Mavzu: iqtisodiyotda monopolizmga qarshi siyosat va raqobatni rivojlantirish

Miqyosiga ko‘ra raqobat ikki turga

Tarmoq ichi­dagi raqobat natijasida texnika darajasi va mehnat unumdorligi
yuqori bolgan korxonalar qo'sliimcha foyda oladilar va aksincha, texnika jihatdan nochor korxonalar esa ishlab chiqarilgan tovar qiymatining bir qismini yo'qotadilar va zarar ko'radilar.
Tarmoqlararo raqobat turli tarmoq korxonalari o'rtasida eng yuqori foyda normasi olish uchun olib boriladigan kurashdan iborat. Bunday raqobat kapitalning foyda normasi kam bo'lgan tannoqlardan foyda normasi yuqori tarmoqlarga oqib o‘tishiga sabab bo'ladi.
2. Iqtisodiy monopolizmga qarshi chora tadbirlar
Davlat bozor iqtisodiyotini rivojlantirishning asoslaridan biri boLigan raqobat mexanizmining to‘liq ishlashi uchun hamda aholini m a’lum darajada ijtimoiy himoyalash maqsadida iqtisodiy monopolizmga qarshi chora-tadbirlarni amalga oshiradi.
Ma’lumki, sobiq sotsialistik mamlakatlarda, shu jumladan,
sobiq sovet ittifoqida davlat mulkining yakkahokimligi, rejali
xo‘jalik yurilish tizimining amal qilishi oqibatida iqtisodiy
raqobat uchun sharoit bo‘lmadi. Tadbirkorlik va tanlash
erkinligi ham mavjud emasdi. Shu boisdan O‘zbekistonda
bozor iqtisodiyotiga o'tish uchun raqobatchilikni tiklash lozim
bo'ladi. Buning uchun davlat mulkini uning ixtiyoridan
chiqarish va xususiylashtirishning o ‘zi kifoya qilmaydi. Chunki
yangidan tashkil topadigan aksionerlik jamiyatlari, konsem,
uyushmalar, xususiy firmalar yana iqtisodiy yakkahokim bo‘lib
qolishlari mumkin. Shu boisdan rivojlangan mamlakatlarda
to‘plangan yakkahokimlikka qarshi kurash tajribalari asosida
antimonopol siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish
maqsadga muvofiqdir.
Dastlabki monopolizmga qarshi qonun 1890-yilda (trestlarga qarshi Sherman qonuni)AQShda qabul qilingan. Hozirgi davrda ana shunga o‘xshash qonunlar deyarli barcha rivojlangan mamlakatlarda qabul qilingan bo'lib, mazkur qonunchilik asosan uch yo‘nalishga ega.
Birinchidan, har qanday yirik firma, korporatsiya malisulot ishlab chiqarishning 40-50 foizdan ortig'ini o ‘z qo‘lida to‘plamasligi zarur.
Ikkinchidan, barcha yirik korxonalar jismoniy va yuridik
shaxslar uchun o‘zining va boshqa hissadorlik jamiyatlari aksiyalarining to'planadigan ulushlari miqdori cheklab
qo‘yiIadi.