Mavzu: Ishlab chiqarish korxonasida rentabellik tuhunchasi Reja: Kirish. Asosiy qism

Turli mualliflarning rentabellikni aniqlashga yondashuvlari
(muallif tomonidan tuzilgan)

Muallif	Ta’rif
I. Ya. Lukasevich	"rentabellik ko‘rsatkichlari murakkab bo‘lib, uning faoliyati samaradorligiga, shuningdek rahbariyat tomonidan qabul qilingan qarorlarga umumiy baho beradi" [11]
E. S. Stoyanova	"moddiy, mehnat va pul resurslaridan foydalanishni har tomonlama aks ettiruvchi tashkilotlarda ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi ko‘rsatkichi" [19]
A. D. Sheremet	"rentabellik xarakteristikasi korxona tomonidan hisobot davri uchun olingan iqtisodiy natijalarning shartli ko‘rsatkichlari shaklida hisoblanishi mumkin" [12]
G. V. Savitskaya	“Rentabellik biznesning rentabelligini belgilovchi nisbiy ko‘rsatkichdir” [7]
E. S. Stoyanova	"moddiy, mehnat va pul resurslaridan foydalanishni har tomonlama aks ettiruvchi tashkilotlarda ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi ko‘rsatkichi" [19]

Rentabellik korxona faoliyati samaradorligining asosiy sifat ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lib, mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish jarayonida xarajatlarning rentabellik darajasini va mablag'lardan foydalanish darajasini tavsiflaydi [2].

Korxonaning rentabelligi sof foydaning daromadga yoki kompaniya xarajatlariga nisbati sifatida aniqlanadi, ya’ni ko‘rsatkich formulasi quyidagicha ko‘rinadi:
Asosiy faoliyatning rentabelligi = Foyda / Xarajatlar ( 2)
Shunday qilib, ushbu ko‘rsatkich hisobot davrida sotilgan mahsulot va xizmatlarga qancha foyda tushishi yoki kompaniya ishlab chiqarishga sarflangan har bir so‘mdan qancha sof foyda olishi haqida ma’lumot beradi.
Rentabellik ko‘rsatkichi tadqiqot maqsadlariga qarab, shuningdek, sof foydani qiziqish tahlili ob'ektiga bo‘lish yo‘li bilan, masalan, aktivlar, asosiy ishlab chiqarish fondlari, kapital, sotish va hokazolar rentabelligi bo‘yicha boshqa usullar bilan ham hisoblanishi mumkin. .
Tashkilotning moliyaviy holatini tahlil qilishning ushbu yo‘nalishida rus va xorijiy yondashuvlarda sezilarli farqlar yo‘q. Adabiyotlarda xorijiy ko‘rsatkichlarga qaraganda ko‘proq ko‘rsatkichlar ajralib turadi. Mamlakatimiz va xorijiy amaliyot uchun rentabellikning umumiy ko‘rsatkichlari:

• 
  sotishdan olingan daromad - foydaning daromadga nisbati;
  
• 
  aktivlar rentabelligi - foydaning aktivlarning o‘rtacha qiymatiga nisbati;
  
• 
  o‘z kapitalining rentabelligi - foydaning o‘z kapitalining o‘rtacha qiymatiga nisbati;
  
• 
  investitsiyalar rentabelligi (sof aktivlar) - foydaning o‘z kapitali va uzoq muddatli majburiyatlar miqdoriga nisbati.
  

Mamlakatimiz amaliyotida sotishdan olingan foyda va sof foyda foyda ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qilishi mumkin, xorijiy amaliyotda - sof foyda, foizlar va soliqlardan oldingi daromad (EBIT).
Mamlakatimiz o‘quv adabiyotlarida quyidagi rentabellik ko‘rsatkichlari ham mavjud:

• 
  xarajatlar rentabelligi - sotishdan olingan foyda yoki sof foydaning tannarxga nisbati;
  
• 
  aylanma aktivlarning rentabelligi - sof foydaning aylanma aktivlarning o‘rtacha qiymatiga nisbati;
  
• 
  asosiy fondlarning rentabelligi - sof foydaning asosiy vositalarning o‘rtacha qiymatiga nisbati;
  
• 
  aylanma aktivlarning rentabelligi - sof foydaning aylanma mablag'larning o‘rtacha qiymatiga nisbati;
  
• 
  ssuda kapitalining rentabelligi - sof foydaning qarz kapitalining o‘rtacha miqdoriga nisbati.
  

Shunday qilib, zamonaviy sharoitda rentabellik ko‘rsatkichlari turli mamlakatlarda farq qilmaydi va korxona samaradorligi ko‘rsatkichlarining yagona tizimini tashkil qiladi, degan xulosaga kelishimiz mumkin. Bu esa, bugungi kunda xorijiy kompaniyalar bir-biri bilan chambarchas hamkorlik qilishi, moliyaviy samaradorlikni baholash uchun esa ko‘rsatkichlar mohiyatini bir xil tushunish kerakligi nuqtai nazaridan o‘rinli.