|
1) innovatsion salohiyat (innovatsion kirish) va 2) innovatsion faoliyat
natijalari (innovatsion mahsulot), o‘z navbatida ular quyidagi guruhlardan
iborat:
1.1. institutlar va siyosat (siyosiy muhit, biznes muhiti, normativ-huquqiy baza);
1.2. kadrlar potensiali (o‘rta maxsus ma’lumot, oliy ma’lumot, ilmiy-tadqiqot va
ilmiy-tadqiqot ishlari darajasi);
1.3. umumiy infratuzilma va axborot texnologiyalari infratuzilmasi (axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari, umumiy infratuzilma, yekologik barqarorlik);
1.4. bozor raqobatbardoshligi (kredit va investitsiya siyosati, raqobatbardoshlik,
savdo),
1.5. kompaniyalarning raqobatbardoshligi (malakali ishchi kuchi, innovatsion
munosabatlar, bilimlarning tarqalishi va rivojlanishi);
2.1. ijodiy natijalar (nomoddiy aktivlarni, tovarlar va xizmatlarni yaratish, onlayn
ijodkorlik);
2.2. bilim va texnologiyalar natijalari (yaratish, bilim, harajatlar va royaltilar
ko‘rinishidagi innovatsiyalar natijalari, litsenziyalar bo‘yicha foiz va boshqalar).
Ushbu kichik indekslar 84 ko‘rsatkichni o‘z ichiga oladi.
Bloomberg – moliyaviy bozorlarning professional ishtirokchilari uchun
moliyaviy ma’lumotlarning ikki yetakchi provayderlaridan biri, har yili innovatsion
rivojlanish omilini aniqlash maqsadida 200 dan ortiq mamlakatlar va suveren
mintaqalarni o‘rganadigan reytingni (Global Innovation Quotient (GIQ)) nashr etadi.
GIQ reytingi yettita omillar guruhini, shu jumladan ilmiy-tadqiqot va
intensivlik (vazn 20 foiz), unumdorlik (vazn 20 foiz), yuqori texnologiyali
kompaniyalar ulushi (vazn 20 foiz), olimlar va tadqiqotchilar ulushi (vazn 20 foiz),
texnologik va ishlab chiqarish imkoniyatlari (baholash) vazn 10%), ma’lumot
darajasi (vazn 5 foiz) va patent faoliyati (vazn 5 foiz) asosida shakllantiriladi. Manba
ma’lumotlar Jahon Banki, Butunjahon intellektual mulk tashkiloti, notijorat global
tashkilot konferensiya kengashi Conference Board (inglizcha "konferensiyalar
kengashi" dan), OYECD va YUNESKOning ma’lumotlari hisoblanadi.
So‘nggi yillarda innovatsion faoliyatni baholash ob’ekti torayish tendensiyasi
kuzatilmoqda, xususan, innovatsion faoliyat koeffitsiyenti bo‘yicha indeksatsiya
nafaqat mamlakat miqyosida, balki viloyat miqyosida, shu jumladan alohida
shaharlarda amalga oshirilmoqda. Viloyatlar va shaharlar bilimlarning tarqalishi,
mahalliy innovatsion tizimning qurilishi, mintaqaviy iqtisodiyotning innovatsiyalar
salohiyatining o‘sishi uchun asosiy fazoviy birlikka aylandi. Mintaqaviy darajada
innovatsion faoliyatni baholash juda muhimdir, chunki u kuchli va kuchsiz
tomonlarini aniqlashga, siyosat yo‘nalishini ob’ektiv ravishda o‘zgartirishga,
investitsiyalar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratishga va mintaqaning innovatsion
salohiyatini tavsiflovchi individual ko‘rsatkichlarni aniqlashga imkon beradi. Biroq,
mintaqaviy innovatsion tizimlarni baholashda mutaxassislar asosan hududlarning
innovatsion ko‘rsatkichlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarning yetishmasligi muammosiga
duch kelishmoqda. Xalqaro amaliyotda indekslar mintaqaviy innovatsion tizimlarni
baholash uchun ishlatiladi, masalan, Yevropa innovatsion tablosi doirasida yuqorida
aytib o‘tilgan Regional Innovation Scoreboard (RIS), Amerika mintaqalaridagi
innovatsion indeks (Innovation Index in American regions), Avstraliyaning
2thinknow agentligi reytingi va boshqalar.
RIS indeksiga o‘xshab Amerika mintaqalaridagi innovatsion indeks –
Innovation Index in American regions (II) AQShdagi ekspertlar va tahlilchilar
tomonidan mintaqalarning innovatsion faoliyatini taqqoslashda qo‘llaniladi. Uning
yordami bilan innovatsiyalarni yaratishga va investitsiyalarni jalb qilishga ta’sir
qiluvchi turli jihatlarni o‘rganish, mintaqaning innovatsiyalarga qanchalik
tayyorligini aniqlash mumkin.
II indeks 23 o‘zgaruvchini innovatsion potensialni, innovatsion natijalarni va
iqtisodiy rivojlanishni yuqori baholashni ta’minlovchi kompozit indeksga birlashishni
anglatadi. U ikki toifadan iborat – innovatsion potensial (innovation input) va
innovatsion faoliyat natijalari (innovation output). Har bir toifada innovatsiyalarni
baholash uchun qo‘shimcha mezonlar sifatida qo‘shimcha ma’lumotlar va individual
tadbirlar taqdim etiladi:
1. inson kapitali – bu butun mintaqa aholisi va uning mehnatga layoqatli qismi
innovatsiyalarda ishtirok eta olish darajasini ko‘rsatadi (ta’lim; aholining o‘sishi,
xususan, 25 yoshdan 44 yoshgacha; iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‘shadigan
sohalarda ish bilan ta’minlash: axborot texnologiyalari, muhandislik, sog‘liqni
saqlash va tibbiyot; matematika, statistika, buxgalteriya hisobi, tabiiy fanlar va atrof-
muhitni boshqarish, oliy ta’lim va yuqori texnologiyali sanoat, yuqori texnologiyali
sohalarda bandlik ko‘rsatkichi alohida ko‘rib chiqiladi);
2. iqtisodiy dinamika ichki bozorning holatini va tadbirkorlar va kompaniyalar
uchun mavjud bo‘lgan resurslarni o‘lchaydi (venchur kapitalga investitsiyalar, keng
polosali tarmoq – 1000 oilaga to‘g‘ri keladigan turar-joy binolaridagi internetga
ulanish punktlari soni); keng polosali xolding kompaniyalar sonining o‘rtacha yillik
o‘zgarishi; erkin bozor (yangi kompaniyalarning kirib kelishiga to‘sqinlik
qilmasdan), KO‘B va yirik korxonalar soni);
3. mehnat unumdorligi va bandlik iqtisodiy o‘sishni, innovatsiyalarning bevosita
natijalarini tavsiflaydi (yuqori texnologiyali sohalarda bandlikning o‘sishi; mehnatga
layoqatli aholi sonining o‘sishi butun aholining o‘sishiga nisbati; patent faoliyati,
YAHM);
4. iqtisodiy farovonlik – innovatsion iqtisodiy tizimlar iqtisodiy farovonlikni
oshirishga yordam beradi: aholi jon boshiga daromadlar ko‘paymoqda, bandlik
oshmoqda va turmush darajasi ko‘tarilmoqda, shuning uchun quyidagi ko‘rsatkichlar
qo‘llaniladi: o‘rtacha turmush darajasi, o‘rtacha ishsizlik, aniq migratsiya (tug‘ilish
va o‘limdan tashqari), ish haqi, aholi jon boshiga shaxsiy daromadlarning o‘sishi.
5. davlat konteksti – nazariy jihatdan muhim bo‘lgan, ammo faqat davlat
darajasida mavjud bo‘lgan ma’lumotlar (YAIMga nisbatan davlat va xususiy ITI
harajatlari, ilmiy-tadqiqot ishchilarining ish haqi va boshqalar). Ushbu kategoriya
hisobga olinadi, lekin indeksga kiritilmaydi, chunki indekslar yagona davlat
chegarasida xiralashadi va natijada mintaqaviy darajada innovatsion faoliyatni
baholashda tarafkashlik omili paydo bo‘lishi mumkin.
II indeks innovatsiyalar sohasidagi kuchli va zaif tomonlarini, imkoniyatlari va
tahdidlarini aniqlash va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish bo‘yicha vakolatli mintaqaviy
siyosatni shakllantirish uchun mintaqaning iqtisodiy rivojlanishini baholashga
yordam beradi. Kompaniyalar o‘rganilayotgan ob’ektning institutsional muhitini
hisobga olgan holda innovatsion potensialni ochishga qodir bo‘lgan indekslarga
asoslanishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
