Mavzu: Kirish. Adabiyot – ma’naviyatni yuksaltirish vositasi darsning maqsadi: a ta’limiy

Darsning tarkibiy qismi (bosqichlari)
Ajratiladigan vaqt (reglament)
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Ma’naviyat daqiqasi
3	O‘tilgan mavzuni takrorlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	25 daqiqa
5	Mustahkamlash	5 daqiqa
6	O‘quvchilarni baholash	5 daqiqa
7	Uyga vazifa berish

DARSNING BORISHI:

Tashkiliy qism: O‘quvchilar bilan salomlashib, sinf xonasining darsga tayyorlik darajasini tekshirish, davomatni aniqlash.

Ma’naviyat daqiqasi: O‘quvchilar bilan kunning muhim iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-tarbiyaviy yangiliklari xususida qisqacha suhbat tashkil etish, ularga nisbatan o‘quvchilarning mustaqil yondashuvini tinglash, bahs-munozara uyushtirish.

O‘tilgan mavzuni takrorlash: O‘quvchilar bilan quyi sinflarda olingan bilimlarni og‘zaki yoki tarqatmali materiallar asosida takrorlash – savol-javob o‘tkaziladi. Mustaqil o‘qish uchun berilgan topshiriqlar o‘quvchilardan so‘raladi.

Yangi mavzu bayoni: O‘quvchilarga yangi mavzu yuzasidan quyidagi tushunchalar beriladi.

Mashrab bir solik (yo‘lovchi) sifatida bu uzun yo‘lning asosiy bosqichlarini bosib o‘tgan solik tilidan aytmoqdaki, «bodani ichgan solik Arsh kungarasining ustiga ham oyoq qo‘ya oladi». Mayning ilohiy ishq yoki ilohiy ishq mujassamlashgan ko‘ngil ramzi ekanini yodda tutsak, qo‘yilgan qadamning ham, lomakondan xabar olishning ham ma’nosi bir qadar oydinlashadi. Ya’ni ilohiy ma’rifat egasigina emas, lomakon – makonning yo‘qligi, yo‘qlik olamidan ham xabardor bo‘ladi. U olam ilohiy olam, ilohiyot olamidir. Ana shundan keyin oliy haqiqatga yetish mumkin bo‘ladi. Buning uchun Yaratganning o‘zidan boshqa hamma narsaning xato – g‘alat ekanini anglab yetish kerak. Boshqa narsalarga mahliyo bo‘lib asl haqiqatdan chalg‘imaslik kerakligi baytning asosiy mazmun va mantig‘ini tashkil etadi. Bu murakkab umumlashmani anglatish uchun esa oddiy va sodda ikkita obraz qo‘l keladi:

Bir Xudodin o‘zgasi barcha g‘alatdur, Mashrabo,

Gul agar bo‘lsa qo‘lumda, ul tikanni na qilay?!

Mashrab she’riy unsurlarni tanlayotganida ularning mazmun uchun qanday xizmat qilishi mumkinligini ham e’tiborga olgan. Butun she’r davomida so‘roq ohangining saqlanishi undagi ma’no qatlamiga bo‘lgan e’tiborni har doim tarang holda tutib turish imkonini beradi. Birinchi baytda bir uyada birlashadigan so‘zlar miqdorining ko‘pligi – tanosub she’riy san’ati bayt mazmunini to‘la va yaxlit holda idrok qilishga ko‘maklashadi. Tan va ruh esa mantiqiy tazodni yuzaga keltirgan:

Bu tani xokini-yu ruhi ravonni na qilay?!

Bo‘lmasa qoshimda jonon, bu jahonni na qilay?!

Mustahkamlash: Darsning ushbu qismida o‘quvchilar dars yakunida quyida berilgan topshiriqlar va savollarga javob beradilar:
1. Ritorik savolning shoir ijodidagi o‘rni haqida nimalarni aytib bera olasiz?

2. Sizningcha, Mashrab g‘azallarida qaysi badiiy timsollar faolroq qo‘llanadi?

3. Mashrab qo‘llagan tashbihlarni toping va izohlab bering.

4. Tanosub san’atining mohiyatini shoir she’rlari asosida izohlab bering.

5. «O‘rtar» g‘azalining matla’si yuqori darajadagi ohangdorlikka ega. Uning nimalar hisobiga hosil qilinganini aytib bera olasizmi?

6. «O‘rtar» g‘azalining qofiya va radiflar tizimini aniqlang, ularning vazifalarini tushuntiring.

7. G‘azalda «ishq o‘ti» istiorasining bajarayotgan vazifasini belgilang.

8. G‘azalda qo‘llangan she’riy san’atlarni toping va ularning qo‘llanish xususiyatlarini izohlang.