtirilganvabavosita“engkichikkvadratlarusuli”.

Engkichikkvadratlarusulixisobdashmetodikasi.

t
Mezon:xaqiqiymikdorlarningtekislanganmiqdorlardanfarqiningkvadratlariyig’indisiengkambo’lishizarur.
S_YY2min

Demak




Yaaxax²...axⁿ

0 1 1 n

^S_2Ya
aXaX²...a
Xⁿ10

a₀
0 1 2 n

^S_2Ya
aXaX²...a
XⁿX 0

a₁
0 1 2 n

..............................................................................

^S_2Ya
aXaX²...a
XⁿXⁿ0

a_n
0 1 2 n

Iqtisodiy qatorlar dinamikasi tendentsiyasini aniqlash vaqtida ko’pchilikhollardaturlidarajadagi ‘olinomlar:

^ _ ^k _^u i1,0,1,...,k

_0 i _
y(t)a_atⁱ _{ }

 i1 
u1,1

vaeks’onentsionalfunktsiyalarqo’llaniladi:


^ ^ak^atiu

i1,0,1,...,k

y(t)_e
_
i1 _



u1,1 ^.

SHuni qayd etib o’tish lozimki, funktsiya shakli tenglashtirilayotgan qatorlardinamikasixarakterigamuvofiq,shuningdek,mantiqiyasoslanganbo’lishilozim.
‘olinomning eng yuqori darajalaridan foydalanish ko’pchilik hollarda o’rtachakvadrat xatolarining kamayishiga olib keladi. Lekin bunday vaqtlarda tenglashtirishbajarilmayqoladi.
Tenglashtirish parametrlari bevosita eng kichik kvadratlar usuli yordamidabaholanadi. Eks’onensional funktsiya parametrlarini baholash uchun esa boshlang’ichqatorlarqiymatinilogarifmlamoq lozim.
Normaltenglamalartizimiquyidagichabo’ladi:

1. 
   
   k
   ktartibli‘olinomuchun:
   

^na₀

a_1ta_2
t²...a
_tk
_y

1

2
_a₀

k

_ta_t²a
_t³...a
_t^k1_yt

_........................................................................

a

1

_0

2

k
^ _t^ka_t^k1a
_t^k2...a
_t2k
_yt^k

2. 
   
   k
   eks’onentsionalfunktsiyauchun:
   

^na₀

a_1ta_2
t²...a
_tk
_lny

1

2

k
_a₀

_ta_t²a
_t³...a
_t^k1_tlny

_........................................................................

a

1

_0

2

k
^ _t^ka_t^k1a
_t^k2...a
_t2k
_t^klny

Agartendentsiyako’rsatkichlifunktsiyagaegabo’lsa,yahni
yaa^t
t 0 1
bo’lsa,ushbufunktsiyanilogarifmlab,parametrlariniengkichikkvadratlarusuliyordamida aniqlash mumkin. Ushbu funktsiya uchun normal tenglamalar sistemasiquyidagiko’rinishgaegabo’ladi:


^_nlna₀lna_1t_lny

2
_lna_0tlna_1t _tlny

2. Ekonometrik modelg’ parametrlarining iqtisodiy tahlili va elastiklikkoeffitsientlarinihisoblash.

Regressiyatenglamasinitahlilqilishdaelastikkoeffitsientlaridanfoydalaniladi.Bu
koeffitsient(Э)omilbelginingo’rtacha nechafoizo’zgarishiniifodalaydi;
Эa*^{x buyerda}

1 _y


aЭ*^y
1 _x

Agarnatijaviyvaomilbelgilariningkushimchao’sishsurhatlaribirxilda
bo’lsa, uholdaelastikkoeffitsientibirga tengbo’ladi(Э1).
Agaromilbelginingkushimchao’sishsurhatinatijaviybelginingko’shimcha
o’sishsurhatidanyukoribo’lsa,uholdabukoeffitsientbirdankichikbuladi(Э1)

vaaksincha
(Э1).

Fakatboglanishningkursatkichli
ya_0
xa1
ifodasiuchunelastiklik

koeffitsientio’zgarmasmikdorbo’ladi,yahni
.

Iqtisodiyotniekonometrikmodellashtirishningzarurligi.

Ekonometrik modellashtirish va modellarning ahamiyati quyidagilardanamoyonbo’ladi:

1. 
   Ekonometrik usullar yordamida moddiy, mehnat va ‘ul resurslaridan oqilonafoydalaniladi.
   
2. 
   Ekonometrik usullar va modellar iqtisodiy va tabiiy fanlarni rivojlantirishdayetakchivositabo’libxizmatqiladi.
   
3. 
   Ekonometrikusullarvamodellaryordamidatuzilgan‘rognozlarniumumiyamalgaoshirishvaqtidaayrimtuzatishlarnikiritishmumkinbo’ladi.
   
4. 
   Ekonometrikmodellaryordamidaiqtisodiyjarayonlarfaqatchuqurtahlilqilibginaqolmasdan,balkiularningyangio’rganilmaganqonuniyatlarinihamochishga imkoni yaratiladi. SHuningdek, ular yordamida iqtisodiyotning kelgusidagirivojlanishinioldindanaytibberishmumkin.
   
5. 
   Ekonometrikusullarvamodellarhisoblashishlariniavtomatlashtirishbilanbirga, aqliy mehnatni yengillashtiradi, iqtisodiy soha xodimlarining mehnatini ilmiyasosdatashkil etadivaboshqaradi.
   

Asosiyekonometrikusullar–bumatematikstatistikausullarivaekonometrikusullar.
Matematikstatistikausullari- dis’ersiontahlil,korrelyatsiyatahlili,regressiyatahlili,omillitahlil,indekslar nazariyasi.
Ekonometrikusullar-iqtisodiyo’sishnazariyasi,ishlabchiqarishfunktsiyasinazariyasi,talabvataklif nazariyasi.
Ekonometrikanio’rganishjarayoni–buiqtisodiyot,iqtisodiyjarayonlarningekonometrikmodellarinituzish jarayonidir.
Asosiyqo’llanadiganusuli–korrelyatsion-regressiontahlilusuli.
Ekonometrikmodellashtirishquyidagiilmiyyo’nalishlarkom’leksidir:

• 
  iqtisodiynazariya;
  

• 
  ehtimollarnazariyasi;
  
• 
  matematikstatistika;
  
• 
  kompyutertexnologiyalari.
  

Ekonometrikmodelg’tushunchasi,turlarivaundagio’zgaruvchilar.

Ekonometrikmodelg’–buehtimollik-stoxastikmodelg’.Bumodelg’yordamidaiqtisodiyko’rsatkichlarnio’zgarishqonuniyatlarinimatematikko’rinishidatenglamalar,tengsizliklarvatenglamalartizimiko’rinishdaifodalash
mumkin.Umumiyko’rinishidaekonometrikmodelg’quyidagichayoziladi:
Yfx₁,x₂,...,x_n
Ekonometrik modelda ^Y– asosiy endogen ko’rsatkich, modelda ^Yo’zgarishqonuniyatlarini ^x₁^,x₂^,...,x_n^yordamidao’rganishmumkin.
^x₁^,x₂^,...,x_n^– tahsir etuvchi,ekzogenko’rsatkichlar.
Ekonometrikmodeldafiktivko’rsatkichlarqatnashishimumkin.Fiktivko’rsatkichlar–busifatliko’rsatkichlarmiqdoriyko’rsatkichlargao’tkazilganko’rsatkichlar.
Ekonometrikmodelg’chiziqlivachiziqsizko’rinishdatuzilishimumkin:
CHiziqsizmodellar‘arabola,giperbola,darajalifunktsiya,ko’rsatkichlifunktsiya,trigonometrikfunktsiyavaboshqalarko’rinishidabo’lishi mumkin.
Tuzilgan ekonometrik modelning haqiqiyligi to’’langan mahlumotlar hajmiga;mahlumotlarninganiqlikdarajasiga;tadqiqotchiningmalakasiga;modellashtirishjarayoniga;yechiladiganmasalaningxarakterigabog’liq.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   pdf.com/ru/download
   
2. 
   https://hozir.org/download/namangan-muhandislik-qurilish-instituti-iqtisod-kafedrasi-ekon.doc
   
3. 
   Ziyo.net va boshqa adabiyotlar