Mavzu: Kirish. Istiqlol darsi

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Darsning mavzusi:5-nazorat ishi tahlili

Insho. Mavzu:”Mirzo Ulug’bek – ilm va ma’rifat homiysi”

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy- o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari,shu bilim vako’nikmalar asosida yozgan insholarini tahlil qilish;

b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,ota-onaga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi-og`zaki va yozma nutqni o`stirish.

Dars turi:mustahkamlash;

Dars uslubi:tahlil,ijodiy ish;

Dars jihozi:darslik,”Mirzo Ulug’bek”asari ,Ulug’bek siymosi,tarixiy va badiiy asarlar,tarixiy shaxslar timsoli;

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.O’quvchilarning 5-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash va tahlil qilish;

II.Xatolar ustida ishlash:

a)imlo xatolari ustida ishlash;

b)ishoraviy xatolar ustida ishlash;

d)uslubiy xatolar ustida ishlash.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.Ijodiy ish: Tariximizning buyuk timsollari

Reja:

1.Ajdodlar merosi muqaddas.

2.Men buyuk yurt farzandiman.

3.Buyuk bobolar izidan.

Biz Amir Temur,Mirzo Ulug’bek,Jaloliddin Manguberdi ,To’maris,Alisher Navoiy,Zahiriddin Muhammad Bobur,Abu Ali ibn Sino,Beruniy,Xorazmiy,Forobiy …kabi mard ,jasur,oqil-u dono ajdodlar avlodimiz.Ular bizga mardlik,ulug’ saltanat,adolat,haqiqat bilan birga yuksak ma’naviy xazinalrni meros qilib qoldirganlarki,bu buyuk xazinalar hali-hanuz dunyo ahlini lol qoldirib kelmoqda.Ular yaratgan ilm sirlari dunyo ilm ahliga dasturamal bo’lib kelmoqda…

Men shunday buyuk yurt farzandi ekanligimdan g’ururlanaman.Bu g’urur meni ular merosini asrashga,ular izidan borishga undaydi.Chunki ajdodlarga munosib farzand bo’lmoq joiz.

Buyuk bobolar izidan borib,yurt nomini dunyoga taratmoq,erkinlik nashidasi ila yuksakliklarga intilmoq,ozodlik ruhini asray bilmoq har bir yurt farzandi uchun ham farz,ham qarzdir.Buyuk bobolar ruhi bizni hamisha bizni qo’llagay..

II.Buyuk bobolar haqidagi she’rlar va badiiy asarlar yuzasidan suhbat…

Bobolardan so`zladim, ammo

Bir kalom bor so`z avvalida.

Osmon ilmi tug`ilgan ilk bor,

Ko`ragoniy jadvallarida.

Qotil qo`li qilich soldi mast,

Quyosh bo`lib uchdi tillabosh.

Do`stlar ko`kda yulduzlar emas,

U Ulug`bek ko`zidagi yosh.

Yerda qolgan o tanim manim,

O`zbekiston ,Vatanim manim

III.Ijodiy ishlar tahlili.

Uyga vazifa:Tarixiy shaxslar haqidagi sh’erlardan yod olish va tarixiy-badiiy asarlar o’qish.

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Usmon Nosir hayoti va ijodi. “Yurak” she`riy dostoni

Darsning maqsadi:

a)ta`limiy- Usmon Nosir hayoti va ijodi haqida bilim berish,”Yurak”

she’rini ifodali o’qish ,she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

b) tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida adabiyotga qiziqish,she’riyatga shaydolik,go’zal insoniy fazilatlarni singdirish;

d) rivojlantiruvchi:o’quvchilarning she’riyatga bo’lgan qiziqishini va dunyoqarashini takomillashtirish;

Dars turi:yangi bilim berish;

Dars uslubi:nazm gulshani,tahlil,bahs;

Dars jihozi :8-sinf adabiyot darsligi,Usmon Nosir siymosi,badiiy asarlar;

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida “Mirzo Ulug’bek”darmasi yuzasidan savol-javob;

2.Dramadan olgan taassurotlar.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Savollar:

1.30-yillar qatag`oni haqida nimalarni bilasiz?

2.30-yillarda qatag`onga uchragan ijodkorlardan kimlarni bilasiz?

II.Nazm gulshani:Quyi sinflarda o’tilgan Usmon she’rlari asosida.

III.Usmon Nosir 1912-yilning 13-noyabrida Namangan shahrining “Chuqurko`cha” dahasida tug`ildi.Usmon Nosir 4 yasharligida onasi bilan Qo`qon shahriga ko`chib keldi. Masodiq Nosirhoji xonadonida kamol topa boshladi.Shu yerlik bolalar qatori internatda o`qib tarbiyalandi.O`rta maktabda va Samarqanddagi o`zbekiston dorilfununida o`qib yurgan kezlaridayoq u shoir Usmon nosir bo`lib tanildi. U.Nosirning nomi yigirmanchi yillarning oxirlaridayoq o`quvchilarga tanila boshladi.O`ttizinchi yillarda esa , uning asarlarini kitobxonlar intiqlik bilan kutadigan shoirga aylandi. Endi uni “tabiatan shoir”, “tug`ma shoir” deb

ta`rifladilar .Ana o`shanda U.Nosir 20 yoshlarda edi.

Usmon Nosir 18 yoshidan 24yoshigacha bo`lgan davrda ijod qildi.Shu qisqa 6-7 yil ichida u beshta she`r to`plami :

“Quyosh bilan suhbat”,“Safarbar satrlar”,“Traktorobod”,“Yurak”,“Mehrim”

Ikkita doston:“Norbo`ta”,“Naxshon”

To`rtta drama:

“Atlas”,“Zafar”,“So`nggi kun”,“Dushman”asarlarini yaratdi

Badiiy tarjima sohasida ham shoir o`ziga xos tarjimonlik madaniyatini va poetik didini namoyish qilgan edi.

N.A.Dobrolyubovning “Haqiqiy kun qachon keladi?” asari

V.I.Kirshonning “Ulug` kun”dramasini

A .S.Pushkinning “Bog`chasaroy fontani”

M.Yu.Lermontovning “Iblis”nomli dostonlarini shuningdek Geyne, Gyote, Bayron ijodidan ko`pgina asarlarni o`zbek tiliga tarjima qildi.

U .Nosirning 1927 yildan 1932-yilgacha bol`gan ijodida publisistika,voqealarga publisistik munosabat , publisistik pafos va ritorika ko`proq ko`zga tashlanadi.

Shuning uchun uning she`rlari chaqiriq bo`lib yangraydi.Bu xususiyat usmon Nosir ijodining zamon talabiga hozirjavobligini ko`rsatdi.

“Usmon she`riyatimizga shamolday kirib keldi.Balki bo`ronday!U shunday to`polon va to`lqin bilan keldiki,uncha-muncha she`riy uslub vaijodni to`s-to`s qilib yubordi.Uni o`zimizda “O`zbekning Lermontovi”Moskva gazetalarida “Sharqda Pushkin paydo bo`ldi” deb yozishdi”,-deydi shoir TurobTo`la.

Usmon Nosir 1944-yil 23-martda 32 yoshida Uzoq Sharqda vafot etdi.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.She’rim !Yana o’zing yaxshisan,

Boqqa kirsang ,gullar sharmanda.

Bir men emas,hayot shaxsisan,

Jonim kabi yashaysan manda.

“Yana she’rimga”

Sen yuragimning chashma suvisan,

Sen ko’zlarimning gavhar nurlari.

Sening bahongni kim so’rasa,de:

“Bahom –umrning bahosiga teng”.

“She’rim”

Bargdek uzilib ketsam,

Unutmas meni bog’im.

Ishimni hurmat qilur,

Gullardan haykal qurur.

She’rlarim yangrab qolur,

Ming yillardan keyin ham

Unutmas meni bog’im.

(“Bog’im”)

Usmon Nosir har bir she’rida ichki kechinmalarini bayon qilib,dard-iztiroblarini,orzu-o’ylarini bayon etadi.Mana shu misralar orqali shoir mangu yashaydi.

II.”Yurak”she’rini ifodali o’qish,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

Yurak,sensan mening sozim,

Tilimni nayga jo’r etding.

Ko’zimga oyni berkitding,

Yurak,sensan ishqibozim…

Shoir bu she’rida ham qalb tug’yonlarini soddalik va ta’sirchanlik bilan ifoda etadi.Shoir har bir yurakni Vatanni sevishga..undaydi…

Itoat et!

Agar sendan

Vatan rozi emas bo’lsa,

Yoril,chaqmoqqa aylansen,

Yoril!Mayli tamom o’lsam.

III.Test sinovi:

1.Usmon Nosir 20yoshida qanday nom bilan ta’rifladilar?

A.Tabiatan shoir,tug’ma shoir B.O’zbekning Lermontovi

C.Sharq Pushkini D.Bo’ronday kuchli

2.”Atlas”,”Zafar”,”So’nggi kun”,”Dushman”asarlari qanday janrda yozilgan?

A.She’riy ro’plam B.Doston

C.Drama D.Ballada

3.”Sen yuragimning chashma suvisan,

Sen ko’zlarimning gavhar nurisan”,-deb shoir nimaga ta’rif beradi?

A.Yurakka B.Orzu-o’ylariga

C.She’rga D.Asarlariga

4.“Usmon she’riyatimizga shamolday kirib keldi.Balki bo’ronday!...”Bu fikrlar kimga tegishli?

A.Cho’lpon B.Usmon Azim

C.Turob Tola D.E.Vohidov

5.Moskva gazetalarida Usmon Nosir qanday ta’riflanadi?

A.”O’zbekning Lermontovi” B.”Sharqda Pushkin paydo bo’libdi”

C.”Tug’ma shoir” D.”Tabiatan shoir”

Javoblar:1. A 2.C 3.C 4.C 5.B

Uyga vazifa:Otilganlarni o’zlashtirish va “Yurak “she’rini yod olish

O’quvchilar bilimini baholash.

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: U.Nosir. “Nil va Rim” va “Monolog”she’rlari

Darsning maqsadi:a)ta`limiy-Usmon Nosirning “Monolog”va “Nil va Rim ”she’rlarini ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

b)tarbiyaviy-she’rlarda ilgari surilgan mehr-muhabbat,jaholatga qarsgi kurashish,iliq tuyg’ular ruhida tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi:o’quvchilarning sh’er tahlil qilish,ifodali o’qish ,fikrlash salohiyati va dunyoqarashini takomillaashtirish;

Dars turi:mustahkamlash;

Dars uslubi:ifodali o’qish,tahlil,qiyoslash;

Dars jihozi :Adabiyot darsligi, Usmon Nosir siymosi,tarqatmalar;

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish, navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida usmon Nosir hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;

2.Shoirning “Yurak”she’rini yod olish.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Savollar: 1.U.Nosir qachon qayerda tug`ilgan?

2.U.Nosirning bolaligi qanday kechgan?

3.U.Nosir nechanchi yillarda shoir bo`lib tanilgan?

4.U.Nosirning she`riy to`plamlarini sanab bering

5.U.Nosirning dramalarini sanab bering.

6.U.Nosirning she`riy dostonlarini sanab bering

7.U.Nosir qanday asarlarni tarjima qilgan?

8.U.Nosir haqida qanday fikrlar bildirildi?

II.”Nil va Rim”she’rini ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.

Tayanch tushunchalar: Ro,Aziriso,Tifon-qadimgi misrliklar tushunchasidagi xudolar nomi

Fir`avn-qadimgi Misr davlatini boshqargan hukmdor

Munis,Ramzes,Kleopatra-quldorlik davri Misr hukmdorlari

Avval bahor osmonidek-erta bahor osmonidek

Ochun –dunyo,olam

Homer –qadimgi yunon shoiri ,ko`zi tug`ma oiz bo`lgan

Sezar-Rim imperiyasini boshqargan hukmdor

Spartak –Rim quldorlik tuzumiga qarshi ko`tarilgan qo`zg`olonning rahbari

Sud –ma`no, mohiyat

Aflotun (Platon)-qadimgi yunon faylasufi

Vergiliy –qadimgi yunon shoiri

…To Minisdan Ramzesgacha ,Ramzesdan nari

“Malika qiz”-Kleopatra hukmron davri.

Undan tortib …yana uzoq ,yana ko`p yillar

Xarsang bilan yotqizilgan necha ming yo`llar.

Ko`zyoshidan dil toshidan qurilgan haykal

Mag`rur turar ,mag`rur boqar hech biron mahal

Na odamdan ,na zamondan qo`rqmas asti u.

G`azabini yutib o`lgan qullar dasti bu!

Ushbu misralarda shoir o`zi la`natlayotgan davrda hayot ,tiriklik mantig`i insoniy turmush tarzining oyog`i osmondan keltirilganini mana shu “g`alati o`xshatish”lar orqali ham bo`rttirib ifodalaydi.

Fir`avnlarning qabri bo`lmish Misr ehromlari , bu mamlakatdagi tosh haykallari ,mana necha asrlarki, “na odamdan, na zamondan qo`rqadi”.Ular shu qadar mustahkam ,shu qadar chidamli.Holbuki, shoir nazarida , bularning bari “G`azabini yutib o`lgan qullar dasti”dir.Xo`rlik, nochorlik, alamli hayot og`riqlariga qarshi mahkam tugilgan inson mushti ular.

Asarda naqarotdek ikki bor qaytarilgan , “Mana menman , u isyonning o`lmas avlodi…” deya boshlanuvchi fidoyi hayqiriq ,go`yo U.Nosir o`zini kutayotgan og`ir rksizlik , surgun zulmatlariga oldindan ko`tarilayotgan isyondek yangraydi.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.”Monolog”she’rini ifodali o’qish va g’oyviy-badiiy tahlil qilish;

Sevgi!Sening shirin tilingdan,

Kim o’pmagan,kim tishlamagan?

Darsding yovday tilib ko’ksidan,

Kim qalbidan qonlar to’kmagan?

Ishq-muhabbat jahon adabiyoti,tasviriy va qo’shiqchilik san’ati ,musiqasining doimiy va hech qachon ohori to’kilmaydigan mavzisidir.”Monolog” she’ri sevgi-muhabbat mavzusi mutlaqo yangi nuqtayi nazardan turib yoritilgan ,talqin etilgan o’lmas asar hisoblanadi.She’rda muhabbat dostonlarining go’zal timsollari,ularning jasorati va sadoqati kuylanadi…Mashhur tatar shoiri Xodi Toqtash”Muhabbat o’zi eski narsa,lekin har bir yurak uni yong’orta(yangilaydi)”,-deb aytgan edi.

II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash;

III.Test sinovi:

1.Firavnlar ..

A.Qadimgi Misrni boshqargan hukmdorlar B.Xudolar nomi

C.Quldorlar nomi D.Quldorlik davri Misr hukmdori

2.”Botayotgan quyosh kabi rangida qon yo’q…”misrasida qanday san’at qolllanilgan?

A.Jonlantirish B.O’xshatish C.Tazod D.talmeh

3.”Odam bilan hayvon o’yin ko’rsatar emish…”misrasida shoir qaysi voqeaga murojaat qiladi?

A.Masxarabozlarning hayvonlarni o’ynatishi

B.Odamlarni hayvonlarga tiriklayin yedirish

C.Qullar va yo’lbarslar olishuvi

D.Odamlarning hayvonlarhi qirib yuborishi

4.”Muhabbat ul o’zi eski narsa,lekin har bir yurak uni yong’orta(yangilaydi) ”,-degan fikr kimga tegishli?

A.Turob To’la B.Oybek C.Usmon Nosir D.Xodi Toqtash

5.”Dezdemona ,gunohsiz dilbar,

Jigar qonlaringni ichgan kim?...”Dezdemona-qaysi asar qahramoni?

A.”Hamlet” B.”Otello” C.”Qirol Lir” D.”Anna Karenina”

Javoblar:1.A 2.B 3.C 4.D 5.B

Uyga vazifa:She’rlardan birini yod olish

O’quvchilar bilimini baholash.

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Asqad Muxtor hayoti va ijodi

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy: Asqad Muxtor hayoti va ijodi haqida bkmlar hosil qilish;

b) tarbiyaviy:o`quvchilarda Vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi:o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish;

Dars turi:yangi bilim beruvchi;

Dars uslubi:nazm gulshani,suhbat,matn ustida ishlash;

Dars jihozi :darslik,Asqad Muxtor siymosi,tarqatmalar;

Darsning borishi

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida o’tilgan mavzular yuzasidan savol-javob;

2.Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodidan namunalar yod etish;

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Nazm gulshani:quyi sinflarda yod olingan Asqad Muxtor she’rlari asosida:

Ko’k yuzida pag’a bulut,oq bulut,

Oq bulutdan sut yog’armi yoki qut.

Pag’a bulut yaxshi ko’klam elchisi,

Havolarda yomg’ir isi,sel isi…

II.XX asr o`zbek she`riyati ,nasri, tarjimachilik san`ati va dramaturgiyasi rivojida Asqad Muxtorning alohida xizmatlari bor.Jahon adabiyotining eng sara namunalarini puxta o`rgangan,badiiy ijodga juda jiddiy faoliyat turi sifatida qaragan bu adib o`zidan boy va ibratli meros qoldirdi.

Asqad Muxtor 1920-yilning 23-dekabrida Farg`ona shahrida temiryo`lchi oilasida tavallud topdi.Bo`lajak adib 11 yoshga yetganda otasi vafot etadi. Asqad Muxtor balog`at yoshiga yetguncha bolalar uyida tarbiya topadi,o`qiydi.

1936-yilda Toshkentga kelib jurnalistlar tayyorlaydigan kurslarga o`qishga kiradi,gazeta tahririyatlarida ishlaydi.1938-yilda Asqad Muxtor Samarqanddagi dorilfununga o`qishga kiradi.Urush yillari bu ilm dargohi O`rta Osiyo dorilfununiga qo`shilishi bilan ko`pchilik qatori A.Muxtor ham Toshkentda o`qishni davom ettiradi.Universitetni muvaffaqiyatli tamomlagach ,uni Andijonga ishga yuboradilar.U yerdagi Pedagogika institutida 3 yil davomida o`zbek adabiyoti kafedrasi mudiri lavozimida faoliyat ko`rsatadi.1945-yilda Asqad Muxtorning taqdiri yana Toshkent bilan bog`lanadi.U o`z davrining ko`zga ko`ringan matbuot nashrlari- “Yosh leninchi”, “Qizil O`zbekiston” gazetalarida bol`im mudiri ,mas`ul kotib vazifalarini bajaradi.1960-1965-yillar oralig`ida Asqad Muxtor Respublikaning eng yirik adabiy nashri- “Sharq yulduzi” jurnaliga muharrirlik qiladi.U “Guliston”jurnaliga , “O`zbekiston adabiyoti va san`ati” haftalik gazetalariga muharrirlik qiladi.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.

II.Asqad Muxtorning adabiy merosi haqida:

Asqad Muxtor badiiy ijod bilan ham muntazam shug`ullanadi:

1935-1938-yillarda “Tilak”, “Tong edi” , “Totli damlar”nomli ilk she`riy asarlari dunyo yuzini ko`radi.

Ikkinchi jahon urushi yillarida Asqad Muxtor “G`alaba ishonchi”, “Jangchining bayram kechasi”, “Tug`ishganlar qaytdi”, “Sog`inish” singari o`nlab she`rlari urush davri o`zbek poeziyasi namunalari bo`lib qoldi.

She`riy to`plamlari

“P`olat quyuvchi”-1947,“Hamshaharlarim”-1949

“Rahmat ,mehribonlarim”-1954,“Chin yurakdan”-1956

“99 miniatura”-1962,“Karvon qo`ng`irog`i”-1964

“She`rlar”-1966,“Quyosh belanchagi”-1971

“Sizga aytar so`zim”-1978

Nasriy asarlari:

“Daryolar tutashgan joyda”-1950

“Buxoroning jin ko`chalari”-1980

“Bo`ronlarda bordek halovat”-1982

“Jar yoqasidagi chaqmoq”-1982

“Kumush tola”-1987 isngari qissalari

“Davr mening taqdirimda”-1964

“Chinor”-1969-1973

“Amu” 1984kabi romanlari nashr ettirildi

Bolalarga bag`ishlangan

“Chinyurakdan” 1956 she`riy to`plam

“ Hayotga chaqiriq” 1956

“ Dunyo bolalari”1962 hikoyalar to`plami

Asqad Muxtor tarjimabilan ham unumli shug`ullandi.U buyuk dramaturg Sofokl qalamiga mansub “Shoh Edip” asarini o`zbek tiliga tarjima qildi.Bundan tashqari Pushkin,Lermontov, Tagor,Mayakovskiy, Blok,Gorkiy,Shevchenko singari klassiklardan ajoyib namunalr tarjima qildi

Asqad Muxtor umrining oxirida –sog`lig`i yomonlashib qolganda ham badiiy ijoddan to`xtamadi. Uning “Uyqu qochganda” “Tundaliklar” deb nom berilgan badiiy-falsafiy mushohadalari asari uning yaqqol dalilidir.

II.Test sinovi:

1.Asqad Muxtor qanday oilada tavallud topgan?

A.Temirchi B.Temiryo’lchi C.Kosib D.Ziyoli

2.1960-1965-yillarda shoir qaysi jurnalga muharrirlik qiladi?

A.”Sharq yulduzi” B.”Jahon adabiyoti” C.”Gulxan” D.”Til va adabiyot”

3.Ikk she’riy to’plamlari berilgan qatorni toping:

A.”Chin yurakdan”,”Karvon qo’shig’i” B.”Dunyo bolalari”,”Tong”

C.”Tilak”,”Tong edi”,”Totli damlar” D.”G’alaba ishonchi”,”She’rlar”

4.”Opa-singillar”,”Tug’ilish”,”davr mening taqdirimda”asarlari qaysi janrda yozilgan?

A.Qissa B.Hikoya C.She’rlar D.Roman

5.Adibning 1962-yilda yozilgan hikoyalar to’plami:

A.”Dunyo bolalari” B.”Amu” C.”Hayotga chaqiriq” D.”Chin yurakdan”

Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.D 5.A

Uyga vazifa:Darslikda berilgan “Chinor” romanidan olingan parchani o`qish.

O’quvchilar bilimini baholash.
Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Asqad Muxtor. “Chinor” romani

Darsning maqsadi:

a) ta`limi-oquvchilarga “Chinor”romani,uning tuzilishi haqida bkmlar hosil qilish;

b) tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida qarindoshlar o’rtasida mehr-muhabbat,ezgulik tuyg’ularini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi:o’quvchilarning badiiy adabiyotga bo’lgan qiziqishini takomillashtirish;

Dars turi :yangi bilim berish;

Dars uslubi:ma’lumot berish;ifodali o’qish,asar tahlili,bahs;

Dars jihozi : “Chinor”romani, darslik,tarqatmalar;

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

Savollar ustida ishlash

1.Asqad Muxtor qachon qayerda tug`ilgan?

2.Asqad Muxtorning bolaligi qanday kechgan?

3.Asqad Muxtorning tahsil yo`nalishini aytib bering

4.Asqad Muxtor qaysi gazeta va jurnallarda ishladi?

5.Asqad Muxtorning ilk she`riy asarlarini aytib bering

6.Asqad Muxtorning dastlabki she`riy to`plamlarini sanab bering

7.Asqad Muxtor qalamiga mansub romanlarni sanab bering

8.Asqad Muxtor qalamiga mansub qissalarni sanab bering

9.Asqad Muxtorning bolalarga bag`ishlangan asarlarini sanab bering

10.Asqad Muxtor umrining so`ngida yozgan badiiy-falsafiy asar qanday

nomlanadi?

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.“Chinor”romani

Asqad Muxtor romanlari ichida ,ayniqsa, “Chinor” asari muallifga katta shuhrat keltirgan.Bu asar o`ziga qadar yaratilgan o`zbek romanlaridan bir necha jihatlari bilan ajralib turadi.

Avvalo ,romanning kompozitsion tuzilishi –asar voqea–hodisalarining o`zaro shaklan joylashuvi boshqa asarlardan keskinfarq qiladi.Unda go`yo bir-biri bilan bog`lanmaydigan qator hikoyalar ,rivoyatlar, hatto qissalar aralash tartibda kelaveradi.Ularda tasvirlangan voqea-hodisalar ham zamon, vaqt nuqtayi nazaridan izchil tizimga buysunmaydi.Masalan, roman yaratilgan davr(o`tgan asrning 60-yillari) hodisalari hikoya qilib borilib, birdaniga asrning boshida yuz bergan fojialar tafsilotiga o`rin beriladi.

Aslida ,romanga jalb etilgan barcha katta-kichik insoniy taqdirlar asar markazida turuvchi obraz-93 yoshli Ochil bobo taqdiriga borib bog`lanadi.

Romanning boshida butun yurtga tarqab ketgan uzoq-yaqin qarindoshlaridan xabarolgani otlangan Ochil buva olis safarga chiqadi.

O`ta qiziqarli va ibratli safar asnosida Ochil bobo peshanalaridagi ajinlar singari bir-biriga ulanib ketgan insoniy taqdirlar haqidagi goh shirin, goh achchiq hikoyalarga oshno tutinamiz.

Bu taqdirlar bir-biri bilan Ochil buva orqali bog`lanib ,yagona shajarani-azim Chinorni vujudga keltiradi.

II.Darslikda berilgan parchadan o’qib ,asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.

Darsninh mustahkamlash bosqichida:

I.Bu romandan o`rin olgan hikoya va qissalar ,ko`p asarlarda bo`lgani singari,albatta , yaxshilik bilan, ezgulikning yovuzlik ustidan qozonadigan g`alabasi bilan tugavermaydi.Asarda o`nlab insonlar taqdiri borki, shafqatsiz va chigal hayot bo`roni ularni xuddi cho`ldagi bir uyumxashak singari sarson-sargardon qiladi.

Adib qahramonlar taqdiriga behuda aralashish , ularni “to`g`ri yo`lga solib yuborishdan” o`zini tiyadi Hozirgi paytda o`zbek adabiyotshunosligida ko`p tilga olinayotgan “shafqatsiz realizm” ko`rinishlarini Asqad Muxtor o`tgan asrning 60-yillaridayoq o`zbek romanchiligiga olib kirgan edi.Bu esa adibning tashabbuskorligi (novatorligi)dan dalolat beradi.

Ochil bobo -azim chinor Akbarali esa mana shu chinordagi “mo`rt bir barg”

II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.

III.Test sinovi:

1.”Chinor”romani qachon yozilgan?

A.1969-70 y B.1969-73 y C.1954-55 y D.1960-63

2.Asardagi barcha qissa,hikoya va rivoyatlar qaysi obraz atrofida birlashadi?

A.Bektemir B.Akbarali C.Ochil buva D.Azimjon

3. Bektemir qayerda dushmanga asir tushgan edi?

A. Ukraina yaqinidagi qishloqda B.Mozdok yaqinidagi qurshovda

C.Berlin chegaralarida D.Sankt -Peterburgda

4.Bektemir necha yil sargardonchilikda umr kechirdi?

A.12 yil B.10 yil C. 7 yil D.13 yil

5.Bektemir odamlar uning nimasini ko’rishini istar edi?

A.Mehnatini B.O’zini

C.Mashaqqatlarni yengganini D.Baxtli oilasini

Javoblar:1.B 2.C 3.B 4.D 5.A

Uyga vazifa: Darslikda berilgan parcha tahlili

O’quvchilar bilimini baholash

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Asqad Muxtor. “Chinor” romanidan berilgan parcha tahlili

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy: o`quvchilarda badiiy asar tahlil qilish malakasini shakllantirish;

b) tarbiyaviy:o`quvchilar qalbidmehr- muhabbat,ezgulik,yashashga ishtiyoq,mardlik va jasorat tuyg`usini tarbiyalash;

d)rivojlantiruvchi: o’quvchilarning fikrlash salohiyatini va dunyoqarashini takomillashtirish;

Dars turi :yangi bilim berish;

Dars turi:muhokama,tahlil,matn ustida ishlash;

Dars jihozi : darslik, “Chinor”romani,tarqatmalar;

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida adib hayoti vaijodi yuzasidan savol-javob;

2.Darslikda berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Aqliy hujum:

1. “Chinor” romani adibning boshqa romanlaridan nimasi bilan farq qiladi?

2.Akbarali obrazi qaysi jihatlari bilan sizda ijobiy taassurot uyg`otdi?

3. “Eng dahshatli yirtqich quyon” Afandining mashhur bu jumlasi bilan

Akbarali o`rtasidagi bog`liqlik.

4.Siz Akbaraliga qanday baho berasiz?

5.Bektemir jabrdiydami yoki Akbarali?

II.“Chinor” romanidagi obrazlar:

1. Akbarali

2. Ochil buva

3. Azimjon

4. Sharofat xola

5. Bektemir

6. Bufetchi Sonya

“Chinor” romanidagi joy nomlari:

1. “Shodasoy”

2. “Akbarobod”

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.Darslikda berilgan qissadan parchalar o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:

“Akbarali otasiga uncha o’xshamas,novcha ,ingichka,kamgaproq edi.Lekin kechsidagi hikoyalardan keyin oqko’ngil Bektemir aka unga yoqib qoldi,ota o’rniga mehribon bir odam o’tirgandek edi....”

Akabarali o`zining faolligi, ishchanligi, mehnatsevarligi bilan do`stlari va rahbarlarning hurmatini qozonadi. Faol ishchi sifatida uning rasmi hatto hurmat taxtasiga qo`yilgan. U o`z sevgan kasbi, sevgan yori bilan bir maromda osuda va tinch hayot kechiradi. Uning kunlari ana shunday osuda o`tayotgan bir paytda , uni yo`qlab otasining xizmatdoshi yo`qlab keladi.

Bektemir aslini olib qaraganda Akbaraliga hech qanday yaqinligi yo`q. Faqat urushga ketayotgan paytda bir eshelonda ketishgan.Shundan so`ng qaytib uchrashishmagan. Lekin o`sha bir uchrashuvning o`zida Akbaralining otasi unga yashash joyi, o`g`li haqida gapirib bergan.

Bektemir 1942-yili Mozdok yaqinidagi qurshovda qolib, uch oy jang qilgandan keyin, ochlikdan sulaygan, o`q-dorisiz o`n yetti yarador bilan birga dushmanga asir tushdi. Darmonga kirib olay, sal o`zimga kelib, deb lagerma lager yurib,hamma tanishlarini yo`qotdi. Ularni bir joyda uzoq tutishmas, dam allaqanday yer osti korxonasiga , dam tonnel qurilishiga ,dam tosh karyeriga qo`yishar kechalari bilan notanish yo`llardan kolonna qilib haydashar edi. Bektemir bu yillar ichida ne-ne odamlarni, azoblarni ko`rmadi, bir necha tillarni o`rgandi , necha-necha o`limlardan qoldi, necha xil kasalliklarga yo`liqdi.Endi uning bir ko`rmagani o`lim edi. Hamma narsadan umid uzib , o`limni kutar edi.

Urushdan keyin ularni hamma unutib tashlab ketgan lagerdan amerikaliklar qutqardi. Shundan keyin Bektgemir ajalga chap berdi hisob-u, lekin endi uning uchun darbadarlikning yangi davri boshlangan edi. Yevropada elma-el sudralib yurib rizqini terdi, ikki sog`lom qo`lidan bo`lak tayanchi yo`q edi. Gaplarga qaraganda , Vatanga qaytish xavfli ,u yerda unga o`xshaganlar uchun ham yana lagerlar tayyor emish. Lekin yo`q, vatangadolikning azobi go`r azobi bilan teng ekan. O`n uch yil sargardonlikdan keyin yuragini hovuchlab bo`lsa ham yurtiga qaytdi. Qaytib kelsa “Yaxshi qilibsiz, boring, oilangiz bilan tirikchilingizni qiling” deyishibdi. U tanishlaridan birgina Akabaralini qora tortib keladi.

II.Test sinovi:

1.Bektemir konda nima qilishga urindi?

A.Odamlarni qutqarishga B.Transfarmatorni o’chirishga

C.Akbaralini qutqarishga D.O’tni o’chirishga

2.Akbarali o’z sirini onasidan tashqai yana kimga aytgan edi?

A.Hadyaga B.Abdusamadga C.Bufetchi xolaga D.Singlisiga

3.Akbarali qabristonda nimadan qorqdi?

A.Bektemir ruhidan B.O’z-o’zidan

C.Yolg’izligidan D.Onasi vasiyatidan

4.Shodasoy nomi qaysi nom bilan almashgan edi?

A.Akbarobod B.Konchilar shahri

C.Akbarali G’oziyev D.Qahramon

5.Shodasoyning salqini bilan qayerdandir pishgan..... hidi anqib turar edi.

A.Olma B.Behi C.O’rik D.Nok

Javoblar:1.B 2.C 3.B 4.A 5.B

Uyga vazifa: Asar marni ustida ishlash

O’quvchilar bilimini baholash.

Sana:_______________________________

Mavzu: Asqad Muxtor. “Chinor” romanidan parcha

Darsning maqsadi:

a)ta`limiy: “Chinor” romanidagi g`oya haqida suhbat

b)tarbiyaviy: o`quvchilarni irodali bol`ib voyaga yetishishga yo`naltirish

d)rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish

Dars tipi : Yangi bilim beruvchi

Dars turi: An`anaviy

Dars usuli: Induktiv

Dars metodi: Savol-javob, munozara, dibat

Dars jihozi : Darslik, shoirning surati

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism

II.Asosiy qism

Savol va topshiriqlar ustida ishlash

1. “Chinor” romani adibning boshqa romanlaridan nimasi bilan farq qiladi?

2.Akbarali obrazi qaysi jihatlari bilan sizda ijobiy taassurot uyg`otdi?

3. “Eng dahshatli yirtqich quyon” Afandining mashhur bu jumlasi bilan

Akbarali o`rtasidagi bog`liqlik.

4.Siz Akbaraliga qanday baho berasiz?

5.Bektemir jabrdiydami yoki Akbarali?

“Chinor” romanidagi fojiali qismat egalaridan biri – Akbarali obrazi . Akbarali tuppa-tuzuk yigit. Onasini yaxshi ko`radi, urushda o`lgan otasining xotirasiga hurmatni yo`qotmagan. U “bersang –yeyman, ursang-o`laman” deydigan odamlar xilidan emas. Konda og`ir sharoitda halol mehnat qiladi, yaxshi ishlagani uchun hatto faxriy yorliqlar bilan taqdirlanadi. Uning qalbi ham insoniy tuyg`ular bilan to`la. Bir qarashda uning hayotdan baxt talab qilishga , umrini tinch-xotirjam o`tkazishga haqqi bor. Lekin “Hayotim bir tekis , avvaldan rejalashtirganimdek , ortiqcha g`avg`olarsiz o`tadi” degan kimsa aksariyat hollarda adashadi. Agar hayot rejaga , bir chiziqqa bo`ysunganida edi, insoniyat allaqachon o`ziga jannatni qurib olgan bo`lar edi. Afsuski, “Uyning gapi ko`chaga to`g`ri kelmaydi!” Ancha paytga qadar Akbaralining hayoti bir tekis, ortiqcha tashvishlarsiz kechayotgan , u o`zi sevgan kasbni qilib , tirikchiligini o`tkazib yurgan edi. Agar yarim kechada uning uyiga otasining quroldosh do`sti Bektemir kirib kelmaganida , balki bu sokin hayot uzoq davom etgan ham bo`lar edi...

Taqdir deganlari o`z aytganidan qolmadi –Akbaralini bir necha daqiqalik sinovga soldi va shafqatsizlarcha sindirdi!

O`sha mash`um daqiqada Akbaralining ichida kamida ikki his bir –biri bilan ayovsiz olishdi. Ulardan biri: “Yur, Bektemirga yordam ber, agar ikki kishi bo`lsalaring, ulgurasizlar! Axir Bektemir otang bilan birga bunaqa xavfning nechtasini yengib kelishgan. Ular cho`chimagan-ku!”, -deb uni oldinga chorlasa , ikkinchisi : “Borma, xavfli ,oldinda o`lim turibdi, yosh joning juvonmarg bo`lib ketadi! Yaxshisi-qoch! Joningni , hayotingni saqla!” –der edi.

Agar fursat salgina ko`proq bo`lganida , ozgina o`ylab-keyin bir qarorga kelishga imkon berganida edi...

Afsuski, bu gal ham alloma Gafur G`ulom aytgan haqiqat isbotlandi.

Ba`zida bir nafas olgulik muddat

Ming yulduz sonishi uchun yetgulik

Ming yulduzni so`ldirishga qudrati yetadigan hal qiluvchi lahzalar Akbarali yulduzni ham so`ldirdi.Endi uning ko`rgan kuni –kun emas. Azob –uqubat , vijdon qiynog`i, qalb so`rog`i...

Akbaralining bir lahzalik qo`rqoqligi ikki kishining umriga zomin bo`ldi.

Mustahkamlash

Savol va topshiriqlar ustida ishlash

1. “Chinor” romani adibning boshqa romanlaridan nimasi bilan farq qiladi?

2.Akbarali obrazi qaysi jihatlari bilan sizda ijobiy taassurot uyg`otdi?

3. “Eng dahshatli yirtqich quyon” Afandining mashhur bu jumlasi bilan

Akbarali o`rtasidagi bog`liqlik.

4.Siz Akbaraliga qanday baho berasiz?

5.Bektemir jabrdiydami yoki Akbarali?

Uyga vazifa:O`qib –o`zlashtirish

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Said Ahmad hayoti va ijodi. “Qochoq” hikoyasi

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy-Said Ahmad hayoti va ijodi haqida malumot berish,adibning “Ufq”romani haqida tushuncha berish;

b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida badiiy adabiyotga qiziqish,ota-ona va Vatan oldidagi burchni anglash tuyg’ilarini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati va dunyoqarashini takomillashtirish.

Dars turi:yangi bilim berish;

Dars uslubi:suhbat,matn ustida ishlash,tahlili;

Dars jihozi : darslik, Said Ahmad surati, asarlari;

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida Odil Yoqubov va “Ulug’bek xazinasi”asari yuzasidan bahs-munozara;

2.Asardan olgan taassurotlar va “Buyuk ajdodlar xotirasini yod aylab”…

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.1. “Kelinlar qo`zg`oloni ” spektaklining muallifi kim?

2.Mashshur qo`shiq “Hay-hay” ning muallifi kim?

II.O`zbekiston Qahramoni –Said Ahmad 1920-yilda Toshkentning Samarqand darvoza mahallasida dunyoga keldi. U o`rta maktabni tugatgach, avval Toshkent Rassomlik bilim yurtida , so`ng Toshkent Pedagogika institutida o`qidi va uni 1943-yilda tugatdi. Yoshligidan adabiyotga havasmand bo`lgan adib adabiyot darslarida , maktabdagi to`garaklarda faol qatnashardi. Adib dastlab “Mushtum” jurnalida adabiy xodim bo`lib ishga kirdi. Tabiatan hazil-mutoyibaga moyil Said Ahmad uchun bu jurnal muhiti yaxshigina ijodiy maktab bo`ldi. Yozuvchining “Mushtum” jurnalida (1938-1939, 1955-1957), “Yosh leninchi” gazetasida (1940-1941) O`zbekiston davlat radio qo`mitasida (1941-1943) , “Qizil O`zbekiston” gazetasida (1943-1947) , “Sharq yulduzi” (1948-1950) jurnallari tahririyatlaridagi faoliyati uning yetuk ijodkor bol`ib yetishishiga , elga tanilishiga sabab bo`ldi.

Said Ahmad juda sermahsul ijodkor. Adib ko`p yozsa-da , xo`b yozadi. Unig “Tortiq” nomli dastlabki hikoyalar to`plami 1940-yilda chop etilgan. Shundan so`ng adibning “Er yurak”, “Farg`ona hikoyalari”, “Cho`l burguti”

“Muhabbat” kabi ellikka yaqin katta-kichik kitoblari alohida to`plam va ko`p jildliklar shaklida nashr etilgan. Bu asarlarning barchasi zo`r qiziqish va hayajon bilan o`qiladi. Sababi , adabiyotshunoslarimiz ta`kidlaganidek Said Ahmad Oybekning psixologik mahoratini, G`afur G`ulom yumori, A.Qahhorning ixcham va teran fikrlash fazilatlarini o`zida mujassamlashtirgan adib.

Said Ahmad –o`tkir kulgi ustasi. bu xususiyat uning barcha janrdagi asarlariga ko`chgan deyish mumkin. Jumladan adibning “Kelinlar qo`zg`oloni”1976 komediyasi dovrug`i olamga ketgan sahna asari hisoblanadi. Asar o`zining samimiy tili, sharqona lutf va kulgiga boyligi, tarbiyaviy ruhi bilan ko`plab xorijiy mamlakatlar tomoshabinlarining ham ko`nglini rom etdi.Adib ssenariysi asosida yaratilgan qator kinofilmlar ham xuddi shunday olqishlarga sazovor bo`lgan.

Mustaqillik yillarida adib yanada katta g`ayrat bilan qalam tebratdi. U shu yillarda ko`plab publitsistik maqolalar , badialar yozdi, shuningdek, quvnoq yumoristik, jo`shqin lirik hikoyalar, ta`sirchan xotiralar yaratdi. Yozuvchining “Xandon pista”, “Bir op`ichning bahosi” kabi hajviy to`plamlari, “Yoqotganlarim va topganlarim” , “Qorako`z majnun”, “Kiprikdagi tong” kitoblari , 3 jilddan iborat “Tanlangan asarlar”i aynan istiqlol yillarida yaratildi.

Said Ahmad o`zbek adabiyotini romanlar bilan ham boyitdi.1988-yilda “Jimjitlik” romanini yozdi. Romanda sho`ro hukumati davridagi zohiran tinch , turg`unlik, aniqrog`i , “jimjitlik” yillarida kechirgan kunlari hikoya qilinadi.

Darsning mustahkmlash bosqichida:

I.Said Ahmad hayoti va ijodi haqida berilgan maqola matni ustida ishlash.

II.”Ufq”romani haqida ma’lumot:

“Ufq” romani uch qismdan iborat:

1.“ Qirq besh kun”

2. “Hijron kunlarida”

3. “Ufq bo`sag`asida”

Said Ahmad 1947-yilda “xalq dushmani” sifatida ayblanib, nohaq qamoqqa olingan , bir necha yil qamoq jabrini tortgan. Said Ahmad 1953-yilda oqlangan. Mustaqillik yillarida adibga “Buyuk xizmatlari uchun”, “Do`stlik” “O`zbekiston Qahramoni” unvoni kabi sharafli unvonlar bilan taqdirlandi.

III.Darslikda berilgan “Ufq” romanidan parchani o`qish

I.Test sinovi:

1.Said Ahmad ilk faoliyatini qaysi matbuotdan boshlagan?

A.”Inqilob” B.”Til va adabiyot” C.”Mushtum” D.”Gulxan”

2.Adibning ilk hikoyalar to’olami qanday nomlanadi?

A.”Tortiq” B.”Muhabbat” C.”Er yurak’ D.”Cho’l burguti”

3.”Kelinlar qo’zg’oloni”komediyasi qachon yaratilgan?

A.1978-yil B.1976-yil C.!988-yil D.1970-yil

4.”Ufq”romani necha qismdan iborat?

A.4 B.5 C.2 D.3

5.Asarning ikkinchi qismi qnday nomlanadi?

A.”Ufq bo’sag’asida ” B.”Qirq besh kun”

C.”Hijron kunlarida” D.”Ufq”

Javoblar:1.C 2.A 3.B 4.D 5.C

Uyga vazifa:”Ufq”romanini o’qish.”Qochoq” hikoyasi matni ustida ishlash.

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Said Ahmad . “Ufq” romanidan parcha “Qochoq”

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy- Said Ahmadning “Ufq” romani haqida bkmlar hosil qilish;

b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida farzandlik burchini anglash,ona Vatanga munosib xizmat qilish ,ota-onaga hurmat,mehnatsevarlik tuyg’ularini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi-o’quvchilarning badiiy adabiyotga bo’lgan qiziqishini oshirish;

Dars turi:mustahkamlash;

Dars uslubi:bahs,asar matni ustida ishlash,tahlil,“erkin fikr“;

Dars jihozi : darslik, Said Ahmad surati, kitoblari,”Ufq”romani,II jahon urushi tasvirlari tushirilgan suratlar;

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I. Romandan olingan parchada urushdan bir oyog`idan ajrab kelgan Ikromjon va uning noshud og`li Tursunboyning so`nggi kunlari haqida hikoya qilinadi.

Ikromjon Vatan uchun jonini kechishga ham tayyor. U olis urush yerlarida qon kechib, matonat ko`rsatgan. Barcha Ikromjonni hurmat qiladi. Ikromjon urushdan nogiron bo`lib qaytadi. Uning xizmatini sharaflab berilgan ko`krak nishoni ham ortidan uyga yuboriladi. Ikromjon urushdan qaytganida o`g`li Tursunboy frontga ketgan edi. Bundan Ikromjonning ko`ngli to`ladi. Barcha yigitlar, tengdoshlari qatori Tursunboy ham Vatan oldida o`z burchini o`tashi kerak deb biladi. Ikromjon urushdan bir oyoq bo`lib qaytgan bo`lsa-da , u uyda tinch o`tirmaydi. Urush ortida Vatan uchun xizmat qiladi. Ikromjon uchun medal u ishlayotgan kolxozga yuboriladi. Kolxoz idorasida miting uyushtirilib, Ikromjonga mukofot xizmatlari uchun tantanali topshirilayotgan bir kunda uning o`g`lini izlab harbiy prokuror ham keladi. Ammo Ikromjonning hurmati uchun rais buni odamlar oldida ayttirmaslikkka harakat qiladi. Ammo el og`ziga elak tutib bo`lmaydi.Aynan shu davrada Ikromjon yakka-yu yagona o`g`li Tursunboyning urushga bormay , xoinlarcha qochib yurganini eshitadi. Aslida Tursunboy uzoqda emas edi. U o`zlariga yaqin to`qayda urushdan qochib bekinib yotgan edi. Buni onasi Jannat xolagina bilar edi, xolos.

Jannat xola kasal bo`lishiga qaramay tez-tez to`qayga qatnar. Arzanda o`g`liga etik, ustara, choy , ovqat tashir edi. Tursunboy esa hayvonga o`xshab faqat qornini to`yg`azishni o`ylar edi.

II.Asardan berilgan parchadan ifodali o’qish va asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish

Darsning mustahkamlsh bosqichida:

I.Bahs:Onalar farzandlari uchun har nega qodir

Jannat xola timsoli orqali Said Ahmad haqiqiy o’zbek onalari siymosini yarata olgan Jannat xola o’z o’gli vatnga xiyonat qilgan bo’lsa-da,uni mehr bilan boshini silaydi,barchadan uni yashirib,kasal bo’lsa-da ,to’qayzorga borib uni boqadi,uning xo’rliklariga chidaydi.Ammo qornidan boshqa g’amni o’ylamaydigan Tursunboy to’qayzorda yolg’iz,odamlardan yiroqda yashab hayvon qiyofasiga kiradi .Ona umrini zavol qiladi...

II.”Ufq” romani haqida”berilgan adabiy maqola ustida ishlash.

III.Test sinovi:

1.Ikromjon o’g’lining qochib kelganini kimdan eshitdi?

A.Nizomjon B.Jannat xola C.Tog’a D.Zebi

2.Tursunboy har narsadan kechganda ham,bir narsadan kechmas edi.Bu:

A.Onasidan B.Zebidan

C.Otasidan kechirim so’rashdan D.Ovqatdan

3. Jannat xola nimadan qattiq cho’chirdi?

A.Tursunboyning kasal bo’lib qolishidan

B.Ikromjonning o’g’li haqida xabar topishidan

C.O’zining kasal bo’lib yotib qolishidan

D.O’g’lining xalq nafratiga duchor bo’lib qolishidan

4.Roman so’zi qaysi tildan olingan?

A.Yunon B.Fransuz

C.Lotin D.Ingliz

5.”Ufq”romani qanday romanlar shakliga kiradi?

A.Roman-dilogiya B.Epopeya

C.Roman-tetralogiya D.Roman-trilogiya

Javoblar:1.C 2.B 3.C 4.B 5.D

III.Roman shakllari haqida tushuncha:

Uyga vazifa:asar qahramonlariga tavsif

O’quvchilar bilimini baholash.

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Ozod Sharafiddinov hayoti va ijodi

Darsning maqsadi:

a)ta`limiy-Ozod Sharafiddinov hayoti va ijodi,adabiyotshunoslik tarqqiyotiga qo’shgan ulkan hissasi haqida bkmlar hosil qilish;

b)tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida ona –Vatanga muhabbat,adabiyotga qiziqizh tuyg`usini tarbiyalash;

d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati,adbiy maqolalarni tahlil qilish malakasini yakomollashtirish;

Dars turi:yangi bilim berish;

Dars uslubi:suhbat,matn ustida ishlash,tahlil,Vatan haqida o’ylarim…

Dars jihozi : darslik,Vatan haqida tasvirlar,she’rlar,donolar fikri;

Tayanch tushunchalar: adabiyotshunos, adabiy tanqidchi, yozuvchi, shoir

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida Said ahmad hayoti va ijodi yuzasidan bahs-munozara;

2.”Qochoq”hikoyasida qaysi obraz taqdiri haqida hikoya qilinadi?Hikoyada qaysi davr qalamga olingan?Asar qahramonlariga tavsif bering.Onalar haqidagi she’rlardan yod so’rash.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Ozod Sharafiddinov 1929-yilning 1-martida Qo`qon shahri yaqinidagi Oxunqaynar qishlog`ida tavallud topgan. Uning bolalik o`smirlik kezlarigina

emas , keyingi butun hayoti ham Toshkent shahri bilan chambarchas bog`liq bo`ldi.Ozod Sharafiddinov Toshkent shahrida o`rta maktabni tugallab , O`rta Osiyo Davlat universiteti (hozirgi O`zMU)ga o`qishga kiradi va 1951-yilda uni muvaffaqiyatli yakunlaydi. Oradan uch yil o`tar –o`tmas , Moskvada

nomzodlik dissertatsiyasini ham yoqlaydi.

O.Sharafiddinov mehnat faoliyatining asosiy qismi o`zi o`qigan universitetda kechdi. U 1955- 1995 –yillar oralig`ida , qariyb qirq yil mana shu ilm dargohida yoshlarga bilim va tarbiya berdi, minglab shogirdlarga beminnat ustozlik qildi .

Uning 1996- 1997 –yillarda “Tafakkur” jurnali bosh muharriri o`rinbosari , 1997-yildan to umrining oxiriga qadar “Jahon adabiyoti” jurnali bosh muharriri vazifalarida ishlagan kezlari ham nihoyatda barakali , sermahsul yillar bo`ldi.

Iqtisodiy qiyinchiliklar va urush yillariga to`g`ri kelgan og`ir bolalik va o`smirlik yillarida ham , adabiyot va san`atga bir yoqlama , hukmron mafkura manfaatlaridan kelib chiqib baho berish talab etilgan o`tgan asrning 50-yillarida ham o`ziga qarshi turli ig`volar uyushtirilgan paytlarda ham Ozod Sharafiddinov hayotiy prinsiplardan tonmadi, barcha ko`rgiliklarga bardosh berdi. Albatta, bu kurashlar olimning jism-u jonini zangday kemirdi, “qand kasali” day bedavo dardga yo`liqtirdi, biroq uning ruhi doimo tetik , vijdoni uyg`oq qoldi

Darsning mustahkamlash bosqichida:.

II.Asarlari:dastlabki kitobi: 1962 –yilda chop etilgan

1. 
   “Zamon. Qalb.Poeziya”
   
2. 
   “Adabiy etyudlar” 1968
   
3. 
   “Yalovbardorlar” 1974
   
4. 
   “Iste`dod jilolari” 1976
   
5. 
   “Birinchi mo`jiza” “Talant –xalq mulki” 1979 y
   
6. 
   “Adabiyot –hayot darsligi” 1980 y
   
7. 
   “Hayot bilan hamnafas” 1983 y
   
8. 
   “Go`zallik izlab” 1985 y
   

Shov-shuvga sabab bo`lgan asarlari:

1. 
   “Zaharxanda qahqaha” 1962 y
   
2. 
   “Hayotiylik jozibasi, sxematizm inersiyasi”
   
3. 
   “Yurtin madhi bo`ldi so`nggi satri ham ” 1979
   
4. 
   “ She`r ko`p ,ammo shoir-chi? ” 1983
   
5. 
   “Bir tilda gaplashaylik” 1987
   

Barcha yerdan yig`ishtirib olingan asari: “Tirik satrlar”

Mustaqillik yillarida yaratilgan asarlari:

1. 
   “Yolboshchi”
   
2. 
   “Mustaqillik me`mori”
   
3. 
   “Istiqlol jilolari”
   
4. 
   “Istiqlol fidoyilari”1993
   
5. 
   “Sardaftar sahifalari”1999
   

6.“Ma`naviy kamolot yo`llarida” 2001

7.“Dovondagi o`ylar”2004

8.“Ijodni anglash baxti”2004

Ozod Sharafiddinov mukofotlari:

1997 “Mehnat shuhrati” ,1999 “Buyuk xizmatlari uchun”,2002 “O`zbekiston Qahramoni”

III.Maqola matni ustida ishlash

1. Adabiyotshunos deganda kimni tushunasiz?

2. Ozod Sharafiddinov qachon qayerda tug`ilgan?

3. Ozod Sharafiddinov onasi haqida qanday eslaydi?

4. Ozod Sharafiddinovning ilk asari qanday nomlanadi?

5. Mustaqillik yillarida yaratilgan asarlari?

6. Ozod Sharafiddinovning qaysi asari barcha yerdan yig`ishtirib olinadi?

7. Ozod Sharafiddinov qaysi mukofotlar bilan taqdilangan?

IV.Test sinovi:1.O.Sharafiddinovning ilk kitobi?

A.”Yo’lboshchi” B.”Ijodni anglash baxti” C.”Zamon.Qalb.Poeziya” D.”Go’zallik izlab”

2.Adib qaysi jurnalda bosh muharrir etib tayinlangan?

A.”Til va adabiyot” B.”Sharq yulduzi” C.”Gulxan ” D.”Jahon adabiyoti”

3.Ozod Sharafiddinov “...eng katta boyligim...”deb nimani ataydi?

A.Maqolalarini B.Kitoblarini C.O’z yurtini D.Xalqqa xizmatini

4.”O’ylaymanki,o’zini o’zbek xalqining farzandi degan har qaysi inson ana shunday fidoyi yurtdoshlarimiz bilan cheksiz faxrlanadi...”Ozod sharafiddinov haqidagi bu fikrlar muallifi

A.G’ .G’ulom B.Oybek C.I.Karimov D.A.Oripov

5.O’Sharafiddinov “jahon adabiyoti”jurnalining nechta sonini tayyorlashga ulgurdi?

A.90 B.50 C.100 D.150

Javoblar:1.C 2.D 3.B 4.C 5.C

Uyga vazifa:Ozod Sharafiddinovning “O’lsam,ayrilmasman quchoqlaringdan”adabiy maqolasi matni ustida ishlash,mazmunini o’zlashtirish;

O’quvchilar bilimini baholash.

Sana:

Mavzu:Ozod Sharafiddinov “O`lsam ,ayrilmasman quchoqlaringdan”adabiy maqolasi tahlili

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy- “O`lsam ayrilmasman, quchoqlaringdan ” maqolasi haqida bkmlar hosil qilish,maqolani ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

b) tarbiyaviy- o`quvchilar qalbida ona –Vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi-og`zaki va yozma nutqni o`stiish;

Dars turi:noan’anaviy;

Dars uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ijod gulshani;

Dars jihozi : darslik,vatan haqida buyuklar so’zlari,Vatanning buyuk siymolari va

go’zal qadamjolar tasviri;

Darsning borishi :

Tashkiliy qism:

Darsning mustahkamlash bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-dsaftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini yangi mavzuga jalb qilish;

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

I.Ozod Sharafiddinov hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;

1. Adabiyotshunos deganda kimni tushunasiz?

2. Ozod Sharafiddinov qachon qayerda tug`ilgan?

3. Ozod Sharafiddinov onasi haqida qanday eslaydi?

4. Ozod Sharafiddinovning ilk asari qanday nomlanadi?

5. Mustaqillik yillarida yaratilgan asarlari?

6. Ozod Sharafiddinovning qaysi asari barcha yerdan yig`ishtirib olinadi?

7. Ozod Sharafiddinov qaysi mukofotlar bilan taqdilangan?

8. Ozod Sharafiddinovning shov –shuvga sabab bo`lgan asarlari qaysilar?

II.Tarqatmalar asosida „O’lsam ,ayrilmasman quchoqlaringdan“adabiy maqolasi yuzasidan bahs-munozara:

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.“O`lsam ayrilmasman quchoqlaringdan” nomli maqolani o`qib –o`zlashtirish

Vatan –ona so`zi naqadar laziz,

Sensan har narsadan mo`tabar, aziz,

Hurmatingni saqlar har bir o`g`il –qiz ,

Muqaddas, mo`tabar ulug` Vatanim,

O`lsam ayrilmasman quchoqlaringdan

Uyg`un

Vatan.Vatan tuyg`usi. Vatan muhabbati. Nimadir bular? Bular qanday sehrli qudratki, hali voyaga yetmagan , dunyo ko`rmagan , turmushning past-balandlaridan bexabar , o`yin –u sho`xliklardan o`zga dardi yo`q bir o`smirning yuragiga jo bo`lib, butun umr uning xatti-harakatini, yurish –turishi boshqarib turadi? Bu tuyg`u inson farzandida tug`ma bo`larmikin? Yoki go`dak tamshana-tamshana onasini emganida , ona suti bilan birga uning ham tomirlariga yugurarmikin?

Umuman, “Vatan” deganning o`zi nima?

Tug`ilib o`sgan uyingmi? Beshikda qulog`ingga kirgan mungli va ayni chog`da nurli allami?Buvingning ertaklarimi? Maktabmi? Ilk bor visol onlaringga guvoh bo`lgan so`lim

xiyobonlarmi? Albatta, bularning hammasi va yana allaqancha narsalar birlashib , “Vatan” degan narsaning so`nmas timsolini yaratsa kerak.

Vatan muhabbati ham shunday: u hammaga ko`z –ko`z qilinmaydi , u tog`risida tantanavor e`lonlar chop etilmaydi, har muyulishda odam ko`kragiga urib , Vatanga oshiqligini pisanda qilmaydi. Madaniyatning

yuksak pog`onalariga ko`tarilgan jamiyatlarda odamlar o`z Vatanlariga muhabbatni shovqin –suron ko`tarmay , aqyyuhannos solmay, tamagirliksiz , bepisanda , maqtanchoqliksiz amalga oshiradilar. Vatanga muhabbat bozorga solinadigan matoh emas, balki inson qalbining to`rida gard yuqtirmay pokiza saqlanadigan eng nafis, eng inja tuyg`udir.

II.Vatan haqidagi o`quvchilarning fikrlari tinglanadi.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.Vatan haqidagi she`r va maqollar

Vatanni sev, tuproqni o`p,

Har qarichi muqaddas bizga.

Cho`lidagi hatto quruq cho`p,

Jondan aziz yuragimizga.

Oybek

Bulbul chamanni sevar,

Odam Vatanni;

O`zga yurtda shoh bo`lguncha,

O`z yurtingda gado bo`l;

Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir;

II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash;

III.Test sinovi:1.Quyidagi fikrlarni O.Sharafaiddinov kimga qarata aytadi?

“...ona Vatanni yovdan saqlab qolish uchun ongli ravishda jonini qurbon qilishga otlangan?”

A.To’maris B.Spitamen C.Shiroq D.Temur Malik

2.Adabiyotshunos olim Vatanga muhabbatni qaysi muhabbat bilan qiyoslaydi?

A.Onaga B.Yor-do’stga C.Tabiatga D.Ollohga

3.Chin vatanparvar avlodi ,deb kimlarni talqin etadi?

A.Massagetlar B.Boburiylar C.Jadidlar D.Oq kiyimlilarni

4.Prezidentimizning qaysi fikrlari maqolada keng tahlili qilinadi?

A.O’zingni ,o’z uyingni o’zing asra.

B.Shu muqaddas Vatanda azizdir inson.

C.Farzandlari sog’lom yurt qudratli bo’lur.

D.Savob ishni har qilmog’i,har kun qilmog’i lozim.

5.”Qayga borsam,g’oz yurarman,boshda do’ppim gerdayib...”misralari muallifi

A.A.Oripov B.E.Vohidov C.G’ G’ulom D.Uyg’un

Javoblar :1.C 2.A 3.C 4.D 4.B

Uyga vazifa: O`qib –o`zlashtirish.vatan haqida she’rlar yod olish va maqoladan olgan taasurotlar asosida ijodiy ish.

O’quvchilar bilimini baholash.

Sana: ______________________

Mavzu: To`ra Sulaymon hayoti va ijodi. “Iltijo”she’ri

Darsning maqsadi:

a)ta`limiy- To`ra Sulaymon hayoti va ijodi haqida bkmlar hosil qilish,”Iltijo”she’rini ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida adabiyotga,she’riyatga qiziqish va ona –Vatanga,tabiatga mehr-muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash;

d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish;

Dars turi:yangi bilim berish;

Dars uslubi:suhbat,matn ustida ishlash,she’r tahlili;

Dars jihozi : darslik, Vatan va bahor tasvirlari,tarqatmalar;

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida III chorakda o’tilgan mavzular asosida savol-javob;

2.Nazm gulshani:Darslikdan tashqari yod olingan she’rlar asosida.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I. O`zbekiston xalq shoiri To`ra Sulaymon 1934 –yil 15 –fevralda Jizzax viloyati Baxmal tumanidagi Aldashmon qishlog`ida tavallud topgan.Adib yosh paytlarida otasini “quloq” sifatida qamoqqa oladilar. 1939 –yilda otasi qamoqdan qaytadiva oilasini Sirdaryoga ko`chirib keladi. To`ra Sulaymon shu yerdagi qishloq maktabida o`qiydi.Maktabni bitirgach, bir necha yillar davomida maktabda dars beradi. Urushdan keyingi yillar o`qituvchilar yetishmasligi sababli ko`p uquvli o`quvchilar maktabda dars bergani olib qolinardi. Keyinchalik adib Toshkent Davlat Universiteti (O`zMU) filologiya fakultetiga o`qishga kiradi.1958 -1964 –yillar mobaynida ham o`qiydi ham ishlaydi. O`qishni bitirib Guliston tumanidagi maktablarda ona tili adabiyot fanidan dars beradi.

1972 -1981 yillar davomida Respublika Yozuvchilar uyushmasining Sirdaryo viloyat bo`limi mas`ul kotibi , adabiy maslahatchisi lavozimlarida ishlaydi.

Shoining ilk she`rlari 1958 –yildan nashr etila boshlagan

Asarlari:1. “Men qayga borar bo`lsam” she`riy to`plam

2. “Qorasoch” dostoni 3. “Jahongashta” 1970 doston

4. “Hamqishloqlarim” maqolalar to`plami

5. “Intizor” 1973 6. “Sirdaryo qo`shiqlari” 1974

7. “Iltijo” 1976

8. “Alhazar” (satirik va yumoristik asarlar to`plami) 1976

9. “To`yboshi” 1977

10. “Sizni eslayman” 1980

11. “Qorako`zginam” 1981

12. “Gulshan” 1988

13. “Sarvinoz” 1989

14. “Xarsang” 1984

15. “Jahonnoma” 1996

16. “Gul bir yon chaman bir yon” 1996

17. “Yovqochdi” 1998

1999 –yilda O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov farmoni bilan To`ra Sulaymonga “O`zbekiston xalq shoiri” degan yuksak unvon berildi.

II.Shoir haqida darslikda berolgan ma’lumotlarni o’zlashtirish,matn ustida ishlash;

Darsning mustahkamlsh bosqichida:

I.Darslikda berilgan “Iltijo” she`rini o`qib tahlil qilish:

Bahor kelsa,boshlanar bog’da bulbul xonishi,

Sa’va,qumri nag’masi,suralay tovlanishi,

Qirlarda lola sayli,qishlovlarda yilboshi,

To’xtagay tabiatdan haqqushlar zorlanishi-

Bahor,ketma mening bog’imdan.

“Iltijo” she`ri chetdan qaraganda yil fasllaridan biri –go`zal bahorga bag`ishlangan. She`rning dastlabki bandida , darhaqiqat, kelinchak bahor kelishi bilan tabiatda yuz beradigan o`zgarish va jonlanishlar tasvirlanadi.

Shoir “Bahor, sensiz sahro –yu tog`-toshga jon qayda? ” der ekan , bu sahro –beminnat makon qidirib sargardon kezgan vatangado kimsalarning , tog` -u toshlar qilmishi, qing`ir zotlarning ramziy ifodasi ekani sifatida tasvirlangan.

II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.

III.Test sinovi:1.Shoirning ilk she’ri qachon chop etilgan?

A.1957 y B.1958 y C.1960 y D.1964 y

2.Ilk she’riy to’plami qanday nomlanadi?

A.”Istar ko’ngil” B.”Qorasoch ” C.”Intizor” D.”Iltijo”

3.”Qorasoch”,”Jahongshta”asarlari qanday janrda yozilgan?

A.She’riy to’plam B.Ballada C.Doston D.Maqola

4.”Iltijo”she’rida qaysi fasl qalamga olinadi?

A.Yoz B.Kuz C.Qish D.Bahor

5.She’rda shoir bahorga iltijo qilib,kimlarning taqdiridan kuylaydi?

A.Vatanfurushlar B.Vatangadolar

C.vatan ishkida kuyganlar D.Vatan haqida kuylaganlar

Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.D 5.B

Uyga vazifa: She`rni yodlash va shoirning darslikda berilgan she’rlarini tahlil qilish. Ko’rildi:

Sana: ______________________

Mavzu: To`ra Sulaymon.She`rlar.”Armon”,”Tavallo”,”Gul bir yon,chaman bir yon”she’rlari

Darsning maqsadi:

a)ta`limiy- To`ra Sulaymon she’riyati haqidagi bilimlarni kengaytirish va “Armon”,”Iltijo”,”Gul bir yon,chaman bir yon”she’rlarini ifodali o’qish va g’oyaviy – badiiy tahlil qilish;

b)tarbiyaviy-o’`quvchilar qalbida she’rlarda ilgari surilgan mehr-muhabbat,yurtga munosib farzand bo’lish,onalarni e’zozlash,ona tabiat va go’zallikni qadrlash tuyg’ularini tarbiyalash;

d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati vashe’r tahlil qilish malakasini oshirish;

Dars turi:noan’anaviy;

Dars uslubi:ifodali o’qish,she’rlar tahlili,bahs;

Dars jihozi : darslik, she’rlarga oid rasmlar va shoir she’rlari asosida aytilgan qo’shiqlar.

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

I.Tarqatmalar asosida To’ra Sulaymon hayoi va ijodi yuzasidan savol-javob;

1. To`ra Sulaymon qachon qayerda tug`ilgan?

2. To`ra Sulaymonning bolaligi qanday kechgan?

3. To`ra Sulaymon nima sababdan maktabni bitirib dars bera boshlaydi?

4.To`ra Sulaymon qaysi sohalarda faoliyat olib boradi.

5. To`ra Sulaymonning ilk she`rlari nechanchi yillarda nashr qilina boshlaydi?

6. To`ra Sulaymonning she`riy to`plamlarini ayting

7. To`ra Sulaymon qalamiga mansub qaysi dostonlarni bilasiz?

8. To`ra Sulaymonning “Iltijo” she`rida qaysi faslga murojaat qilinadi?

II.Nazm gulshani:Shoir she’rlari asosida

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Darslikdagi “Armon” she`rini o`qib, tahlil qilish:

“Armon” she`ridagi lirik qahramon dunyoqarashi jihatidan yetuk ma`naviy barkamol shaxs.Uning ko`nglini mayda –chuyda ho –yu havaslari , o`tkinchi manfaatlari armonga to`ldirolmaydi. Bu lirik qahramon o`ziga hayotda nihoyatda katta talablar qo`yadi. O`sha talablarga loyiq bo`lolmaslik uni xavotirga soladi, cho`chisa shundan cho`chiydi:

Bemavrid xeshlarimning ko`zlarida yosh ko`rsam,

Bir mard bilan nopokning taqdirin tutash ko`rsam,

Qaysi bir begunohni keng yo`lda adash ko`rsam,

Bir betayin kimsaning oyog’iga bosh ko’rsam,

Ko`nglimda armon yotar

Terskaydagi qor misol

She`rning har bir misrasida faqat lirik qahramon taqdiriga emas, balki xalq va millat , kelajak va insoniyat taqdiriga daxldor muammolarni lirik qahramon o`z muammolari deb bilishi ochila boradi.

II.”Tavallo”she’rini ifodali o’qish vag’oyaviy-badiiy tahlil qilish:

“Tavallo” she`ri mushfiq va mushtipar onaizor haqida bo`lib, qachon va qanday vaziyatda bo`lmasin ,farzandi uchun onadan yaqin sirdosh bo`lmasligi haqida fikrlar o`ta ta`sirchan hikoya qilinadi.

Birda haqdin, birda nohaqdin,

Jabr ko`rsam bir betavfiqdin

Ortda tursam qalbi quroqdin,

Ohlar urib Onam yig`laydir,

Qolganlari yolg`on yig`laydir.

III.Darslikda berilgan savol va topshiriqlar ustida ishlash.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.”Gul bir y’on,chaman bir yon”she’rini ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:

Chaman ichinda bir gul,gul bir yon,chaman bir yon,

Sarv-u sanobarmidir-soch bir yon,suman bir yon,

Sahar ,subhi sodiqda mushk bir yon,mijgon bir yon,

Tun pardasin tortsa gar,oy bir yon ,osmon bir yon.

Shoir bog’ ichidagi go’zal bir gul tasviri orqali go’zal qiz suratini chizib beradi.Bu tasvirda,nafaqat,uning tashqi go’zalligi,balki qalb gozalligi,ibo-hayosi ham qalamga olinadi.Bu go’zallik Oy,Quyoshni ham bir chetda qoldirib,oshiqlar qalbiga ming dard soladi...

II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.

III.Test sinovi:

1.”Armon”she’rining bosh g’oyasi

A.Xalq baxtini kuylash B.Har kimning dardiga sherik bo’lish

C.Ruhiy azoblanish D.Baxtli inson kechinmalari

2.”Tavallo”she’rida shoir qaysi ulug’ siymoni qalamga oladi?

A.Ota B.Ustoz C.Ona D.Buyuk siymolar

3.”Tavallo”so’zining ma’nosi

A.Oh,iltijo B.Orzu C.Armon D.Qalb izhori

4.”...Tun pardasin tortsa gar,oy bir yon,osmon bir..”misrasida shoir yorning qaysi tasvirini beradi?

A.Qosh B.Yuz C.Qomat D.Soch

5.”Hakim zoti bor yerda dard bir yon,darmon bir yon,

Yoring jafokash bo’lsa ,uy bir yon,zindon bir yon”-qanday san’at qo’llanilgan?

A.Tazod,tanosub,tashbih B.Jonlantirish ,tashbih

C.Talmeh ,tanosub D.Tanosub,tashbih

Javoblar:1.C 2.C 3.A 4.B 5.A

Uyga vazifa: Shoir she`rlaridan birini yodlash va tahlil qilish

O’quvchilar bilimini baholash.

Sana:

Mavzu:She`rxonlik musobaqasi

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy- o`quvchilarda she`rxonlik va she`rxonlik fazilatlarini

shakllantirish;

b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida ona-Vatanga muhabbat tuyg`usini

tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi-og`zaki va yozma nutqni o`stirish.

Dars turi:takrorlash;

Dars uslubi:bahs,musobaqa,sher’xonlik,ijodiy fikr;

Dars jihozi : darslik, mustaqil o`qilgan asarlar.

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida Ozod Sharafiddinovning “O’lsam,ayrilmasman quchoqlaringdan”adabiy maqolasi yuzasidan savol-javob;

2.Lirik chekinish:”Qiyosi yo’q Vatanim”-Vatan haqidagi she’rlar asosida she’rxonlik va adabiy maqola asosida yozilgan ijodiy ishlar tahlili;

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.III chorakda o’tilgan ijodkorlar hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob(Maqsud Shayxzoda,Usmon Nosir,Asqad Muxtor,said Ahamad,Ozod Sharafiddinov)

II.O’tilgan asarlar asosida bahs:

(“Mirzo Ulug’bek”tragediyasi,”Chinor ”romani,”Ufq”romani,”O’lsam ham ayrilmasman quchoqlaringdan”adabiy maqolasi asosida)

Darsning mustahkamlsh bosqichida:

I.Ijodiy fikr:

Menga yoqqan she’r

Yurak ,sensan mening sozim,

Tilimni nayga jo’r eting.

Ko’zimga oyni berkitding,

Yurak,sensan ishqibozim…

Ha,bu buloq yanglig’ pok misralar yurak amri bilan ish ko’rish bilan birga,uni Vatanni sevishda,har qarich tuprog’ini qadrlahsga o’rgatadi…
I.”Zulfiya-tong kuychisi”-mavzusi ostida she’rxonlik

(Zulfiyaxonimning 100 yillik tavalludlariga bag’ishlab)

Salqin saharlarda bodom gulida,

Binafsha labida, yerlarda bahor.

Qushlarning parvozi,yellarning nozi,

Baxmal vodiylarda,qirlarda bahor…

Men o’tgan umrimga achinmay qo’ydim,

Hech kimga ko’rmadim umrimga o’xshash.

Suydim,

Erkalandim,

Ayrildim,

Kuydim.
Izzat nima bildim,

Shu-da bir yashash…

II.Bahr-bayt musobaqasi:

Aziz asrimizning aziz onlari,

Aziz odamlardan so`raydi qadrin

Fursat g`animatdir shoh satrlar-la

Bezamoq chog`idir umr daftarin

Nelardandir ko`ngil bo`lib g`ash

Ham egilib bu egilmas bosh

Ko`zlarimdan qalqib tursa yosh

Bir mushtipar onam yig`laydir

Qolganlari yolg`on yig`laydir.

III.Qatorlararo she`rxonlik musobaqasi.

Uyga vazifa: She`r yodlash

III chorakda o’tilgan mavzularni takrorlash va shu mavzular asosida test,tarqatmalar tayyorlash.

O’quvchilar bilimini baholash.

Sana:__________________________

Mavzu: 6-nazorat ishi

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy: o`quvchilar egallagan bkmlarni nazorat qilish;

b) tarbiyaviy: o`quvchilarda ezgulikka muhabbat uyg`otish;

d) rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish

Dars tipi : Nazorat

Nazorat turi: Test

Test miqdori : 20 ta

Tekshiriladigan bkmlar soni : 20 ta

Reglament : 45 daqiqa

Darsning borishi

1.Tashkiliy qism

2.Asosiy qism

Savollar	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
Javoblar
O`qituv- chining bahosi

Uyga vazifa: Takrorlash
Sana:______________________________

Mavzu:Takrorlash

Darsning maqsadi:

a)ta`limiy: III chorak davomida olingan bkmlarni takrorlash;

b)tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida ona-Vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash;

d)rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish.

Dars tipi :Yangi bilim beruvchi

Dars turi:Odatdagi

Dars usuli:Induktiv

Dars metodi:Savol-javob,tarmoqlar metodi

Dars jihozi :Darslik, tarqatma materiallar

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism

II.Asosiy qism

1. “Chinor” romani adibning boshqa romanlaridan nimasi bilan farq qiladi?

2.Akbarali obrazi qaysi jihatlari bilan sizda ijobiy taassurot uyg`otdi?

3. “Eng dahshatli yirtqich quyon” Afandining mashhur bu jumlasi bilan

Akbarali o`rtasidagi bog`liqlik.

4.Siz Akbaraliga qanday baho berasiz?

5.Bektemir jabrdiydami yoki Akbarali?

6. Said Ahmad qachon, qayerda tug`ilgan?

7. Said Ahmad qayerlarda tahsil olgan?

8. Said Ahmad dastlab qaysi jurnalda faoliyat olib borgan?

9. Said Ahmadning ilk asari qanday nomlanadi?

10.Said Ahmad qalamiga mansub asarlarni sanab bering

11. Said Ahmadning romanlarini sanab bering

12. Said Ahmad qanday unvonlar bilan taqdirlangan?

13. To`ra Sulaymon qachon qayerda tug`ilgan?

14. To`ra Sulaymonning bolaligi qanday kechgan?

15. To`ra Sulaymon nima sababdan maktabni bitirib dars bera boshlaydi?

16.To`ra Sulaymon qaysi sohalarda faoliyat olib boradi.

17. To`ra Sulaymonning ilk she`rlari nechanchi yillarda nashr qilina

boshlaydi?

18. To`ra Sulaymonning she`riy to`plamlarini ayting

19. To`ra Sulaymon qalamiga mansub qaysi dostonlarni bilasiz?

20. To`ra Sulaymonning “Iltijo” she`rida qaysi faslga murojaat qilinadi?

21. Adabiyotshunos deganda kimni tushunasiz?

22. Ozod Sharafiddinov qachon qayerda tug`ilgan?

She`rxonlik daqiqalari

Uyga vazifa: Takrorlash

Sana:30.03.2015y-9-“A”;1.04.2015 y-9-“B”;

Mavzu: O’tilgan mavzular yuzasidan takrorlash

Darsning maqsadi:

a)ta`limiy: o’tilgan mavzular yuzasidan takrorlash va olgan bilimlarni mustahkamlash;

b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida ilm olish,adabiyotga ,badiiy asar o’qishga qiziqish ona Vatanga muhabbat tuyg`ularini tarbiyalash;

d)rivojlantiruvchi: o’quvchilar olgan bilimlarni takomillashtirish.

Dars turi : takrorlash

Dars uslubi: musobaqa,nazm gulshani,ijodiy ish.

Dars jihozi : adabiyot darsligi,tarqatmalar,badiiy asarlar,g’azallar.

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida :

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kirob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;