Mavzu: Innovatsiyalar asosida biznes kompaniyalarning rivojlanishi. Reja: Biznes kompaniyalar

Innovatsiyalar asosida biznes kompaniyalarning rivojlantirshining xorij tajribasi.
Har qanday davlatning iqtisodiyoti yirik, o'rta va kichik biznesning optimal kombinatsiyasisiz normal rivojlana olmaydi. Buni dunyoning yetakchi mamlakatlari iqtisodiy rivojlanishining butun tarixi tasdiqlaydi.Kichik biznesning o'rni va ahamiyatini bir necha nuqtai nazardan ko'rib chiqish kerak: iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy, siyosiy.Iqtisodiy tomondan kichik biznesning roli va ahamiyatini quyidagi ko'rsatkichlar yordamida aniqlash mumkin:

• 
  kichik korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan yalpi ichki mahsulotning (YaIM) ulushi;
  
• 
  kichik biznes tomonidan yaratilgan milliy daromadning ulushi;
  
• 
  savdo korxonalarining umumiy sonida kichik korxonalarning ulushi;
  
• 
  kichik biznesda band bo'lgan mehnatga layoqatli aholi ulushi;
  
• 
  mahsulot eksportidagi kichik biznesning ulushi;
  
• 
  kichik korxonalardan olinadigan soliqlarning umumiy qiymatidagi ulushi;
  
• 
  kichik biznesda faoliyat yurituvchi asosiy kapitalning ulushi;
  
• 
  kichik korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot yoki xizmatlarning ayrim turlarining ularning umumiy hajmidagi ulushi va boshqalar.
  

Ushbu ko'rsatkichlar qiymatlarining oshishi bilan kichik biznesning mamlakat iqtisodiyotidagi roli tabiiy ravishda oshadi. Masalan, AQShda kichik firmalar barcha xodimlarning 54%, barcha aktivlarning 45%, sof daromadning 35%; Evropa Ittifoqi mamlakatlarida mehnatga layoqatli aholining 70% dan ortig'i kichik korxonalarda ishlaydi; Yaponiyada ishchilar soni 300 nafargacha bo'lgan biznes bo'linmalari (bu barcha korxonalarning 99,5 foizini tashkil qiladi) ishlab chiqarish tarmoqlarida ishchilarning 78 foizini, sotishning 51,8 foizini, shartli sof mahsulotning 56,6 foizini tashkil qiladi. Kichik biznesning AQSH yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 52%, Yevropa Ittifoqida 67%, Yaponiyada 55%.Shuni ta'kidlash kerakki,sobiq SSSR Kichik biznesni rivojlantirishga yetarlicha e’tibor berilmadi, yirik va o‘rta korxonalarga ustuvor ahamiyat berildi, bu esa pirovardida sanoat ishlab chiqarishining monopollashuviga olib keldi. Bozor munosabatlariga o'tish bilan bu milliy iqtisodiyot rivojida sezilarli tormoz bo'ldi.Kichik biznesning ijtimoiy ahamiyati xilma-xil xarakterga ega. Kichik biznesning rivojlanishi natijasida u quyidagi yo'nalishlarda namoyon bo'ladi:

Kompaniyaning strategiyasi - bu korxonaning siyosiy munosabatlari va uzoq muddatli harakatlar dasturlari to'plami bo'lib, ular doirasida maqsadga erishish rejalashtirilgan.Shunday qilib, kompaniyaning maqsadlari va strategiyasi yagona kompleksdir, shuning uchun maqsad strategiyani, strategiya esa o'z navbatida maqsadni belgilaydi.Masalan, “Freling” mas’uliyati cheklangan jamiyati mebel jihozlari ishlab chiqaradi.Shunday qilib, kompaniyaning strategik maqsadi mebel ishlab chiqaruvchilarni armatura bilan ta'minlashda bozor ulushining 50% ni egallashdir.Bunday holda, maqsadga erishish strategiyasi kompaniyaning assortimentini, shu jumladan aksessuarlar, mebel matolari, ko'pikli kauchuk va boshqalarni kengaytirishni, shuningdek, shaxsiy savdo orqali sotishni rag'batlantirishni - sayohatchi sotuvchilardan foydalanishni nazarda tutadi.Lekin hamma firmalar ham zarur tovar zahiralarini yaratish va o'z agentlik tarmog'ini tashkil qilish uchun o'z imkoniyatlariga ega emas, bu holda nafaqat strategiya, balki maqsad ham qayta ko'rib chiqilishi kerak.Shunday qilib, korxonaning ma'lum aniq maqsadlariga erishish muayyan strategiyalar orqali amalga oshirilishi mumkin, ammo korxona har doim ham o'z salohiyatiga ushbu strategiyalarni qo'llashga imkon bermaydi.Asosan va ko'pchilik firmalar o'z faoliyatini boshqaradigan strategiya va maqsadga ega.Olingan kompleks: strategiyalar va maqsadlar, kompaniyaga bozorlarni qidirish, xarajatlarni rejalashtirish, xodimlarni aniqlash, narxlarni belgilash va h.k. uchun yo'nalishni belgilaydi. Ammo dastlab kompaniyaning har bir xodimiga o'z maqsadlari va strategiyalarini etkazish kerak, shunda ular umumiy bo'lib, ularga erishish uchun yagona butunlikni tashkil qiladi. Axir kompaniya bitta organizm, xodim esa uning asosiy organidir.Strategiyalarni amalga oshirish yuqori boshqaruvni oddiy ishlardan va barcha kichik masalalar bo'yicha qaror qabul qilish zaruratidan ozod qiladi, taktik qarorlarni o'rta bo'g'in va dala ishchilariga topshirish imkoniyatini yaratadi.

Rossiya firmalarini ko'rib chiqishga arziydi va biz ko'ramizki, ularning aksariyati uchun asosiy maqsad mumkin bo'lgan maksimal foyda olishdir va strategiya allaqachon o'rnatilgan ish usullari va o'rnatilgan an'analardir. Boshqacha qilib aytganda - yangi narsa yo'q, strategiya o'z ta'sirini yo'qotadi, xodimlarning har qanday ijodkorligiga imkon beradi, kuch va vositalarni tarqatadi.Maqsadlar "ichki" foydalanish uchun xizmat qiladi va menejer korxona maqsadlarini hisobga olib, ularga erishish strategiyasini belgilaydi. Strategiyalar har bir holatda o'rta bo'g'in bo'g'iniga etkaziladi, ya'ni asosan menejer vakolatlarni topshira olmaydi yoki xodimlar buni amalga oshirishga qodir emas deb hisoblaydi. Shunday qilib, xodimlar kompaniyaning maqsadlari va strategiyalari haqida o'z g'oyalariga ega bo'lib, uning faoliyatini boshqaradi.Masalan, "Demfi" MChJ ta'sischilari o'z bizneslarining ustuvor yo'nalishlari bo'yicha kelisha olmadilar va jur'at etmadilar.
Firmani ko'p yo'nalishli ko'rsatmalar bilan torting. Natijada, kompaniyaning o'zi bozorda to'g'ri yo'lni topishiga umid qilib, rahbar bilan muloqotda kompaniyani rivojlantirish masalasiga tegmadi.Ushbu qaror natijasida maqsadlarning o'zi o'rta darajada aniqlandi va boshqaruv xodimlarining bir qismi bitta maqsadni, boshqa qismi esa boshqasini qabul qildi. Shunday qilib, har bir guruh ierarxiyaning barcha darajalarida o'z tarafdorlariga ega bo'ldi va korxona bir vaqtning o'zida ikki yo'nalishda harakatlanib, jazavaga tushdi. Mojaro yuzaga keldi, u shunday nisbatlarga erishdiki, u kompaniyaning keyingi mavjudligi haqida va, albatta, qanday rivojlanish haqida gapirish mumkin.Kompaniyaning kompleks strategiyasi quyidagi hollarda ishlab chiqiladi:
Savdo bozoridagi o'zgarishlar, masalan, o'z xususiyatlariga ko'ra yaxshiroq narxga ega bo'lgan yangi mahsulot bilan raqobatchi paydo bo'lganda.
1. Kompaniyaning o'z imkoniyatlarining o'zgarishi, masalan, iqtisodiy faoliyatni qo'shimcha moliyalashtirishning paydo bo'lishi.
2. Ta'sischilar va yuqori boshqaruv tarkibidagi o'zgarishlar.
3. Yangi kompaniyaning qo'shilishi, iqtisodiy faoliyatning yangi yo'nalishini yaratish.
4. Kompaniyaning ilgari belgilangan barcha maqsadlarga erishishi va yangilariga bo'lgan ehtiyoj.
Strategik rejalashtirish kompaniya rahbarining bevosita mas'uliyati hisoblanadi. Konsalting guruhlari maslahatchilaridan strategiyani sotib olib, uning samarali bo'lishiga ishonch hosil qilish mumkin emas, garchi ko'p xatolardan qochish mumkin. Rahbarning o'zi uni rivojlantirishi kerak, chunki u o'z kompaniyasining mohiyatini, muammolarini va afzalliklarini biladi. U buning uchun qanday rivojlanish strategiyasi kerakligini va buning uchun nima kerakligini biladi va buning uchun javobgardir.
Korxonani rivojlantirish strategiyalarining turlari
Korxonani rivojlantirishning asosiy strategiyalarini ajratib ko'rsatishimiz mumkin:

1. 
   o'sish strategiyasi;
   
2. 
   cheklangan o'sish strategiyasi;
   
3. 
   kamaytirish strategiyasi;
   
4. 
   tugatish strategiyasi;
   
5. 
   aralash strategiyalar;
   
6. 
   mahsulotni ishlab chiqish strategiyasi;
   
7. 
   sanoatni rivojlantirish strategiyasi.
   

Ammo yirik kompaniyalarda, ayniqsa, bir nechta filiallarga ega kompaniyalarda strategiyalar tarkibiy qismlarga, tarmoqlarga, faoliyat sohalariga ko'ra shakllantirilishi mumkin. Shu bilan birga, ularning hammasi ham umumiy strategiyaga to'g'ri kelmasligi va ba'zi hollarda hatto unga zid bo'lishi mumkin. Boshqa tasnifga ko'ra, quyidagi strategiyalar ajratiladi:

• 
  farqlash, ya'ni ushbu kompaniya ichida mukammal yangilikka ega bo'lgan mahsulot yoki xizmatni yaratish;
  
• 
  mukammal xarajat etakchiligi, ya'ni xarajatlarni minimallashtirish orqali arzonlashtirilgan narxlarda tovarlarni taklif qilish orqali bozorni o'zlashtirish;
  
• 
  bozorning ma'lum bir segmentidagi mahsulotlarni bozorga qaratish yoki konsentratsiya qilish.
  

Korxonani rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish
Korxonani rivojlantirish strategiyasini aniqlash prognozlashning bir qismidir va rejalashtirish kompaniyada shakllangan.Birgalikda ishlash muddati qanchalik uzoq bo'lsa va rejalashtirish bo'limining muvofiqlik darajasi qanchalik baland bo'lsa, korxonani rivojlantirish strategiyasi shunchalik aniq va to'g'ri tanlanadi, uning qo'llanilishi kompaniyaga muvaffaqiyatli o'sishga va o'z bozor joyida mustahkam turishga imkon beradi.Strategiyani tanlashning dastlabki bosqichi ichki va tashqi muhit holati to'g'risida ma'lumot to'plashdir. Tashqi muhit - bu ma'lum bir kompaniya faoliyatiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan jarayonlarning holati. Bunga quyidagilar kiradi:

1. 
   kompaniya tomonidan sotiladigan tovarlar bozorining holati;
   
2. 
   korxona mahsulotini almashtirish imkoniyatiga ega bo'lgan tovarlar bozorining holati;
   
3. 
   aholining xarid qobiliyati, xususan, tashkilot tovarlarini sotib olish qobiliyati;
   
4. 
   aholining xarid qobiliyatining o'zgarishi ehtimoliga ta'sir etuvchi istiqbollar va omillar;
   
5. 
   mahsulot ishlab chiqarishga ta'sir etuvchi geografik va demografik omillar;
   
6. 
   siyosiy vaziyat;
   
7. 
   turli ierarxik darajadagi qonunlar va qoidalar;
   
8. 
   davlat rivojlanish strategiyasi.
   

Bir qarashda, ichki muhit haqidagi ma'lumotlar doimo qo'lda va uni to'plashning hojati yo'q, garchi bu uni tahlil qilish muhimligini istisno qilmasa ham. Lekin yirik kompaniya ishini tahlil qilish bo'limlarning hisobotlarini o'rganish barcha hollarda samarali emas. Strategiyani tanlashda kompaniyaning holati haqida to'liq tasavvurga ega bo'lish uchun ichki audit o'tkazish kerak.Korxonani rivojlantirish strategiyasining ta'rifi prognozlashdan rejalashtirishga o'tish davrida sodir bo'ladi. Kompaniya, mintaqa, mamlakat rivojlanishining prognozi turli xil rivojlanish stsenariylaridan iborat. Stsenariy ta'rifi strategiyani tanlashdir.

Xulosa
Tadbirkorlik - bu boshqaruv usuli bo'lib, u ko'p asrlik evolyutsiya natijasida barcha rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida o'zini namoyon qildi. Dastlab tadbirkorlar bozorda faoliyat yurituvchi tashabbuskor odamlar yoki oddiygina baquvvat, beparvo, xavfli operatsiyalarga moyil odamlar deb atalar edi. Kelajakda tadbirkorlik daromadni oshirishga qaratilgan va qonun bilan taqiqlanmagan har qanday faoliyatni o'z ichiga ola boshladi. Biroq, tadbirkorlikning o'rnatilgan barqaror hodisa sifatida paydo bo'lishi 17-asrga to'g'ri keladi. U murakkab shaklda rivojlangan, ko'plab qarama-qarshiliklarning paydo bo'lishi va hal etilishining cheksiz jarayoni bilan birga kelgan va mavjud. Uning ilk nihollari bozor munosabatlarining shakllanishi bilan birga yorila boshladi.Psixologik nuqtai nazardan, tadbirkorning asosiy xususiyati muvaffaqiyatga erishish zarurati kabi motivatsiya turidir. U asosiy e'tiborni muammolarni hal qilishga, yangi xavfli g'oyalarni amalga oshirishga qaratadi. Muvaffaqiyatli tadbirkor bo'lish uchun sizga o'ziga xos qobiliyatlar va xatti-harakatlar uchun mos motivlar kerak. Tadbirkor - bu o'z bilimi, ko'nikmalari, prognozlarini amalga oshirish asosida ehtiyojlarni to'liq qondirish orqali o'rtacha darajadan yuqori foyda olishni maqsad qilgan, ma'lum bir sohada yutuq yaratishga intiladigan shaxsdir. iqtisodiy faoliyat- yangi mahsulot va texnologiyalarni yaratishda, ishlab chiqarishda yoki marketingda va shunga mos ravishda ularning tavakkalchiligi va prognozi uchun qo'shimcha daromad olish.Bugungi mavzuda quyidagicha tushunchalarga ega boʻldik:
1. Ishlab chiqilgan strategiyaga muvofiq kompaniyaning missiyasini aniqlash. Bunday holda, missiya kompaniyaning o'rni va rolidir. Ya'ni, bu savolga javob: "Bu korxona odamlarga nima uchun kerak?". Masalan, jamiyatning tovarlarga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish vazifasi bo'lishi mumkin.
2. Deyarli barcha holatlarda strategiyani ishlab chiqishdan asosiy maqsad biznesni boshqarish qobiliyatini yaxshilash va uning bozordagi mavqeini mustahkamlashdan iborat.
3. Yechilishi kerak bo'lgan vazifalar - yaratilgan korxonani rivojlantirish strategiyasining maqsadiga erishish uchun hal qilinishi kerak bo'lgan bosqichlar. Misol uchun:

• 
  yangi strategiya sharoitida korxona imidjini shakllantirish;
  
• 
  maqsadlar xaritasi va ko'rsatkichlar kartasini ishlab chiqish;
  
• 
  turli davrlar uchun korxonani rivojlantirish strategiyasi rejasi (qisqa muddatli, o'rta muddatli va uzoq muddatli);
  
• 
  bir yilgacha bo'lgan muddatga va bir yilga (jadval shaklida) korxona strategiyasini amalga oshirish rejasini yaratish.
  
• 
  korxonani rivojlantirish strategiyasining mohiyatini belgilash. Aytaylik:
  
• 
  tashkilot faoliyatining kuchli va zaif tomonlarini sanab o'tish;
  
• 
  mavjud imkoniyatlar va tahdidlarni tahlil qilish;
  
• 
  tahdidlar, imkoniyatlar, strategiyaning zaif va kuchli tomonlari o'rtasidagi sabab-oqibat munosabatlarini aniqlash;
  
• 
  muqobil variantlar doirasida qarorlar xaritasini shakllantirish (masalan: kuchli/tahdidlar, kuchli/imkoniyatlar, zaif tomonlar/tahdidlar, zaif tomonlar/imkoniyatlar);
  
• 
  operativ, o'rta muddatli va strategik maqsadlar ierarxiyasini yaratish;
  
• 
  turli bosqichlarda korxonani rivojlantirish strategiyasining maqsadlarini tavsiflovchi ko'rsatkichlarni aniqlash;
  
• 
  qarorlarni bajarish ketma-ketligi va qiyinchilik darajasining tavsifi;
  
• 
  ijrochilarga javobgarlikni yuklash.
  

4. Korxonani rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish bo'yicha ekspertlar guruhining faoliyati.

FOYDALANILGAN ADABYOTLAR:

1. 
   O‘zbekiston Respublikasining “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni. 2019-yil, 9-dekabr.
   
2. 
   Sh.SH. Shodmonov, U.V.G’afurov, “Iqtisodiyot nazariyasi” , T.: - “Fan va texnologiya”, 2017 yil
   
3. 
   Турсунов Б.М. Внешнеэкономическая деятельность и привличение иностранных инвестиций. Курс лекций. -Т.: «Узбекистан», 2018. с.-45
   
4. 
   Тожибоева Д. ―Иқтисодиѐт назарияси‖: 2-китоб: Олий ўқув юртлари талабалари учун ўқув қўлланма. -Т. «Шарқ», 2018, 79-б.
   
5. 
   Экономическая теория: Учебник. – Изд., испр. и доп. / Под.общ. ред. акад. В.И.Видяпина, А.И.Добрынина, Г.П.Журавлевой, Л.С.Тарасевича. – М.ИНФРА-М, 2017, с. 422
   
6. 
   Турсунов Б.М. Внешне экономическая деятельность и привличение иностранных инвестиций. Курс лекций. -Т.: «Узбекистан», 2018. с.-46.
   
7. 
   А.Ўлмасов, А.Вахобов. Иқтисодиѐт назарияси: Дарслик. –Т.: «Шарқ» нашриѐт-матбаа акциядорлик компанияси Бош таҳририяти, 2016. 317-бет.
   
8. 
   Иностранные инвестиции. В кн.: Л.Н.Павлова. Финасы предприятий. –М., 2019. –с. 171