Mavzu: Islomda ijtimoiy himoya tizimi Reja: Kirish Asosiy qism

Ijtimoiy himoyaga muhtojlarga g'amxo'rlik masalari

Ma’lumki, ijtimoiy himoya jamiyatning iqtisodiy nochor, yordamga muhtoj va boquvchisini yo‘qotgan qatlamlari ehtiyojlarini qondirish hamda ijtimoiy adolatni o‘rnatish yo‘lida hukumat darajasidagi ish sanaladi. Tarixdan ma’lumki, Islom dini o‘zining daslabki davridanoq bu masalaga katta e’tibor qaratgan. Zakot, xaroj (xiroj), ushr kabi soliqlarning joriy etilishi va ularning taqsimlanadigan o‘rinlarini o‘rgangan kishi buni yaxshi biladi. Hatto Islomning 5 arkonidan biri zakot bo‘lib, u kambag‘al, beva-bechoralarning ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltiriladi va u ulug‘ ibodat sanaladi. Uni ado etmagan kishi esa mahkamada jazoga tortilsa, oxiratda ulkan iqobga qoladi. Hatto Xalifa Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhu zakot berishdan bosh tortgan qabilalarga qarshi jang qilganlari ham bu ishning qanchalar muhim ekanini ko‘rsatadi. Molining zakotini bermagan kimsaning to‘plagan moli qiyomatda unga qay tariqa azob berishi borasida ko‘plab hadislar mavjud.
Tarixni, xususan Islom tarixini o‘rgangan kishi birinchi bo‘lib bolalarga nafaqa ajratgan kishi Mo‘minlar amiri Umar roziyallohu anhu ekani, talabasiga birinchi bo‘lib nafaqa (stipendiya) bergan zot mazhabboshimiz Abu Hanifa No‘mon ibn Sobit rahmatullohi alayh ekanini yaxshi biladi.
Xo‘sh, faqihlar bu borada qanday yo‘l tutishgan? Bu boradagi qisqagina tushunchani hukmingizga havola qilib, xulosaing o‘zingizga qoldiramiz. “Al-Mavsu’atul fiqhiyya” (Islom fiqhi ensiklopediyasi)ning 7-jildida bunday deyiladi:
Imomul Haramayn aytadi: “Sultonning moliyaviy yordamiga haqli shaxslar uchta sinfdan iborat bo‘ladi:
1. Muhtojlar sinfi. Sulton ularning ehtiyojini qondirishi lozim. “Albatta, sadaqalarni faqat faqirlar, miskinlar...(ga berish) Alloh (tomonidan) farz (etildi)”[1] oyatida zikr etilgan zakotga haqli kishilarning aksariyati ana shu sinf vakillaridir.
2. Sulton tomonidan ta’minlanadigan va belgilangan maosh bilan ehtiyojlari qondiriladigan shaxslar. Ularga maosh to‘lab, zimmalaridagi Islomning eng muhim vazifalarini bajarishlariga sharoit yaratib beriladi. Ularning o‘zi yana ikki sinfga ajraladi:
a. Yollanma (shartnoma asosida xizmat qilayotgan) askarlar. Ular musulmonlarning harbiy kuch va shavkati hamda ularning tinchligiga mas’ul shaxslardir. Bunday kishilarga ehtiyoj va talablarini qondiradigan darajada maosh berish lozim.
b. Din arkonlariga amal qilishni nazorat qiluvchi shaxslar. Ular bu vazifani bajarish ila mashg‘ulliklari sabab tirikchilik va ehtiyojlarini qondirish vositalaridan mosuvo bo‘lib qolishadi. Bordiyu ular o‘z vazifalarini bajarishmasa, iymon (Islom) arkonlari joriy qilinmay qoladi. Shuning uchun Sultonga ularning ta’minotini qilishi vojib bo‘ladi. Shunda ular o‘z vazifalarini to‘la-to‘kis ado etishga imkon topishadi. Ular – qozilar, hokimlar, kishilarning mol-mulklarini taqsimlab beruvchi shaxslar, muftiy va faqihlar hamda din asoslaridan birontasini joriy etish yo‘lida o‘z tirikchiligidan to‘silib qolgan kishilardir.
3. Boy va o‘ziga to‘q bo‘lsa-da baytul moldan mablag‘ ajratiladigan shaxslar. Ularning mazkur maoshga haqli bo‘lishlari ehtiyojmand ekanliklarigi bog‘liq emas. Ular Qur’oni karimda “(Payg‘ambarga) qarindosh bo‘lgan” deb aytilgan Hoshim va Muttallib avlodlaridir[2].

2.