Bog'liq Ìàâçó Æèñìîíèé òàðáèÿíèíã ìåòîäèê ïðèíöèïëàðè ( îíóíèÿòëàðè) âà
4.TALABNI TOBORA OSHIRIB BORISH PRINTSIPI Bu prinsip jismoniy tarbiya jarayonida shug‘ullanuvchilarga qo‘yiladigan talablarning umumiy yo‘nalishini ifoda etadi va tobora qiyinlashib boruvchi yangi - yangi vazifalarni qo‘yish va bajarishni, shular bilan bogMiq boMgan jismoniy yuklanish hajmi va shiddatini asta- sekin oshirib borishni o‘z ichiga oladi.
Talablarni asta sekin oshirib borish prinsipini qoMlashda quyidagilarga e’tibor beriladi: 1. Mashg‘ulotlar materialini doimo yangilab borish. Jismoniy tarbiya jarayonida harakat faoliyatini bir turidan ikkinchi murakkabroq turiga o‘tish ta’limiy ahamiyatga egadir. Mashqlarning tarkibini doimo yangilamasdan turib hayotiy ahamiyatga ega boMgan harakat malaka va ko‘nikmalarni yetarlicha keng doirasini egallab boMmaydi. Shu bilan bir qatorda turli harakat koordinatsiyalarini egallash bilan, shu vaqtda sodir boMadigan qiyinchiliklarni yengish natijasida harakat faoliyatini egallash, koordinatsiyalash, qayta o'zgartirish va cheksiz mukammallashtirib borish qobiliyatining o ‘zi rivojlanadi. 2. Jismoniy yuklanishning hajmi va shiddatini oshirish. Bir yuklanishning o‘zini uzoq vaqt qoMlash holatida uning taraqqiy ettiruvchi samaradorligi shu jismoniy yuklanishga o‘rganish darajasi bo‘yicha asta-sekin yo‘qolib boradi. Yuklanishga o‘rganib borish natijasida vujudga kelgan organizmning funksional imkoniyatlari bir hil tipdagi shu ish ratsional foydalanishga olib keladi. Funktsional imkoniyatlarning keyingi rivojlanishi uchun doimo jismoniy yuklanishlarni yangilab borish, uning xajm va shiddatini oshira borish talab etiladi. Bu jismoniy tarbiyaning asosiy qonun qoidalaridan biridir. Jismoniy sifatlarini tarbiyalashda qonun - qoida yuklanishlarning turli parametlarini :harakat tezligi, ogMrlikning ortishi, takrorlanish soni, ishning umumiy davomiyligi va h.k.larning rivojlantirib boruvchi o‘zgarishlarda sodir boMadi. 3. Talablarni oshirib boruvchi ketma-ketlilik, mustahkamlilik va boshqa metodik shartlarni ta’minlash. Jismoniy tarbiya jarayonida o‘sib boruvchi yuklanishlarning ijobiy samaradorligiga bogMiq boMgan bir qator shartlar yuqorida oson tushunarli, individuallashtirish va muntazamlilik prinsiplarda qayd qilingan edi. Bu awalo vazifalarning va u bilan bogMiq boMgan jismoniy yuklanishlarning kuchliligi, ular darajasining shug4ullanuvchilar dastlabki tayyorgarligi, shuningdek yosh jinsiy, individual xususiyatlarga hamda organizmning ko‘nikish imkoniyatlariga bogMiqligi, mashg‘ulotlarning ketma-ketliligi, doimiyligi va jismoniy yuklanish bilan dam olishning optimal almashinishidir. Bunda jismoniy tarbiyaning har bir bosqichida mashq ko‘rganligi erishiladigan ijobiy natijalarni mustahkamlash muhim ahamiyatga ega boib, bu yuklanishlarning takrorlanish va asta-sekin oshirib borish maqsadidagi tizim bilan ta’minlanadi. Jismoniy yuklanishning asta-sekin oshib borishi organizmdagi ko‘nikish o‘zgarishining tempi bilan ma’lum munosabatda boMadi. U yoki bu yuklanishga ko‘nikish birdaniga boMmaydi. Har doim jismoniy yuklanishning yangi darajaga ko‘tarilish imkonini beruvchi adaptatsion o‘zgarishlar sodir boMishi uchun ma’lum vaqt kerak boMadi. Bu vaqt bir tomondan yuklanishlarning kattaligi va sifat xususiyatlariga bogMiq boMsa, ikkinchi tomondan yosh hamda bir qator tashqi va ichki omillar bilan o‘zgaruvchi individual ko‘nikish imkoniyatlariga bogMiq boMadi. Shu bogManishlarni hisobga olgan yuklanishlarning asta-sekin oshib boruvchi turli shakllaridan: l.To‘g‘ri chiziqli; 2. Zinasimon; 3. ToMqinsimon shakllardan foydalaniladi. To‘gri chiziqli shakli uchun nisbatan yuqori boMmagan va shu holda oshib boruvchi mashg^lotlaming ayrim har bir seriyasiga ramkasidagi jismoniy yuklanishlar xarakterlidir. Zinasimon dinamikada u yoki bu mashg‘ulotlarda yuklanishlarning nisbatan keskin oshuvi boshqa bir qancha mashg‘ulotlarda jismoniy yuklanishlarning oshish stabilizatsiyasi bilan almashiniladi, bu esa umuman birinchi holdagiga qaraganda muhimroq yuklanishlarni egallashga imkoniyat yaratadi. Dinamikaning toMqinsimon shakli yuklanishlar o‘sishining asta- sekinlik va yuqori templarining muhim organik bogManishi bilan xarakterlanadi. Yuklanishlardagi "sakrash" toMqinning boshlangich fazasida bir- tekis ko4arilishi bilan sodir boMib yakuniy fazasidagi "yuklanish" bilan almashiladi. Metodik prinsiplarining bir - biri bilan o‘zaro bogMiqligi. Jismoniy tarbiya prinsiplari haqidagi fikrlarni tahlil qilib, ularning mazmuni o‘zaro chambarchas bogManganligini tushunish qiyin emas. Bu tushunarlidir, chunki ular tib ma’noda yagona va ayrim prinsiplar pozitsiyasi jihatdan qaralishi mumkin boMgan u yoki bu jarayonning ayrim tomonlarini va qonun qoidalarini akslantiradi. Bundan, biror bir prinsipi e’tiborga olinmay qolsa, yuqorida ko‘rsatilgan boshqa prinsiplami ham toMa amalga oshirish mumkin boMmaydi, degan xulosa chiqadi. Hamma prinsiplar birgalikda butun qoMlanilgandagina ulardan har birining chinakam samarali boMishiga erishiladi. Onglilik va faollik prinsipi jismoniy tarbiyaning qoMlashga umumiy shart - sharoit yaratadi.
Chunki shug‘ullanuvchilarning ishga ongli va faol munosabatda bo‘lishlari okquv materiallarini o‘zlashtira olishlariga, olinayotgan bilim, malaka va kocnikmalarning mustahkam bo‘l ishiga, awalgi mashg‘ulotlarning keyingilari bilan bog‘lanishiga yana ham yuksalishiga erishish va boshqalarga imkon beradi.
