Mavzu: kataliz turlari va tarixi

Katalizning klassifikatsiyasi
Kataliz reaksiyani borish sharoitiga va reaksiya mexanizmiga qarab ikki xil klassifikastiyalanadi, ya’ni gamogen va geterogen katalizga bo’linadi. Gamogen katalizda reagentlar va katalizator bir muhitda, bir xil agregat holatda bo’ladi. Masalan, efirlarni ishqorlanish reaksiyasida, reagent efir-suyuqlik, katalizator kislota-suyuqlik, nitroz usuli bilan HNO₃ olishda esa, reagent ham katalizator ham gazdir.
NO₂ + H₂O  HNO₃ + NO + Q
Geterogen katalizda reagentlar va katalizatorlar turli muhitda, turli agregat holatda bo’ladi. Masalan, ammiakni sintez reaksiyasi (3N₂ + N₂ = 2NH₃) da reagentlar gaz holatda, katalizator (Fe, Pt) esa qattiq holatda bo’ladi. Bu xilda sinflash faqat rasman bo’libgina qolmasdan, harakterlidir.
Amalda keng tarqalgan kataliz – geterogen kataliz bo’lib, kimyo sanoatida 80% mahsulot shu kataliz yordamida olinadi. Kataliz reaksiyaning mexanizmiga qarab, kislota – asos katalizi bilan oksidlanish-qaytarilish kataliziga bo’linadi.
Ko’pchilik gamogen katalizlar kislota – asos katalizi mexanizmi bilan, geterogen kataliz esa, asosan oksidlanish – qaytarilish katalizi – almashish mexanizmi bilan boradi.