Mavzu: Kadrlar tayyorlashning mohiyati ijtimoiy-iqtisodiy hayotga tasiri Reja

Mavzu: Kadrlar tayyorlashning mohiyati ijtimoiy-iqtisodiy hayotga tasiri
Reja:

1. 
   Kadrlar tayyorlash milliy dasturi
   
2. 
   Harakatlar strategiyasi
   
3. 
   Ta`lim to’g’risidagi qonun
   

Kadrlar tayyorlash milliy dasturi

Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, OʻzRning kadrlar tayyorlash milliy dasturi — 1997 y. 29 avg .da Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 9-sessiyasida prezident I. A. Karimov tashabbusi bilan qabul qilingan. Dasturning maqsadi taʼlim sohasini tubdan isloh qilish, uni oʻtmishdan qolgan mafkuraviy qoliplardan toʻla xalos etish, yuqori malakali kadrlar tayyorlashning rivojlangan demokratik davlatlar darajasidagi, yuksak maʼnaviy va axloqiy talablariga javob beruvchi milliy tizimini yaratishdan iborat. K.t.m.d. OʻzRning "Taʼlim toʻgʻrisida"gi qonuni (1997 y. avg .) qoidalariga muvofiq holda tayyorlangan boʻlib,milliy tajribaning tahlili va jahon miqyosi taʼlim tizimidagi yutuqlar asosida tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda moʻljalni toʻgʻri ola bilish mahoratiga ega boʻlgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yoʻnaltirilgan. Dastur kadrlar tayyorlash milliy modelini roʻyobga chiqarishni, har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, taʼlim va kasb-hunar dasturlarini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta oʻzlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, psixologik-pedagogik va b. tarzdagi sharoitlarni yaratishni, jamiyat, davlat va oila oldida oʻz javobgarligini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutadi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov tashabbusi va bevosita rahbarligida ishlab chiqilgan kadrlar tayyorlash milliy modeli qator noyob, takrorlanmas oʻziga xos xususiyatlarga ega. U Oʻzbekistonning xalqaro andozalardagi zamonaviy taraqqiyotini taʼminlay oladigan dadil, mustaqil fikrli, malakali, bilimli mutaxassis, ayni paytda ezgu insoniy sifatlarga ega kadrlarni tayyorlash maqsadini koʻzlaydi. K.t.m.d. I. Karimov tomonidan ijtimoiy ongga kiritilgan, davlatni, jamiyatni rivojlantirishga xizmat qiladigan tamomila yangi tushunchadir.
Dastur 5 boʻlimdan iborat: Muammolar va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilish omillari; Milliy dasturning maqsadi, vazifalari va uni roʻyobga chiqarish bosqichlari; Kadrlar tayyorlashning milliy modeli; Kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yoʻnalishlari; Milliy dasturni roʻyobga chiqarishga doir tashkiliy chora-tadbirlar.
Dasturning 1-boʻlimida OʻzR davlat mustaqilligiga erishib, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning oʻziga xos yoʻlini tanlashi kadrlar tayyorlash tizimi va mazmunini qayta tashkil etish zarurligi, bu hol qator chora-tadbirlar koʻrishni taqozo etishni, lekin sodir etilgan oʻzgartirishlar kadrlar tayyorlash sifatini oshirish, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish talablariga muvofiq boʻlishini taʼminlay olmagani qayd etildi. Shuningdek, bu boʻlimda kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilishning muhim omillari bayon etilgan.
Dasturning 2-boʻlimida uning maqsadi, vazifalari va dasturni roʻyobga chiqarish bosqichlari aniq ifoda etilgan. Maqsad va vazifalarni roʻyobga chiqarish 3 bosqichdan iborat boʻlib, 1-bosqichi (1997—2000 y.lar)da mavjud kadrlar tayyorlash tizimining ijobiy salohiyatini saqlab qolish asosida ushbu tizimni isloh qilish va rivojlantirish uchun huquqiy, kadrlar jihatidan, ilmiy-uslubiy, moliyaviy-moddiy shart-sharoitlar yaratish, 2-bosqich (2001—2005 y.lar)da milliy dasturni toʻliq roʻyobga chiqarish, mehnat bozorining rivojlanishi va real ijtimoiyiqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda unga aniqliklar kiritish, 3-bosqich (2005 va undan keyingi yillar)da toʻplangan tajribani tahlil etish va umumlashtirish asosida, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish nazarda tutiladi.
Dasturning 3-boʻlimida kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz taʼlim, fan va i.ch.dan iborat ekanligi koʻrsatilgan. Bunda shaxs — kadrlar tayyorlash tizimining bosh subʼyekti va obʼyekti, taʼlim sohasidagi xizmatlarning isteʼmolchisi va ularni amalga oshiruvchisi, davlat va jamiyat esa, taʼlim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash va ularni qabul qilib olishning kafillari sifatida bayon qilingan. Uzluksiz taʼlim esa, malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi boʻlib, u maktabgacha taʼlim, umumiy oʻrta taʼlim, oʻrta maxsus va kasb-hunar taʼlimi (akademik litsey va kasb-hunar kollejlari), oliy taʼlim (bakalavriat va magistratura), oliy oʻquv yurtidan keyingi taʼlim (aspirantura, adʼyunktura, doktorantura, mustaqil tadqiqotchilik), kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash, maktabdan tashqari taʼlim turlarini oʻz ichiga oladi. Fan yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi hamda ulardan foydalanuvchi, ilgor pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiquvchidir. I.ch. kadrlarga boʻlgan ehtiyojni, shuningdek, ularning tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qoʻyiladigan talablarni belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliya va moddiy-texnika jihatidan taʼminlash jarayonining qatnashchisidir.
Dasturning 4-boʻlimida kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yoʻnalishlari bayon qilingan. Bular taʼlimning uzluksizligini taʼminlash, pedagog va ilmiy pedagog kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishning zamon talablariga moslashuvchan, taʼlimning yuqori sifatli va barqaror rivojlanishini koʻzlovchi tizimini vujudga keltirish, taʼlim jarayonini mazmunan isloh qilish, yosh avlodni maʼnaviy-axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy madaniy-tarixiy anʼanalariga, urf-odatlari hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy, pedagogik shakl va vositalari ishlab chiqilib amaliyotga joriy etish, iqtidorli bolalar va isteʼdodli yoshlarni aniqlashdan iborat. Shuningdek, uzluksiz taʼlim tizimi va kadrlar tayyorlashning davlat va nodavlat taʼlim muassasalarini tarkibiy jihatdan oʻzgartirish qamda ularni izchil rivojlantirishni davlat yoʻli bilan boshqarish, kasb-hunar taʼlimi sifatini nazorat qilish tizimini shakllantirish, taʼlim tizimini moliyalashni takomillashtirish, mavjud taʼlim muassasalarini kapital taʼmirlash va yangi taʼlim muassasalari qurish, ularni normativ talablarga muvofiq, zamonaviy texnika va texnologiyalar darajasini hisobga olgan holda jihozlanishini taʼminlash, taʼlim tizimining yaxlit axborot makonini vujudga keltirish, taʼlim xizmati koʻrsatish bozorini rivojlantirish, taʼlim sohasida ijtimoiy kafolatlarni taʼminlash hamda bu sohani davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash, fan bilan taʼlim jarayoni aloqalarini, i.ch. va taʼlim tizimi integratsiyalashuvini, taʼlim va kadrlar tayyorlashda xalqaro hamkorlikni rivojlantirish ham taʼlim tizimini rivojlantirishning asosiy yoʻnalishlaridir.
Dasturning 5-boʻlimida milliy dasturni roʻyobga chiqarishga doir tashkiliy chora-tadbirlar belgilangan.
Dasturdan OʻzR Prezidenti I.A.Karimovning asarlari va nutklarida taʼlim masalalari boʻyicha qayd etilgan tamoyillarning barchasi oʻrin olgan. Dastur qabul qilinganidan soʻng respublika butun taʼlim tizimini tubdan isloh qilishning aniq strategik yoʻnalishiga ega boʻldi va bu borada bir qancha tadbirlar amalga oshirildi. Xususan, respublikaning 24 maktabida umumiy oʻrta taʼlimning 23 oʻquv predmeti mazmunini yangilash, oʻquvchilar bilimini baholashning yagona reyting tizimini joriy etish yuzasidan tajriba-sinov ishlari oʻtkazildi. Ularning natijalari asosida umumiy oʻrta taʼlimning barcha sohalaridan davlat taʼlim standartlari, oʻquv dasturlari, yangi darsliklar ishlab chiqildi. Akademik litseylar va kasb-xunar kollejlari tarmogʻini barpo etish hamda ularni samarali ishlashi uchun barcha shartsharoitlar yaratish boʻyicha bir qancha ishlar amalga oshirildi. Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi tarkibida oʻrta maxsus, kasb-xunar taʼlimi markazi barpo etilib, litsey va kollejlar shu markaz ixtiyoriga oʻtkazildi. 2000 y.gacha bakalavriat yoʻnalishlari boʻyicha 251 davlat taʼlim standartlari ishlab chiqildi, dasturning kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash yoʻnalishi boʻyicha 71 oʻqituvchining chet ellarda, 980 oʻqituvchining chet el oʻqituvchilarini jalb etish yoʻli bilan malakasi oshirildi. Dastur muvaffaqiyat bilan rivojlanib, OʻzR ustuvor yoʻnalishlaridan biri boʻlib qolishiga ishonchli kafolatdir.

Malakali kadrlar tayyorlash - davlat va jamiyatning milliy vazifasi hamda shaxsning fuqarolik burchi.

XX-asr oxirida sanoati rivojlangan davlatlar bilan intellektual davlatlar o’rtasida iqtisodiy musobaqa fan-texnika va texnologiya sohasiga, va pirovard ta’lim sohasiga ko’chdi. CHunki raqobatbardosh kadrlarni etishtirmay turib raqobatga qodir iqtisodiyot bo’lishi mumkin emas.
Bu borada O’zbekiston Respublikasida kasbiy ta’lim Milliy dasturi 1997 yil 29 avgustda qabul qilingan bo’lib, bunda ta’lim mamlakatimizda va xorijda fan-texnika, texnologiya hamda iqtisodiy sohalarida bo’lajak taraqqiyotini hisobga olgan holda raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashni ta’minlay oladigan bo’lmog’i darkor. Har tomonlama yetuk, raqobatbardosh kadrlarning yangi avlodi istiqbolga monand vazifalar qo’yish va ularni yechishga qodir, yuqori saviyada fikrlash madaniyatiga ega, siyosiy-ijtimoiy va ilmiy-texnikaviy axborotlar dunyosida mustaqil o’z yo’lini topa oladigan bo’lishi kerak.
Milliy dastur bunday talablarga mos keladigan kadrlarni tayyorlash uchun yangi modelni - kadrlar tayyorlashning O’zbekiston modelini nazarda tutadi. Bu modelning tashkil etuvchilari quyidagilardan iborat:
- shaxs - kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti bo’lib, ta’limiy xizmatlarning iste’molchisi va yaratuvchisidir ("o’quvchi-o’qituvchi" tandemi);
- uzuliksiz ta’lim - malakali kadrlar tayyorlash tizimining o’quv-ilmiy-ishlab-chiqarish va tarbiyaviy bazasidir;
- davlat va jamiyat malakali kadrlar tayyorlashning va ularga bo’lgan zaruriyatning asosiy kafolatchisi;
- fan - yuqori malakali kadrlarni etishtiruvchi va iste’molchisi;
- iqtisodiyot-kadrlarga asosiy buyurtmachi bo’lib, tayyorlangan mutaxassislarning sifatiga baho beradi, shunga yarasha kadrlar tayyorlash tizimini moliya va moddiy-texnika jixatdan ta’minlaydi.
Mazkur model uch qutbga ega. Birinchi qutb-shaxs:
uzluksiz ta’lim tizimida bilimlarni iste’mol qilish va yaratish borasida o’zining fuqarolik burchini to’la-to’kis amalga oshiruvchi inson. Ikkinchi qutb-davlat va jamiyat: shaxsning fuqarolik burchlarini samarali amalga oshirilishiga va iqtisod tarmoqlarini malakali kadrlar bilan ta’minlash bo’ycha milliy vazifalarni xal qiladi. Uchinchi qutb-iqtisodiyot bo’lib, u davlat byudjeti yoki kontrakt asosida o’zi uchun zarur bo’lgan kadrlar etishtirishni moddiy-tehnika bazasi va moliya bilan ta’minlaydi.
Milliy dastur kadrlar tayyorlash tizimining ana shu uchala qutblarini o’zaro uzviy birlashtirishni ta’minlovchi barcha shart-sharoitlar - ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy, psixologik-pedagogik va boshqa shart-sharoitlar yaratilishini ko’zlaydi.
Kasbkorlik va ijtimoiy ma`noda o’qituvchining shaxsi alohida e’tibor talab etadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining to’qqizinchi sessiyasida Prezidentimiz I.A.Karimov o’z nutqida ta’kidlaganidek "O’qituvchi va murabbiyning hayotiy talablarini qondirish, ularni rag’batlantirish, ularning o’z ishi, kasbidan mamnun bo’lishini ta’minlashimiz lozim". Bu vazifalarni hal qilinishiga Milliy dasturning "Qishloq maktabining taraqqiyoti", "Kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash", "Ilmiy va pedagogik kadrlar", "Ijtimoiy muhofaza" nomli maqsadli dasturlari bag’ishlangan.
Milliy dasturda ikkinchi qutbga - davlat va jamiyatga alohida o’rin ajratiladi. Davlat va jamiyat raqobatbardosh mahsulot yarata oladigan va raqobatbardosh hizmatlarni ko’rsata oladigan malakali kadrlar tayyorlash tizimini uzluksiz rivojlantirish va takomillashtirish kafili hisoblanadi.