Mavzu: Kirish. Ekologik kimyo fanining predmeti va ob’yekti reja

MAVZU: Kirish. Ekologik kimyo fanining predmeti va ob’yekti


REJA
1. Ekologik kimyo fanining predmeti, maqsad va vazifalari, boshqa fanlar bilan aloqasi.
2. Ekologiya fanining bo’limlari.
3. Ekologik kimyo fanining qisqa tarixi.

Ekologiya atamasi ta’rifini birinchi marta 1866 - 1869 yillarda nemis olimi E.Gekkel “Organizmlarning umumiy morfologiyasi” deb nomlangan asarida qo’llagan. Ekologiya deyilganda organizmlarning o’zaro va tashqi muhit bilan aloqadorliklarini o’rganadigan tabiiy fan tushuniladi.

Ekologiya «tabiiy uyimiz»ni o’rganish, unda yashovchi barcha tirik organizmlar va bu hayot uchun yaroqli barcha funktsional jarayonlarni o’z ichiga oladi. Boshqacha qilib aytganda, ekologiya organizmlarning «uy-joy yoki yashash joyi to’g’risidagi fan» bo’lib, unda asosiy e’tibor organizmlarning o’zaro va tashqi muhit bilan o’rtasidagi bo’g’lanishlar xarakteriga qaratiladi.
Ekologik kimyo esa antropogen va har xil omillar ta’sirida tabiatdagi bog’lanishlarning kimyoviy buzilishi to’g’risida ma’lumot beradi. U tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va tabiatni muhofaza qilishda ilmiy asos bo’lib xizmat qiladi.
Ekologiya bir necha fanlar majmuidan iborat bo’lib, unda tabiiy fanlar asosiy bo’lib qoladi. Chunki odam, hayvonlar va o’simliklar dunyosi biologik ob’yektlar bo’lib, ular o’zaro va tashqi muhit bilan doimo aloqada. Eng asosiysi ular tabiatni o’zgartiruvchi eng kata kuchdir. Hozirgi vaqtda ekologiya so’zining ma’nosi kengayib, u ekosistemalar to’g’risidagi fanga aylangan.
Tirik tabiat qanday tuzilgan, qaysi qonunlar asosida mavjud va rivojlanadi, inson ta’siriga qanday javob beradi? Bularning barchasi ekologiyaning predmeti hisoblanadi.
Bugungi kunda insoniyatni xavf ostida qoldirayotgan hodisalardan biri ekologik vaziyat hisoblanadi. Tabiat bilan inson o’rtasidagi o’zaro munosabatlar ma’lum qonuniyatlarga bo’ysungan xolda boradi. Bu qonuniyatlarning buzilishi ertami - kechmi ekologik halokatga olib keladi.
Insonning tabiy boyliklaridan haddan tashqari oshiqcha foydalanishi oqibatida sayyoramiz qiyofasi o’zgarib bormoqda. O’rmonlar yo’q bo’lib, o’simlik va hayvon turlari kamaymoqda. Foydali qazilmalar tugab bormoqda. Suv havzalari va atmosfera havosining ifloslanishi, chiqindi moddalarning ortib borishi natijasida aholini oziq – ovqat bilan ta’minlash, energiya va chuchuk suv muammolari borgan sari murakkablashmoqda. XVIII asrda Fransiya sotsiologi Montesko o’sha davr uchun xos tabiatga to’la ravishda qaramligi to’risidagi g’oyani rivojlantirib, iqlimning xukmronligi barcha kuchlardan ustunroqdir degan.
Mustaqil Respublikamiz doirasida ekologik muammolar ham mavjud. Ekosistemalarning turg’unligi va muvozanatini ekologik idora etish ana shular jumlasidandir. O’rmonlar, o’tloqlar va suv xavzalari, dasht, cho’l ekosistemalaridagi o’simlik va hayvon turlari o’rtasidagi ozuqa zanjirlari orasidagi munosabatlar ob – havo sharoitini yirtqichlar, parazit hashoratlar va kasallik keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlar muvozanatini saqlab turadi. Masalan, o’rmonlar ayovsiz kesib yuborilishi natijasida o’sha yerda yashovchi hayvonlar ozuqasi kamayadi, qorlar, muzlar erishi natijasida daryolar suv rejimi buzilib, suv kamayadi. Ba’zi hayvonlarni kamayishi natijasida esa kasallik tug’diruvchi mikroorganizmlar ko’payib ketadi. O’simliklar bilan oziqlanuvchi o’laksaxo’r hayvon va qushlarni bularga aytish mumkin. Demak, har qanday jamoada mutlaqo zararli va ortiqcha turlar yuq, hamma turlar o’ziga xos vazifni ado etadi.