Mavzu: Katalizatorning mexanik kattaligi Reja: Katalizator haqida tushuncha

Kislota-asosli katalizatorlar
Kislotali katalizda odatda katalizator vazifasini \text{H}^+H+start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ionlari bajarsa, asosli katalizda katalizator vazifasini \text{OH}^-OH−start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript ionlari bajaradi.
Kislotali katalizga saxaroza (qamish shakari deb ham nomlanadi) gidrolizi misol boʻla oladi. Saxaroza ikkita oddiy shakar (monosaxaridlar), glyukoza va fruktozadan iborat. Saxarozaga kislota yoki ferment qoʻshilsa, saxaroza quyida keltirilgan reaksiyalarda koʻrsatilganidek glyukoza va fruktozagacha parchalanadi:


Saxaroza H+ (vodorod protoni) bilan reaksiyasiyaga kirishishi natijasida glyukoza va fruktoza molekulalarini bogʻlagan kislorod protonlanadi va protonlangan saxaroza hosil boʻladi. Protonlangan saxaroza suv bilan reaksiyaga kirishib, bitta molekula glyukoza, bitta fruktoza molekulasini hamda H + ni hosil qiladi.
Kislotali kataliz: saxaroza (qamish shakari)dan glyukoza va fruktozaning hosil boʻlishi
Reaksiyaning birinchi bosqichida saxaroza \text H^+H+start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript (qizil rangda) bilan taʼsirlashadi va protonlangan saxarozani hosil qiladi
Reaksiyada davomida \text H^+H+start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ham reagent sifatida, ham bir vaqtning oʻzida mahsulot sifatida hosil boʻlgani sababli reaksiya davomida uning konsentratsiyasi oʻzgarmaydi, yaʼni sarflanmaydi. Shuning uchun katalizatorlar reaksiya tenglamasida reagent sifatida ham, mahsulot sifatida ham keltirilmaydi.
Geterogen va sirt katalizatorlar
Geterogen katalizatorlar reagentlar bilan bir xil agregat holatda boʻlmaydi, yaʼni turli fazada boʻladi. Masalan, reagentlar suyuq yoki gaz boʻlganda katalizator qattiq fazada boʻladi. 
Geterogen katalizatorga misol qilib mashinalardagi benzin yoki dizel yoqilgʻisining katalitik konvertorini keltirishimiz mumkin. Katalitik konvertorlar qattiq fazali yuzaga oʻrnatilgan oraliq metall katalizatoridan iborat boʻladi. Qattiq fazali katalizator avtomobildan chiqayotgan zaharli gazlar bilan taʼsirlashadi va ularni oksidlanish reaksiyalarini tezlashtiradi. Natijada atrof-muhitga zaharli mahsulot masalan, is gazi va yonmaydigan gazlar kamroq ajraladi.


Metall naychaning kesishgan qismi asalari uyasiga oʻxshash gʻovakli qattiq fazali katalizator.
Katalitik konvertor tarkibidagi qattiq fazali katalizator zaharli gazlar gazlar, yonmagan yonilgʻi va mayda zarrachalar kabi chiqindilarini kamaytiradi. Chiqindi oqimi bilan reaksiyaga kirishadigan katalizatorning sirtini koʻpaytirish, yaʼni katta sirt maydoniga ega boʻlish uchun qattiq asosdan faydalaniladi. 
Katalitik konvertor sirt katalizatori hisoblanadi. Reagent molekulalari reaksiyaga kirishishdan oldin qattiq yuzaga yutiladi (adsorbsiyalanadi). Reagentlarning taʼsirlashish yuzasi qanchalik katta boʻlsa, reaksiya tezligi shunchalik yuqori boʻladi. Shuning uchun katalitik konvertor tarkibidagi qattiq asos juda katta sirt maydoniga ega boʻlishi uchun gʻovakli, asalari uyasiga oʻxshash koʻrinishda tayyorlanadi. Bunday tuzilish sirt yuzasini oshiradi.
Geterogen (sirt) katalizatorlarga misol qilib polietilenga oʻxshash plastmassalar (