Mavzu: Internet tarmog’ining hozirgi kundagi ahamiyati

Mavzu: Internet tarmog’ining hozirgi kundagi ahamiyati

Reja:

1. 
   Internet tarmog’ining hozirgi kundagi ahamiyati
   
2. 
   Internetning texnik tarkibiy qismi
   
3. 
   Internet tarixi
   
4. 
   Internetning tarkibiy qismlari
   
5. 
   Internetning information va kommunikatsion funktsiyalari
   

Bugungi kunda kundalik bilan Tuknashadining global kompyuter ko'chkisi bo'lgan kupchilik Internetda yashaydi. Internet-bu Jaxon bo'yicha tarkalgan kompyuter ko'chki deklaratsiyasi tomonidan tashkil etilgan yahlit ko'chki bulvari, yangiliklar almashinuvi turliy hill koidalari bilan ishi. Amalda kompyuterda egan bulgan istagan odam debning "modem" ini qonuniylashtirdi deb hisoblaydi olgan kurilma yordamchisi katta xajmdadagan Internet tarmogi bilan tanishdi. Kyllanish kompyuter-xuda Kengashining sektori. Bunga ofis avtomatika, boshqaruv tizimi korxonasi, loixalarni avtomatlashtirish texnologlari va robototexnika majmualari, banklar va axborot tizimlari, elektron pochta axborot tizimi kiradi. Avalanche uzluksiz tsikli rivojlanayotgan bir texnologiya (circa 1975) raqamli uskunalar korporatsiyasi tomonidan (DEC), Intel va Hegoh kabi bilan Ethernet deb harakati taniqli firmalar, nomenklatura bir qulay, texnologiya katta ko'chki Bildi'de topilgan. Bu ko'chki kuidagica ishlaydi.
kataloglar, printer disklar tarmoqda birgalikda foydalanishi mumkin.Bu esa iz navbatida tejamlarga olib keladi.Shuning uchun ham kompyuterlar tarmoqlarga biriktiriladi.Kompyuterlarning fizik jihatdan birlashtirilishi (simlar yoki boshka yillar bilan)tarmoq izidan-izi ishlayveradi degani emas.Tarmoqdagi kompyuter tarmoq operasion sistemasi boshkaruvida ishlaydi.Hozir kip ishlayotgan Windows 95 tarkibida lokal tarmoqda ishlash imko-niyatini beruvchi programmalar mavjud.Kompyuter tarmo\i ikki xil biladi: lokal va global. Lokal va global aloqa tarmoqlari Hozirgi kunda mutaxassislar, guruhlar, yirik ishlab chiqarish korxonalari yoki muassasalarning faoliyati kip jihatdan ularning qay darajada zaruriy ma'lumot va axborotlar bilan tila ta'minlanganligiga, hamda ushbu ma'lumotlardan qay darajada samarali foydalana olayotganliklariga bo\liq bilib qolmoqda.
Kompyuterlarning izaro turli ma'lumotlar , programmalar almashish maqsadida biriktirilishi kompyuter tarmoqlari deyiladi . Kompyuterlar uchun shunday tarzda (tarmoqqa biriktirilgan holda) foydalanish juda kip afzalliklarga ega. Masalan,kompyuter tarmo\iga ulangan bir printerni barcha foydalanuvchilar birgalikda ishlatishi,biror tashkilot miqiyosida hisobotni tez tayyorlash uchun uni bilimlarga bilib,xar bir bilagini alohida tarmoq kompyuterida tayyorlash mumkin.Fayllar,kataloglar,printer,disklar tarmo\da birgalikda foydalanishi mumkin.Bu esa uz navbatida tejamlarga olib keladi . Shuning uchun xam kompyuterlar tarmoqqa biriktiriladi . Kompyuterlarning fizik jihatdan birlashtirilishi ( simlar yoki boshqa yillar bilan) tarmoq izidan-izi ishlayveradi degani emas . Tarmoqdagi kompyuterlar tarmoq operasion sistemasi boshqaruvida ishlaydi . Hozir kip ishlayotgan Windows tarkibida lokal tarmo\da ishlash imkoniyatini beruvchi programmalar mavjud .
Internetning texnik tarkibiy qismi har xil turdagi va tipdagi kompyuterlar,aloqa kanallari (telefon , Sputnik , shina tolali va boshqa turdagi tarmoq kanallari)hamda tarmoq texnik vositalari majmuidan tashkil topgan bilib,ulardan ixtiyoriysining vaqtinchalik ishdan chiqishi Internet tarmo\ining umumiy faoliyatiga aslo ta'sir etmaydi.
.INTERNETNING PROGRAMMAVIY TA'MINOTI. Internetning programmaviy ta'minoti (tarkibiy kismi) tarmoqqa ulangan hilma-xil kompyuterlar va tarmoq vositalarini yagona standart asosida (yagona tilda)muloqat qilish , ma'lumotlarni ixtiyoriy aloqa kanali yordamida uzatish darajasida qayta ishlash, axborotlarni qidirib topish va saqlash, hamda tarmo\da informasion havfsizlikni ta'minlash kabi muhim vazifalarni amalga oshiruvchi programmalar majmuidan iboratdir . Protokol – tarmokdagi kompyuterlarning apparat va programma ta'minotini moslashtirishni ta'minlovchi koidalar majmuidir
Vaqtinchalik IP - adresga ega biladi .Bunday IP-manzil dinamik IP-manzil deb ataladi . Tarmoqda mavjud bilgan ixtiyoriy kompyuter IP - adresni bilgan xolda , unga har xil kirinishdagi sirovlar bilan murojaat kilishi mumkin biladi .Bu sirovlar kompyuterda saqlanayotgan elektron hujjatlar , ma'lumotlar bazasi ,yoki bilmasa undagi biror bir programmani ishlatishda isha kompyuter tarkibiga kirgan texnik resurslar imkoniyatidan foydalanishga oid bilishi mumkin va xokazo . Internet informasion muhitini tashkil etuvchi elektron xujjatlarning xar biri kompyuterlarning IP - adreslaridan boshqa izlarining takrorlanmas , unikal adreslariga ega . Bu adres URL( Unniform Resource Locator ) - adres deb ataladi . Masalan,Izbekiston Respublikasi hukumatining rasmiy axborotlari , Oliy Majlis qarorlari hakida ma'lumot beruvchi elektron sahifa adresi www.gov.uz (4-rasm).
Agar Internet tarmo\ida biror bir xujjat e'lon qilingan bilsa, u yagona takrorlanmas URL - adresga ega. Kompyuterda bir nom bilan ikkita fayl mavjud bilmaganidek, Internetda xam ikki elektron xujjat bir xil URL - adresga ega bilmaydi . Internet qanday ishlashini uyidagi misol yordamida tushuntirishga harakat qilamiz . Nima uchun Amerika bilan telefon orqali gaplashishning har daqiqasi 3-4$ turadi-yu , xuddi shu muloqat uchun Internet orqali amalga oshirilsa bir necha barobar kam xarajat talab qiladi ?
Odatda analogli telefon yordamida ikki kishi muloqat davomida ushbu aloqa kanalini band qilishadi , ya'ni ular kanalni va ushbu aloqani ta'minlashda ishtirok etayotgan texnik vositalarni monopolik ravishda egallab olishgan bilishadi . Izaro muloqat qilayotgan mijozlar irtasidagi masofa qancha uzoq bilsa , shuncha kip aloqa vositalari ishtirok etadi va aloqa narxi ham oshib boradi . Internet tarmo\ida uzatilayotgan Sirov,xabar va ma'lumotlar bir necha mayda bilaklarga ajratilgan "paketlar" kirinishida amalga oshiriladi . Bu paketlar TSR (Transfer Control Protokol )- paketlari deb ataladi .
Xar bir TSR tarkibida jinatuvchi va qabul qiluvchilarning ІR adreslari mavjud biladi .(4-rasm) Internet tarmo\ida mavjud bilgan kommunikasiya vazifasini itovchi maxsus texnik vositalar va host - kompyuterlar TSR paketlar tarkibidagi ІR adreslar asosida , paket kimga yinaltirilganini aniqlab , isha mijozga yoki navbatdagi mijozga yaqin bilgan tarmo\i tuguniga yinaltiradi. TSR paketlar yagona bir hujjatga Yi\iladi Internetning informasion tarkibiy qismi Internet tarmo\ida mavjud bilgan turli elektron hujjat, grafik rasm , audio yozuv , video tasvir va hokazo kirinishdagi axborotlar majmuidan tashkil topgandir . Texnik nuqtai nazardan Internetda mavjud bilgan ixtiyoriy kompyuter kiplab (millionlab) kompyuterlar bilan bo\langan biladi .Bunday bo\lanish "tarmoq" (Net) deb ataladi . Informasion nuqtai nazardan internetda e'lon qilingan har bir elektron hujjat , tarmoqdagi bir nechta hujjatlar bilan izaro bo\lanishda bilishi mumkin . Bu xoldagi informasion bo\liqlik "tir" (Web) nomini olgan . Shunday qilib , "tarmoq" (Net) – haqida siz yuritilganda izaro bo\langan kompyuterlar tarmo\i tushuniladi , "tir" (Web) –haqida siz yuritilganda esa yagona informasion muhitni tashkil etuvchi elektron hujjatlar majmuasi tushuniladi . TARMO+ SERVISI. Tarmoqda bir necha xil serverlar bilishi mumkin. Xisoblash tarmogi iz mijozlariga qanday xizmatlar turkumini taklif etishi, ularning servisi qanday bilishi juda muximdir. Ular bilan tanishamiz: -fayl-server - mijozga axborot saqlash qurilmalarida saqlanuvchi fayllardan foydalanish imkonini beradi. Bunda server barcha ishchi stantsiyalaridan fayllarga kirish berishi zarur. Bunda bir vaqgning izida turli stantsiyalardan bir xil Sirov kelganda, axborotlarni ximoya qila olish vazifasi ijobiy xal etiladi; - Print-server umumiy xolda kipgina mijozlarga bir nechta printer orqali xizmat kirsatishni ta'minlaydi. Bunda server chop etiluvchi axborotlarni qabul qila olishi va ularni navbati bilan chop etishga chiqarishi kerak;
- faks-server - mijozlarga faks-modem telefon tarmoqlari bilan mujassam tarmoqli xizmat kirsatishni ta'minlaydi. Bu giyo axborot chiqarishga ixshaydi (printer kabi). Faks-server olgan faksimil xabarlar aloxida tarmoqda qayta ishlanadi. Bundan tashqari, tarmoqsa quyidagi xizmatlar bilishi mumkin:
-elektron pochta (E-mail) - mijozlar irtasida, ular bir-birlaridan qancha uzoqlikda joylashganligidan qat'iy nazar, axborot almashishni ta'minlaydi. Bu erda jarayon xuddi oddiy pochta kabi kechadi. Elektron xat iz adresiga ega. Uni jinatuvchi desak, qabul qiluvchi xam iz adresiga ega. "Xat" pochta qutisiga tashlanadi ( ya'ni pochta serveri) va pochta serverlar sistemasi yordamida qabul qiluvchi pochta qutisiga etkaziladi, ya'ni bu erda uzatuvchi va qabul qiluvchining maxsus kataloglari mijozga xizmat qiluvchi kompyuterda joylashtirilgan biladi. Shu tariqa xatlar fayllar sifatida uzatiladi. Oxang, tovush kartalari yoki ovozli modemlar xatto tovushlarni xam uzatish imkonini beradi;
Bevosita muloqot (Chat), bunda aniq vaqgda maxsus dastur ta'minoti yordamida ikki yoki undan ortiq mijozlar izaro axborot almashinishi tushuniladi, ya'ni bir kompyuter klaviaturasida terilgan axborotlar ayni vaqgning izida boshqa kompyuter ekranida paydo bilaveradi. Raqamli videokameralar, tovushli kartalar, mikrofonlar, multimedia vositalarini qillaganda, videokonferentsiyalar itkazish imkoniyati tugiladi. Bunday xolatlarda kompyuterlar yuksak unumdor va tarmoqning itkazish qobiliyati kuchli bilishi lozim. Internet xizmatlarining shakllari Internetda kursatiladigan tarmko xizmatlari, asosan kuyidagilar: axborot uzatish tarmok tizimlari (FTP, Gopher)
axborot kidirish tizimlari (Yahoo, Lycos, Alta vista, Rambler, Yandex va boshkalar)
kommunikasion xizmat, telekonferentsiyalar (E – mail, Telnet, UseNet va boshkalar)
meltimedia va informasion tizimlar (World Wide We
FTP (File Transfer Protokol) fayllarni uzatish protokoliga asoslangan axborot xizmati internetda birinchi yaratilgan tizimlardan xisoblanadi. Bu xizmat kompyuterdagi FTP – dasturidan foydalangan xolda masofadagi kompyuterga ulanib, kirish mumkin bulgan fayllar ruyxati bilan tanishadi xamda ulardan uz kompyuteriga nusxa kuchiradi. FTP "mijoz – server" arxitekturali tizimlarga misol bula oladi. Bunday tizimlarda bir kompyuterdda "mijoz" deb nom oluvchi maxsus dasturdan foydalaniladi. Foydalanuvchi shu dastur yordamida masofadagi server deb nom olgan kompyuterdagi boshka dastur bilan boglanadi. Gopher xam internetning axborot tizimi xisoblanadi. Uning afzalligi shundaki, u foydalanuvchi ulangan Gopher – serverdagi menyuga kirib, tanlangan punkti (bandi) buyicha internetning boshka Gopher – serverlariga yuborishi mumkin. Masalan "A" mashinadagi Gopher – serverdan "V" mashinadagi Gopher – serverga ishorat (ssilka) bulishi mumkin. U xolda birinchi server menyusida tanlangan Gopher "mijoz" kismi ikkinchi server adresiga utkaziladi (pereadresasiya kilinadi)
Elektron kuti anik kompyuter adresi buyicha bir – biridan turli xil masofada bulgan foydlanuvchilar orasida tez ulanish va katta xajmdagi axborotlar bilan almashish imkoniyatini beradi. World Wide Web – jaxon urgimchak turi – internetning eng yaxshi xizmatlaridan bulib, matn, grafik, axborot, tovushli fragmentlarnidan tashkil topgan xujjatlar bilan ishlash imkoniyatini yaratib beradi. WWW tizimi Internet tarmogining istalgan kismida joylashgan serverdagi xujjatni topib, foydalanuvchi kompyuteriga chakirib berishni ta'minlaydi. Wwwning muxim xossalaridan biri - xujjatlarga giperssilka kiritilishi mumkinligidadir.
Bu ssilkalarni afzalligi shundan iboratki, ular yordamida foydalanuvchi yangi xujjatni ekranga yuklash jarayonni juda oson yul bilan amalga oshiradi: sichkoncha kursatkichi giperssilkadagi kerakli ishoratga keltirilib bosilishi kifoya.
Microsoft Internet Explorer programmasi.
Internet Explorer "Brauzeri" (varaklovchisi) foydalanuvchiga katta xajmdagi ma'lumotlarni kurish imkoniyatini beradi. U kompyuter Internet provayderiga ulangandan sung ishlaydi. ya'ni modem urnatilib, telefon tarmogi yordamida provayder kompyuteri bilan boglanib, axborot almashish kommunikasion programmasini sozlagandan sung Internet Explorer dasturi ishga tushiriladi.
Internet Explorerni ishga tushirish uch xil usul bilan bajarilishi mumkin:
agar ishchi stoliga "Internet Explorer" elementi (yarlik) chikarilgan bulsa, uning belgisi ustida sichkoncha tugmasi ikki marta bosiladi.
Agar masalalar panelida "Internet Explorer" belgisi turgan bulsa, uning ustida sichkoncha tugmasi bir marta bosiladi
Internet Explorer "Programmi" menyusiga urnatilgan bulsa, bosh menyudan Pusk – Programmi - Internet Explorer - Internet Explorer ketma – ketligi bajariladi.
Bu usullarning kaysi biri bajarilishidan kat'iy nazar, ekranda Internet Explorerning standart boshlangich saxifasi chikadi. Internet Explorerning standart boshlangich saxifasi bosh menyu, anjomlar paneli va adres satridan tashkil topgan buladi.
Internet tarixi.
Internet bu XX asrda kashf etilgan telekommunitsion va kompyuter tarmoqlar majmuidir. Uning tarixi 1960 yillaridagi Karib majorasidan so’ng, AQSHning ilmiy markazlaridan biri bo’lgan RAND CORPARATION korxonasi birinchi marta butun mamlakatni qamrab oladigan markazlashmangan kompyuter tarmog’ini yaratishni taqlif qilgandan boshlanadi. Bu loyihani amalaga oshirishdan Maqsad harbiy muassasalar, ilmiy va o’quv markazlari kompyuterlarni bir tarmoqqa birlashtirib, boshqarishni markazlashtirish edi. Maqsad yadro quroli xujumiga ham, tarmoqning bir necha qismi ishdan chiqkan holda ham ishlash faoliyatini saqlab qoladigan tizimni yaratish edi. Bunday tizimni tarmoqlar soni ko’p bo’lgandagina amalga oshirish mumkin edi. Shunday qilib Internetga asos solindi.
1964- yili 4 tarmoqdan iborat AQSH ning eng nufo’zli tekshirish institutlarida joylashgan ARPANET tarmog’i yaratildi. Boshida olimlarning tadqiqot ishlarida foydalanilgan tarmoq, keyinchalik ularning safsata sotishning sotishning kompyuterlashgan zanjiriga aylanadi. Ammo shunday tarmoq yaratishning o’zi katta muvaffaqiyat edi. 70-yillarda tarmoq ancha o’sdi. Endi tarmoqning to’zilishi O’nga xoxlagan kompyuterlarni ulash imkoniyatini berdi. Keyinchalik 1974-yilda tarmoqlarni birlashtiruvchi TCP/IP protokoli to’zildi va tarmoqning rivojlanishiga to’rtki bo’ldi. Chunki tarmoqqa ixtiyoriy kompyuterni ulash imkoniyati paydo bo’ldi. 1983-yilda ARPANET-INTERNET deb atala boshlandi va juda kuchli, bir-biri bilan bog’langan kompyuterlar va tarmoqlar to’plamidan iborat tizimsiga aylandi.
1980-yillar INTERNETning keskin o’sish davri bo’ldi. Kompyuterlarning markazlashmagan boshqarish tarmog’i bilan bog’lanish sxemasi butun dunyoga tarqaldi va chet el tarmoqlari tashkilotchilari AQSH tarmog’iga ulanishga rozi bo’lishdi. INTERNET ning butun dunyoni qamrab olishi quyidagi tarmoqlarning kushilishi hisobiga bo’ldi.
NSFNET - AQSHning ilmiy-tadqiqot institutlarini, korporatsiya va xukumat idoralarini birlashtiruvchi tarmog. (1980 yil) EUNET (Europe Union Network) - Yevropaning UNIX operatsion sitemasida va UUCP hamda TCP/IP da ishlaydigan mashinalari tarmog’i. Markazi Amsterdam shaxrida. (1982 yil) EARN (European Academic Research Network)- Yevropaning o’quv, ilmiy-tekshirish va tadqiqot muassasalarining tarmog’i (1983 yil) JUNET - Yaponiyaning UNIX mashinalari tarmog’i (1984 yil) JANET - Buyo’q Britaniyaning birlashgan akademik tarmog’i (1984 yil)
Shulardan NSFNETни - Internet Blackbone yoki "internetning asosi" deb atashadi. Tashkil etilgan vaqtda 1980 yilda u 56 Kbit-s tezligida axborot o’zata olish qobiliyatiga ega edi. 1988 yilda esa unin tezligi 1,544 Mbit-s oshdi. 1991-yili NSFNET tarmog’i takomillashtirildi va uzatish tezligi 44.736 Mbit-s ga yetdi.
Internetga ulangan kompyuterlar soni 1987 yilda 10 000 bo’lsa, 1989 yilda 100 000 taga yetdi, 1995 yilda esa 6,5 million deb hisoblangan. Hozirgi kunda esa dunyoning 150 dan ortiq mamlakatida 100 milionlab kompyuterlar Internetga ulangan bo’lib, har oyda tarmoq abonentlar mikdori 7-10% ortib bormoqda. Internet dagi kompyuterlar aksariyati AQSH da joylashgan.
90- yillar INTERNET da xizmat tarmoqlari tashkil qilingan davr bo’ldi. 1990 yili Bill Xilan, Elan Emtidj va Piter Deych ARCHIE dastursini ishlab chiqishdi. 1991 yili Bryuster Kaale WAIS dastursini to’zdi, Minnesota universitetida Pol Lindner va Mark Mak-Kayl tomonidan Gopher dastursi to’zildi. 1992 yilda Nevada shtati universitetida yaratilgan Veronica tizimsi ishga tushirildi va shu sababli tarmoqdagi kompyuterlar soni milliondan oshib ketadi.
Ammo Internet ning 90-yillardagi rivojlanishiga asosiy sabab World Wide Web (Butun Dunyo Tarmog’i) ning to’zilishi bo’ldi. Uni birinchi nusxasini 1990 yilining noyabrida CERN (Yevropa atomni tekshirish markazi) xodimi Tim Berns-Li yaratdi, lekin 1992 yilgachi ishga tushirilmadi. 1993 yilda NCSA (National Center for Supercomputer Applications, Superkompyuterli Hisoblash Milliy Markazi) tomonidan Mosaic dastursi ishlab chiqarildi va shu yil oxiriga 200 ta WWW server ishga tushirilib WWW bo’yicha axborot okimi 1% ni tashkil qilgan.
Internet o’z - o’zini shakllantiruvchi va boshqaruvchi murakkab tizim bo’lib, asosan uchta tarkibiy qismdan tashkil topgandir:
• Texnik
• Dasturviy
• Informatsion
Internetning texnik tarkibiy qismi xar xil turdagi va tipdagi kompyuterlar, aloqa kanallari (telefon, sputniq shisha tolali va boshqa turdagi tarmok kanallari), hamda tarmoq texnik vositalari majmuidan tashkil topgandir. Internetning ushbu texnik vositalarining barchasi doimiy va vaqtinchalik asosda faoliyat ko’rsatishi mumkin. Ulardan ixtiyoriy birining vaqtinchalik ishdan chiqishi Internet tarmogining umumiy faoliyatiga aslo ta’sir etmaydi.
Internetning dasturviy ta’minoti (tarkibiy qismi) tarmoqqa ulangan xilma-xil kompyuterlar va tarmoq vositalarini yagona standart asosida (yagona tilda) muloqot qilish, ma’lumotlarni ixtiyoriy aloqa kanali yordamida uzatish darajasida qayta ishlash, axborotlarni qidirib topish va saqlash, hamda tarmoqda informatsion xavfsizlikni ta’minlash kabi muhim vazifalarni amalga oshiruvchi dasturlar majmuidan iboratdir.
Internetning informatsion tarkibiy qismi Internet tarmog’ida mavjud bo’lgan turli elektron xujjat, grafik rasm, audio yozuv, video tasvir va xokazo ko’rinishdagi axborotlar majmuasidan tashkil topgandir. Ushbu tarkibiy qismning muxim xususiyatlaridan biri, u butun tarmok bo’ylab taksimlanishi mumkin. Masalan, shaxsiy komppyuteringizda o’qiyotgan elektron darsligingizning matni bir manbadan, rasmlari va tovushi ikkinchi manbadan, video tasvir va izoxlari esa uchinchi manbadan yirilishi mumkin. Shunday qilib, tarmogdagi elektron xujjatni o’zaro moslashuvchan giper boglanishlar" orkali bir necha manbalar majmuasi ko’rinishida tashkil etish mumkin ekan. Natijada millionlab o’zaro boglangan elektron xujjatlar majmuasidan tashkil topgan informatsion muxit hosil bo’ladi.
Bir qarashda internetning texnik tarkibiy qismi bilan informatsion tarkibi o’zaro o’xshashdek tuyladi. Chunki ikkala holda ham biz "birni ko’plikka" usulda tashkil etilgan ob’ektlar borlikligiga duch kelamiz. Aslida bunday emas. Texnik nuqtai nazardan internetda mavjud bo’lgan ixtiyoriy kompyuter ko’plab (millionlab) komppyuterlar bilan bog’langan bo’ladi. Bunday bog’lanish "TARMOQ"(Net) deb ataladi. Informatsion nuqtai nazardan internetda e’lon qilingan har bir elektron xujjat, tarmog’dagi bir nechta xujjatlar bilan o’zaro boglanishda bo’lishi mumkin. Bu holdagi informatsion bog’liqlik "to’r" (Web) nomini olgan.
SHunday qilib, "tarmoq"(Ne1) haqida so’z yuritilganda o’zaro boglangan kompyuterlar majmuasi tushunilsa, "to’r" (Web) haqida so’z yuritilganda esa yagona informatsion muhitni tashkil etuvchi elektron xujjatlar majmuasi tushuniladi.
Internet tushunchasi.
Global kompyuter tarmogini bildiradi. Bu ayrim tarmoqlarni birlashtiruvchi tarmoqdir. U yagona axborot fazosi bulib, uni ichida ma’lumotlarni uzluksiz aylanishi amalga oshiriladi.
Tarmoqqa ulangan har bir kompyuter o’zini takrorlanmas (unikal)
adresiga ega, uni istagan mijoz shu adres bilan topadi.. Internet foydalanuvchi mijozni kirishini ta’minlovchi tashkilot Internet xizmatlarini etkazib beruvchi yoki provayder deb ataladi. Ular o’z navbatida ulanish imkoniyatlarini ta’minlaydi va IP-adres ajratadi. Shu kabi xizmatlar shartnoma asosida ko’rsatiladi.
Internet ga ulanish usullari
Foydalanuvchi kompyuterini Internet ga ulashni ikki xil usuli mavjud:
tashkilotni lokal tarmog’i orqali ,maxsus aloqa kanali bo’yicha. Foydalanuvchi to’gridan to’g’ri lokal tarmoqni serveri orqali Internetga kirishi mumkin.
2. Uzoq masofadan murojaat. Modem vosida telefon aloqa yunalishlari bo’yicha Internet serveriga foydalanuvchining lokal kompyuteri ulanadi.
3. Кompyuter tarmoqlari protokollari
Protokol – tarmoqdagi kompyuterlarning apparat va programma ta’minotini moslashtirishni ta’minlovchi qoidalar to’plamidir.ICP/IP ochiq protokoldir. Ya’ni, protokol to’g’risidagi xamma axborot bayon etilgan va undan erkin foydalanish mumkin.IP protokoli tarmoq bo’yicha uzatiladigan ma’lumotlar kanalining formatini (shaklini) tavsiflovchi protokoldir. IP protokoli uzatilayotgan ma’lumotlarni, uni adresini va boshqa axborotlarni qayerda ekanligini aniqlab beradi. Bu protokol axborotlarning butunligini nazorat qiladi. Кompyuterlar IP protokoli asosida paketlar Bilan almashib, ularning uzatilishini TCP protokoli buyicha nazorat qiladi va global tarmoqqa birlishi, Internet ni tashkil etadi.
WWW jahon kompyuter turi
Asosiy tushuncha va ta’riflar
Internetni eng yaxshi xizmatlaridan bo’lib, matn, grafik axborot, tovushli bo’laklardan tashkil topgan xujjatlar bilan ishlash imkoniyatini yaratib beradi, gipermatnli xujjatlarni uzatishni boshqaradi.
Кeng o’zaro bog’langan elektron xujjatlar tuplamini, ular orasida gipermatnli boglanish mavjudligi uchun shu atama berilgan.
World Wide Web ni ayrim xujjatini Web-sahifa deyiladi. Odatda bu turli xil kurinishdagi axborotlar kombinasiyasidir (ovoz, video, matn, grafik tasvirlar).
Web-sahifani yaratish uchun gipermatnni Hyper Text Marcup Language (HTML) tili qo’llaniladi Xujjatga maxsus tuzulmalar kiritish – teglar yordamida xujjatni mantiqiy tuzilmasi beriladi. Teglar matnni formatlash va ob’ektlarni joylashtirishni boshqaradi. HTML tili yordamida yaratilgan xujjatlar HTML-xujjatlari deyiladi.
World Wide Web ni ajratib turadigan xususiyati – mazmunan boglangan. Adresi yaqqol kursatilmagan bir xujjatdan boshqasiga utish vositasini borligidir. Xujjatlar orasidagi boglanish gipermatnli murojaatlar yordamida amalga oshiriladi
Giperishorat (gipersso’lka) – xujjatni belgilangan bulagi bulib (matn yoki rasm), u bilan boshqa Web-xujjatni adresi tushuniladi.
Giperishorat tanlanganda giperishorat bo’yicha utish, giperishorat ko’rsatgan Web-sahifani ochilishi sodir buladi. Giperishorat mexanizmi saxifalarni aniq adresini bilmasdan WWW bo’yicha mavzuli sayoxatni tashkil etish imkonini beradi. Giperishorat elektron pochta adresini kursatishi mumkin. Bu xolda Web-xujjatni tasvirlash dasturi xabarni yaratish va uni kursatilgan manzilga jonatish uchun pochta dasturi ishini avtomatik bajaradi.
Mazmunan boglangan Web-xujjatlar guruhini Web-tugun (Web-saytlar) deyiladi. Birgina Web-serverda etarlicha ko’p Web-tugun bo’lishi mumkin. Xar bir Web-tugunga serverning qattiq diskida ayrim katalog ajratiladi.
Web-fazoda xujjatlar orasida ixtiyoriy xarakatlanishiga Web-serfing deyiladi.
Web-xujjatlarini ko’rish dasturlari.
Web-xujjatni foydalanuvchining kompyuterida akslantirish uchun maxsus dastur – brouzer (browser – inglizcha so’zidan) amalga oshiradi. Microsoft kompaniyasini Internet Explorer va Netscape Navigator brouzerlari eng kup tarkalgandir. Brouzerni asosiy vazifasiga kiradi:
· Xujjat saklanadigan Web-server bilan aloka urnatish va xujjatni barcha komponentlarini yuklash;
· HTML tegi teglarini talqin qilish (interppretasiya) ekranda Web-sahifani shakllantirish va tasvirlash , Web-sahifa tarkibiga kiruvchi, multimedia va boshqa ob’ektlarni tasvirlash uchun vositalar taqdim etish ;
· Web-saxifalarni izlashni avtomatlashtirishni ta’minlash va avval ko’rilgan Web-saxifalarni ko’rishni soddalashtirish;
· Internetni boshqa xizmatlari Bilan ishlash uchun vositalarni taq-dim etish;
· Internet Explorer brouzerini bajarilishi uchu nish stolida Internet Explorer yorligidan foydalanish mumkin, ya’ni bosh menyuda Pusk-Programmi’ , bundan tashqari HTML formatidagi xujjatni ochishga urunganda brouzer avtomatik ishga tushuriladi.
URL – adresi 4 maydondan tuzulishi mumkin.
· Protokol nomi
· Кompter (server) nomi
· Xujjatni izlash yuli
· Xujjatni ichida anik joyga ishorat
Word Wide Web ni kurish vositalari
Internet Explorer ning kurish vositalari
Protokol adresnong domenli serverdagi kataloglar
Кismi nomi (izlash yuli)
http.://www.socer.ru/dynamo/rus/index.html
kompyuter Domen Web-sahifa
(server) nomi nomi faylinig nomi
Rasm. URL – adres formati
Web-sahifani kurishni standart vositasi sifatida Windows OS tarkibiga Internet Explorer 6.0 kiritilgan. Uni Web- brouzer keyinchalik Web-sharxchisi deyildi. Internet Explorer asosiy muljallanishi- Web-saxifani Internet dan olish va uni ekranda tasvirlashdir.
Кerakli Web-saxifani turgan joyini URL-adres aniklaydi. URL-(Uniaorm Resourse Locator)/ Internet tarmogida xujjatlar adresini yozishning unifikasiyalashgan shakli xujjatlarni manzilini yozishning bu maxsus shakli Internet da kullaniladi.
Berilgan Web-saxifani utish uchun uni URL-adresini adres maydonida kiritib Enter bosiladi. Giperishorat – Web-saxifani ob’ekti bulib , boshka Web-sahifa haqida axborotni saqlaydi.
Yangi Web-sahifa yangi gipertimsollarini o’z ichiga olishi mumkin. Bu ushbu mavzuga tegishli xujjatlarni kurishni davom ettirish imkonini beradi.
Izlanayotgan axborotni mavzuli sohasi ma’lum bo’lsa, unda bir-ikki standart adreslardan boshlab ushbu mavzu bo’yicha istalgan axborotni topish mumkin.
Internetda maxsus sahifani ko’rsatgichlar borki unda faqat gipertimsollarini ko’p to’plamlari mavjud buladi.
4.3 Web adresini yozilishi .
Har bir Web xujjat tarmoqda o’zini alohida adresiga ega : Internet atamalarida bu URL(Uniform Resourse Locator - unifikasiyalashgan resursni kursatkichi ) URL adres deyiladi. Bu kuyidagicha yoziladi:
protokol :// udalennoe imya servera /put.
protokol - berilgan resursga murojatni amalga oshiruvchi xizmatga mos keluvchi protokolning nomi.
WWW xizmati uchun
HTTP (Hyper Text Transfier Protocol - giperishoratni uzatish protokoli ) protokoli ishlatiladi
Domennoya imya servera – Ushbu resurs joylashgan serverni domenli nomi ;
Put – web xujjat bor faylga odtdagi yul kursatish. Кatalog va fayl nomlarini ajratuvchi sifatida / -tugri slesh ishlatiladi.Web saxifani kurish brouzerining ishchi muxiti kurinadi. Menyu katori uskunalar paneli va boshka gipperishorat yordamida kurish bajariladi. URL va WEB saxifa adres katoriga yoziladi. Adreslarni kayta kiritishni avtotuldirish osonlashtiradi.
Web –sahifani ko’rish jarayonida kerakli ishlarni bajarish uchun «oddiy tugmalardan» foydalanish qulay . Shu seans davomida ko’rilgan oldingi sahifaga qaytish uchun Назад tugmasi bosiladi. amalini bekor kilish uchun Вперёд tugmasi bosiladi. Bajarilayotgan amalingiz chuzilsa Oстановить tugmasi bosiladi. Web-saxifani kayta ochish agar uni yuklash tuxtatilgan bulsa, yoki undagi ma’lumotlar uzgargan bulsa, uni kayta tiklash Обновить tugmasi bosiladi. Brouzer ish boshlaganda saxifani ochish uchun Домой tugmasi bosiladi.
Поиск tugmasi Internetga xujjatlarni kiritish uchun muljallangan. Журнал tugmasi oxirgi bir necha kun ichida ochilgan saxifalar ruyxatini kurish imkoniyatini beradi. Adreslar saklangan maxsus Избранное jildiga kirish uchun Избранное tugmasi bosiladi. Ishlatilayotgan xujjatni printerga junatish uchun Печать tugmasi bosiladi.
DNS (Domain Name Servece) maxsus domenli nom xizmati serverlarida adreslar bajariladi.Domenli nom kamida domenni ikki satрini o’z ichiga oladi .Har bir domen boshqasidan nuqta bilan ajratiladi.Uning chekkasidagi domen yuqori darajadagi domendir. Yuqori darajadagi domenlar ikki xarfdan tuzilib,geografik mintaqalarni tasvirlaydi.Masalan, ru-Rossiyab uk-Ukraina,bu-ukraina, bu-Germaniya,nl-niderlandiya ,Uk-buyuk Britaniya.