Мавзу. Кириш: Барқарор тараққиёт шароитида экология ҳуқуқи

ЭКОЛОГИЯ ҲУҚУҚИ
ЭКОЛОГИЯ ҲУҚУҚИ ПРЕДМЕТИ
Экология ҳуқуқининг предмети табиат (атроф муҳит)га тааллуқли ижтимоий муносабатлардир. Экология ҳуқуқи табиат бўйича кишилар орасида вужудга келган муносабатларни тартибга солади. Ҳуқуқ билан тартибга солинганлиги учун бу муносабатлар экологик ҳуқуқий муносабатлар деб аталади.
Экология ҳуқуқи предметини икки хил тарзда таърифласа бўлади: кенг маънода – инсон ва жамиятнинг атроф муҳит билан алоқаларида вужудга келадиган муносабатлар. Тор маънода – табиатдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш борасидаги муносабатлардир.

Фаолият йўналишлари бўйича:

• атроф муҳитга хўжалик фаолияти салбий таъсирининг олдини олиш, камайтириш ва унинг оқибатларини бартараф этиш;
• табиат обектларидан тежамкорлик билан фойдаланиб, уларнинг миқдор ва сифат кўрсатгичларини сақлаб қолиш ва яхшилаш;
• камёб ва йўқолиб кетаётган табиат ресурсларини кўпайтириш ва қайта тиклаш.

Табиат обектлари бўйича

• ер ҳуқуқий муносабатлар;
• сув ҳуқуқий муносабатлар;
• ер қаъри-кон ҳуқуқий муносабатлар;
• ўрмон ҳуқуқий муносабатлар;
• ҳайвонот дунёсини ҳуқуқий муҳофазалашга оид муносабатлар;
• ўсимлик дунёсини ҳуқуқий муҳофазалашга оид муносабатлар;
• атмосферани ҳуқуқий муҳофазалашга оид муносабатлар

ЭКОЛОГИК ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТ ТУРЛАРИ
ЭКОЛОГИЯ ҲУҚУҚИ ОБЪЕКТИ
1. Табиат обектлари (ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, атмосфера ҳавоси...)
2. Табиий ресурслар (ижтимоий-иқтисодий жиҳатдан ўзлаштирилган табиат обеъектлари).
3. Табиий мажмуалар (қўриқxоналар, табиат боғлари, давлат табиат ёдгорликлари ва бош).
Экология ҳуқуқи обектларининг белгилари:

• табиий вужудга келиши ёки сунийликдан табиийликка ўтиши;
• табиий стихияли кучлар таъсиридан чиқиб қолмаганлиги;
• экологик (табиий) узвий боғлиқликда бўлиши

Атроф табиий муҳит барқарорлигини таъминлаш ва табиатни муҳофаза қилишнинг асосий тамойиллари қуйидагиларни ўз ичига олади.

• биосфера ва экология тизимлари барқарорлиги ҳозирги ва келгуси авлоднинг генетик фондини сақлаш;
• атроф табиий муҳитни муҳофаза қилишда табиат қонуниятлари устуворлигини тан олиш;
• фуқароларнинг ҳаёт учун қулай табиий муҳитга эга бўлиш ҳуқуқини таъминлаш;
• жамиятнинг экологик, сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий манфаатларини уйғунлаштириш;
• табиатни муҳофаза қилиш соҳасида миллий, минтақавий ва халқаро уйғунлаштириш;
• табиатни муҳофаза қилиш чора-тадбирларининг табиий ресурслардан фойдаланиш тадбирларидан устуворлигини тан олиш;
• табиатни муҳофаза қилиш фаолиятини рағбатлантириш;
• табиий ресурслар ҳолатини тиклаш мажбурийлиги;
• экология экспертизасини ўтказишнинг мажбурийлиги;
• экологик қонунчилик қоидаларни бузганлик учун жавобгарликнинг қўлланилиши ва бошқалар.

Табиий ресурслардан оқилона фойдаланишга қаратилган ижтимоий муносабатлар қуйидаги тамойиллар доирасида тартибга солинади:

• табиий ресурслардан фақат илмий асосланган ҳолда оқилона фойдаланишнинг зарурлиги;
• табиатни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш фаолиятини рағбатлантириш;
• ер, ер ости бойликлари, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсидан махсус фойдланганлик учун ҳақ тўлаш ва умумий асосда фойдаланганлик учун ҳақ тўламаслик;
• ерлардан белгиланган тоифалар доирасида мақсадли фойдаланиш;
• қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг устиворлиги;
• табиий ресурслар кадастрини юритиш мажбурийлиги ва бошқалар.

Экология ҳуқуқи усуллари
Экологизациялаштириш усули
Маъмурий-ҳуқуқий усул
Фуқаровий-ҳуқуқий усул
Экологизациялашти-риш усули орқали шахс, давлат ва жамият ҳаётининг барча жабҳаларини экологик қоида-талаблар асосида олиб боришини тақозо этади.
Маъмурий-ҳуқуқий усул давлат мажбурловини таъминлашга қаратилган чора-тадбирларнинг қўлланилишида намоён бўлади. Ҳуқуқий муносабатлар иштирокчилари хулқ-атвори маъқул даражада бўлишини таъминлаш учун давлат ўзининг кўрсатма бериш, рухсат этиш, тақиқлаш каби чораларини қўллайди.
Фуқаролик-ҳуқуқий усул экологик ҳуқуқий муносабатларни тартибга солишда кенг қўлланилаётган усул. Табиат бойликларига нисбатан фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларининг қўлланилиши бозор иқтисодиёти моҳиятига мос бўлганлиги учун долзарб ҳисобланади.