Mavzu: Ingliz va O’zbek tillaridagi frazeologizmlarda polisemiya

 

43 

     

1 



 

2 

 

 



 

3 

 

  Tili  chiqdi  frazeologik  birligida  esa  frazeologik  ma’nolarning  bog’lanishi 

o’zgacha: 1) “nutqqa ega bo’lmoq”, 2) “indamay yurgan kishi gapiradigan bo’lib 

qolmoq”, 3) “aytishadigan bo’lmoq”. Bu ma’nolarning bog’lanishi: 

         

1 



 

2 



 

3 

   

     Shuningdek,  ingliz  tilidagi  let  fly  frazeologik  birligi  uch  ma’noli  :  1)  “jahli 

chiqmoq”, 2) “tosh otmoq”, 3) “erk bermoq”. Bu frazeologik birlikning ikkinchi va 

uchinchi ma’nolari  birinchi ma’nosidan o’sib chiqqan.  

  Leksemada bosh leksik ma’no, odatda, to’g’ri ma’no bo’ladi. Frazeologik birlikda 

esa bosh frazeologik ma’no ko’chma ma’no bo’ladi. Chunki frazeologik birlikning 

bosh ma’nosi ham, hosila ma’no kabi, ustama ko’chma ma’no tarzida gavdalanadi, 

ma’lum obrazga asoslanadi. Demak, frazeologik birlikning tabiati to’g’ri ma’noni 

istisno qilib qo’yadi.  

  Polisemantik frazeologik birlikda lug’aviy ma’noni va uning taraqqiyotini semik 

tahlil  metodikasi  bilan  o’rganish  bu  hodisalarni  ravshanroq  tasavvur  qilish 

imkonini  beradi  [26,  143].  Masalan,  ko’ngli  aynidi  –  ikki  ma’noli  frazeologik 

birlik.  Bu  frazeologik  birlikning  birinchi  ma’nosi  uchun  semalarni  quyidagicha 

belgilash  mumkin:  fe’l  bo’lgani  sababli,  avvalo,  “ta’sir  ko’rsatmoq”  semasini 

belgilaymiz.  Ta’sir  ko’rsatish  “ijobiy  yoki  salbiy”  bo’ladi.  Bu  ta’sir  kishi 

“organizm”ida  namoyon  bo’ladi.  Ta’sir  etuvchi  –  “jism”,  aniqrog’i,  “ovqat”,  shu 

sababli  “organizm”ni  aniqroq  qilib,  “ovqatlanish  a’zolari  deb  belgilanadi. 

Ovqatlanish  a’zolariga  ovqatning  ta’siri  “jismoniy”  bo’ladi.  Yuqorida  ajratilgan 

semalar  yig’imi  shunday  tartiblanadi:  “ovqatlanish  a’zolari”  +  “jismoniy”  + 

“salbiy”  +  “ta’sir  ko’rsatmoq”.  Ana  shu  semalar  asosida  bu  frazeologik  ma’noni  

“organizmi qabul qilmagani tufayli behuzur bo’lmoq” deb ta’riflaymiz. 

---