Мавзу: картографик тасвирлаш усуллари

Миқдорли ранг усули Сифатли ранг усулида кўрсатгичлар ранг билан тасвирланса, миқдорли ранг усулида унинг асосини миқдор ташкил қилади. Миқдор кўрсатгичлари ҳудуд бўйича тарқалган бўлиши мумкин. Масалан, Ўзбекистон географик атласидаги “Ёқилғи-энергетика” картасида Ўзбекистон дарё ҳавзалари бўйича жами электр энергиясининг қуввати ранг билан кўрсатилиб, унинг асосида миқдор кўрсатгич ётганлиги кўрсатилган.

Тенг чизиқлар усули.

Тенг чизиқлар усули.

Бу усул билан воқеа-ҳодисаларнинг миқдор кўрсатгичлари чизиқлар билан тасвирланади. Иқлим ва об-ҳаво карталарида ҳаво ҳарорати изотермалари, ёғин миқдори (изогиета), ҳаво босими (изобата), қор қалинлиги шу усул билан тасвирланади.

Карта ўқишини осонлаштириш учун тенг чизиқлар (изолиниялар) оралиғи миқдорнинг ошишига қараб ранглар билан тўлдирилиб борилади ва улар ижтимоий-иқтисодий карталарда фойдаланилади.

Нуқталар усули. Бу усулдан воқеа-ҳодисаларнинг географик тарқалишини статистик маълумотлар асосида тасвирлашда фойдаланилади. Бунда миқдор ва сифат кўрсатгичлари нуқталар ёрдамида тасвирланади. Миқдор кўрсатгичлари нуқталарнинг сони, катта-кичиклиги билан тасвирланса, сифат кўрсатгичлари ранги билан тасвирланади.

Картодиаграммалар усули. Сиёсий-маъмурий, табиий чегарали ҳудудларда воқеа-ҳодисаларнинг географик тарқалиши яъни диаграммалар ёрдамида тасвирланиши картодиаграммалар усули дейилади. Бу ҳам статистик усул бўлиб, у билан табиий, ижтимоий-иқтисодий, қишлоқ хўжалиги ва бошқа карталар тузишда фойдаланилади. Суғориладиган ер таркиби, йиллик ёғин миқдори ва бошқалар.

Картограмма усулида муайян чегарадаги воқеа-ҳодисаларни нисбий миқдорда кўрсатиш орқали амалга оширилади. Ижтимоий-иқтисодий карталардаги иқтисодий районлар ва ҳ.к.

Чизиқли белгилар усули. Картадаги воқеа-ҳодисаларнинг миқдор кўрсатгичлари чизиқлар йўғонлиги билан, сифат кўрсатгичлари ранг ёки штрихлар билан тасвирланади. Умумгеографик карталарда чегаралар, дарёлар, каналлар, темир ва автомобил йўллари ва бошқалар тасвирланади.

Ҳаракатдаги чизиқлар усули. Бунда йўналиш ҳаракатининг сифат кўрсатгичлари тасвирланади. Мас., шамол ҳаракати, циклон ва антициклон, ҳаво фронтлари, совуқ ва илиқ оқимлар, экспедиция йўллари ва ҳакозо.

Релъефни тасвирлаш усуллари. У умумгеографик карталарда тасвирланадиган энг мураккаб элемент бўлиб, оддий шакллар вертикал ва горизонтал ҳолати масштаб асосида кичрайтирилиб тасвирланса, релъеф хусусиятидан келиб чиқиб баландлик ҳам тасвирланиши шарт