Mavzu: is-lm modeli

___________________________________________________________________________________________________________________

80N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2013): 30481Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика:Учебник.-10-е изд.перераб. и доп.-М.:Издательство “МФПУ Синергия”, 2013. с.1
1.2 IS-LM modelida makroiqtisodiy muvozanat

IS-LM egrichiziqlarikesishadigannuqta IS-LM modelidagi iqtisodiy muvozanat holatini ko‘rsatadi.Bu nuqtao‘zida shunday foiz stavkasi «R» ni va daromad darajasi «Y» ni aniqlaydiki, bunda tovarlar va xizmatlar bozorida talab va taklif hamda real pul mablag‘lariga bo‘lgan talab va ularning taklifi o‘zaro teng bo‘ladi.

IS va LM egri chiziqlarining o’zaro kesishishi pul taklifi investitsiyalar va jamg’armalarni o’zaro tenglashtiruvchi foiz stavkasi shakllanishi uchun etarli ekanligini anglatadi.
IS egri chizig’i rejalashtirilgan xarajatlarga bog’liq bo’lganligi uchun uning o’zgarishi fiskal siyosatidagi o’zgarishlarni xarakterlaydi. LM pul taklifiga bog’liq bo’lganligi uchun undagi o’zgarish monetar siyosat tadbirlari natijasini ko’rsatadi.

Bundan xulosa shuki IS-LM modeli fiskal va monetar siyosatning iqtisodiyotga birgalikda ko’rsatadigan ta’sirini baholash imkonini beradi. Davlat xarajatlarining o’sishi yoki soliqlarning kamayishi IS egri chizig’ini o’ngga siljitadi. Davlat xarajatlarining kamayishi va soliqlarning oshishi esa bu egri chiziqni chapga siljitadi. Xuddi shuningdek pul taklifining oshishi LM egri chizig’ini o’ngga, kamayishi esa chapga siljitadi. IS-LM modeli ma’lum makroiqtisodiy natijalarga erishishning turli

85Макроэкономика. Теория и российская практика: учебник / Думная Н.Н., Грязнова А.Г. подред. —Москва : КноРус, 2016., 187-188 с.с
variantlarni ko’rib chiqish imkoniyatini beradi. Bir bozorda bo’lgan o’zgarish ikkinchi bozorga ham ta’sir etadi. Masalan Markaziy bank ochiq bozordan obligatsiyalar sotib ola boshladi. Natijada pul taklifining ko’payishi (LM egri chizig’ini o’ngga siljishi da aks etib) foiz stavkasining pasayishini keltirb chiqaradi. Monetar impuls ta’sirida, ya’ni, foiz stavkasining pasayishi oqibatida investitsiya xarajatlari ko’payadi va IS egri chizig’i ham o’ngga siljib yangi nuqtada muvozanat o’rnatiladi.

Agar modelda muvozanati LM egri chizig’ining gorizontal(keyns) kesmasida yuzaga kelsa pul massasining ko’paytirilishi investitsiyalar, ishlab chiqarish va bandlilikning o’sishiga olib kelmaydi. Bu iqtisodiy tizimda aloqalar buzilganligidan dalolat beradi. Bunda pul taklifining o’sishi tovarlar bozoriga ta’sir ko’rsata olmaydi, chunki pul bozorida foiz stavkasini kamaytirish imkoniyati qolmaydi. Bunday vaziyat likvidlilik tuzog’inominiolgan.

“Likvidlilik tuzog’i vaziyatida kredit (monetar) siyosat yalpi talab va milliy daromadni rag’batlantirish vositasi sifatida kutilgan samarani keltirib chiqarmaydi va shu sababli, keynschilar fikriga ko’ra, (ixtiyorimizda) faqat bir dastak - soliqlar va hukumat xarajatlari orqali yalpi talabga bevosita ta’sir ko’rsatadigan fiskal siyosatgina qoladi”.
Agar modelda IS egri chizig’i LM egri chizig’ining vertikal kesmasidan kesib o’tganda yuz bergan bo’lsa pul taklifini oshirish milliy daromadning o’sishigava foiz stavkasining pasayishiga olib keladi. Aksinsa davlat xarajatlarining oshirilishi esa, keynschilar fikriga ko’ra, bu kesmada yalpi talabga va milliy daromar hajmiga ta’sir ko’rsatmaydi.

Agar IS egri chizig’i vertikal ko’rinishda bo’lsa, ya’ni investitsiyalarga talab foiz stakasi o’zgarishiga ta’sirchan (elastik) bo’lmagan, masalan investorlar kelajakdagi bozor konyukturasining noaniqligi sababli o’z investitsiyalari istiqboliga tushkun baho bersalar investitsion tuzoq yuzaga keladi. Investitsion tuzoq shuni anglatadiki

_______________________________________________________________________________________________
84Ивашковкий С.Н. Макроэкономика: Учебник.-2-е изд., доп.-М.: Дело, 2002, с. 219 .
IS egri chizig’i vertikal bo’lganda LM egri chizig’ining siljishlari real daromad miqdorini o’gartirmaydi. Bu holatda pul-kredit siyosati yalpi talalab va milliy daromad hajmiga hech qanday ta’sir ko’rsatmaydi, fiskal siyosat esa samarali bo’ladi.

Demak pul- kredit siyosati foiz stavkalari yuqori bo’lganda samarali bo’ladi. Fiskal siyosat esa foiz stavkasi minimal, ya’ni LM egri chizig’i gorizontal, IS egri chizig’i esa vertikal bo’lganda samaraliroq bo’ladi. Model yordamida makoiqtisodiy siyosat variantlarini tanlash, shuningdek usullarini muvofiqlashtirilgan holda qo’llash va

Klassiklar va dastlabki neoklassiklar tejamkorlikni investitsiyalarga aylantirishda muammolarni ko'rmadilar va ular pul faqat tovar va xizmatlar bilan operatsiyalarga xizmat qiladi, deb hisobladilar. Shuning uchun ushbu jihatlar modelda aks ettirilmagan AD - AS, bu muvozanatga qaratilgan yalpi talab va takliflar.
Shu bilan birga, ushbu jihatlar Keyns va uning izdoshlari uchun aniq va muhi edi. Shuning uchun ularni umumiy muvozanat rasmiga kiritish uchun, ingliz keynsiani Jon Xiks (1904-1989) taklif qildi model IS – LM. Unda IS "investitsiya - jamg'arma" degan ma'noni anglatadi (ing. investitsiya, jamg'arma), a LM - "likvidlik bu pul", aniqrog'i, likvidlikka talab va pul taklifi (ing.). likvidlik, pul). Iqtisodiyotning real va pul sohalaridagi muvozanatni birlashtirgan ushbu diagrammani ishlab chiqishda amerikalik ham ishtirok etdi. Alvin Xansen (1887-1975) va shuning uchun u tez-tezchaqiriladi model, Xiks diagrammasi – Xansen,
Modelning birinchi qismi (IS) tovarlar bozoridagi muvozanat shartlarini (makroiqtisodiy ma'noda, ya'ni barcha tovarlar bozori) aks ettirish uchun ishlab chiqilgan, ikkinchisi (LM) - Bozorda pul... Ikkala bozor ham o'zaro bog'liq: tovar bozoridagi o'zgarishlar pul bozorida ma'lum siljishlarni keltirib chiqaradi va aksincha. Ushbu model rasmni biroz soddalashtiradi: qisqa muddat taxmin qilinadi, narxlar va pul massasi o'zgarishsiz qoladi, shartlar asosida tovar bozoridagi muvozanat ta'minlanadi S \u003d I, va pul bozorida - taqdim etiladi L \u003d M.
Shakl, a egri chiziq IS nisbatni tasvirlaydi stavka foizi (d) va milliy daromad darajasi ( Y ), bu tovar bozoridagi muvozanatni ta'minlaydi. Jamg'arma ( S ) va
----------------------------------------------------------------------------------------------------86Hakimov H.A. Iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda talab va taqsimot omillarining ta’sirini oshirish yo‘llari (O‘zbekiston Respublikasi misolida). “Makroiqtisodiyot” mutaxassisligi magistri akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya. T.: TDIU, 2017y-40b.
investitsiyalar ( Men ) daromad darajasi va foiz stavkasiga bog'liq. Egri chiziq IS salbiy moyillikka ega, chunki investitsiyalar foiz stavkasi bilan teskari bog'liqdir, ya'ni. foiz pasayishi bilan sarmoyalar o'sib boradi. Shunga ko'ra, daromad ko'payadi ( Y ) va jamg'armalar o'sadi ( S ) va transformatsiyani rag'batlantirish uchun S yilda Men foiz stavkasi pasayishda davom etishi kerak. Shunday qilib, sarmoyalar foiz stavkasining funktsiyasi, jamg'arma milliy daromadning funktsiyasi bo'lib, foiz stavkasi va milliy daromad darajasining har xil kombinatsiyalari bilan jamg'arma va investitsiyalar muvozanatiga erishiladi.
Egri chiziq LM pul bozoridagi mablag'larga talab va taklif muvozanatini ifodalaydi. Iqtisodiy agentlarning pul mablag'lari va hisob-kitob hisobvarag'iga (likvidligi) talablari daromadlar oshishi bilan o'sib boradi ( Y ), lekin shu bilan birga foiz stavkasi ko'tariladi ( r ), ya'ni ularga bo'lgan talabning ortishi sababli pul narxi ko'tariladi. Yuqori foiz stavkasida iqtisodiy agentlar buni qilmaslikni afzal ko'rishadi naqd likvidlikva bank depozitlari va qimmat baho qog'ozlar... Bu egri chiziqni egib oladi. LM yuqoriga. Agar foiz stavkasi tushsa, u holda likvidlikka talab oshadi. Shunday qilib, pul bozoridagi muvozanat ( L = M) shuningdek, foiz stavkalari va milliy daromad darajalarining turli kombinatsiyalarida erishiladi.

Ikkala bozorning har birida muvozanat - tovarlar bozori va pul bozori avtonom tarzda emas, balki o'zaro bog'liqlikda o'rnatiladi. Bozorlarning biridagi o'zgarishlar har doim ikkinchisida tegishli o'zgarishlarga olib keladi. Kesishish nuqtasi IS va LM ikki tomonlama muvozanat shartini qondiradi: birinchidan, jamg'arma (5) va sarmoyalar muvozanati (I); ikkinchidan, naqd pulga bo'lgan talabning muvozanati ( L ) va ularning takliflari ( M ). "Ikki tomonlama" muvozanat nuqtada o'rnatiladi E 0 qachon IS kesib o'tadi LM. Aytaylik, investitsiya istiqbollari yaxshilanmoqda va foiz stavkasi bir xil bo'lib qolmoqda. Shunda tadbirkorlar kapital qo'yilmalarini milliy daromad ishlab chiqarishga kengaytiradilar. Natijada multiplikator samarasi tufayli milliy daromad ko'payadi. Daromadning ko'payishi bilan fikr-mulohazalar ishlaydi.

--------------------------------------------------------------------------------------------------
87N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2013): 207
Pul bozorida mablag 'etishmasligi bo'ladi va bu bozordagi muvozanat buziladi. Ishtirokchilarga talab oshadi iqtisodiy faoliyat pul uchun. Natijada foiz stavkasi ko'tariladi. Ikki tomonlama balans nuqtasi bo'ladi E 1.
Ikki bozorning o'zaro ta'sir jarayoni shu bilan tugamaydi. Yuqori foiz stavkasi "sekinlashadi" investitsiya faoliyati... Endi muvozanat nuqtada E Egri chiziqlar kesishmasida 2 IS 1 va LM 1. Model IS – LM (model, Xiks - Hansen diagrammasi)
IS modeli - LM (investitsiya - jamg'arma, likvidlilik afzalligi - pul) - model tovar-pul balansi, yalpi talab funktsiyasini belgilaydigan iqtisodiy omillarni aniqlashga imkon beradi. Model sizga mushuk bo'lganda, bozor stavkasi% (R) va daromad (Y) kabi kombinatsiyalarni topishga imkon beradi.
Shu bilan birga, tovar va pul bozorlarida muvozanatga erishiladi.
IS - tovar bozori muvozanatda bo'lgan va S \u003d Iplan sharti bajarilgan foiz stavkalari va milliy daromad va ishlab chiqarish darajalari kombinatsiyalarining to'plamini ko'rsatadi.
LM - pul bozori muvozanat holatida bo'lgan foiz stavkalari va daromad darajalarining ko'plab kombinatsiyalarini ko'rsatadi.
(Tovar balansi va pul bozori)
A - muvozanat faqat tovar bozorida, ammo pul bozorida emas. ADAD /
U va u bozor muvozanatda bo'lgan bitta nuqta bor.
IS - LM modeli 2 vaqt oralig'ida tahlil qilinadi.
Qisqa muddatda belgilangan narx modeli.
Shunday qilib, tovar va pul bozorlaridagi muvozanat bir vaqtning o'zida foiz stavkasi bilan belgilanadi (r) va milliy daromad darajasi ( Y ). Masalan, jamg'arma va investitsiya o'rtasidagi tenglikni quyidagicha ifodalash mumkin: S (Y ) = I (f), likvidlik va pul o'rtasidagi tenglik L (Y) \u003d M (r). Bunday holda, tartibga solish

88N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2013): 209

vositalarining balansi ( r va Y ) ikkala bozorda ham o'zaro bog'liq va bir vaqtning o'zida shakllanadi. Ikki bozor o'rtasidagi o'zaro ta'sir jarayoni tugagach, yangi darajada o’rnatiladi
Model IS – LM Keynsning e'tirofiga sazovor bo'ldi va juda mashhur bo'ldi. Ushbu model tovar va pul bozoridagi funktsional munosabatlarning keynscha talqinini konkretlashtirishni anglatadi. Bu ushbu bozorlardagi funktsional bog'liqliklarni va ta'sirni aks ettirishga yordam beradi iqtisodiy siyosat iqtisodiyot bo'yicha. Qizig'i shundaki, Xiks-Xansen modeli ham neokeynslik, ham neoklassik yo'nalish tarafdorlari tomonidan qo'llaniladi. Shu bilan neoklassik sintezga erishiladi.
Modeldan xulosa quyidagicha bo'lishi mumkin: agar pul taklifi kamayib ketsa, u holda kreditning shartlari kuchaytirilsa, foiz stavkasi ko'tariladi.
Natijada pulga talab biroz pasayadi. Pulning bir qismi ko'proq foydali aktivlarni sotib olishga sarflanadi. Pulga bo'lgan talab balansi va ularning taklifi buziladi, keyin u yangi nuqtada o'rnatiladi. Bu erda foiz stavkasi yuqori bo'ladi va muomala sohasida pul kamroq bo'ladi. Bunday sharoitda markaziy bank o'z siyosatini Klassiklar va dastlabki neoklassiklar tejamkorlikni investitsiyalarga aylantirishda muammolarni ko'rmadilar va ular pul faqat tovar va xizmatlar bilan operatsiyalarga xizmat qiladi, deb hisobladilar. Shuning uchun ushbu jihatlar modelda aks ettirilmagan AD - AS, bu muvozanatga qaratilgan yalpi talab va takliflar.