Mavzu: Ingliz va O’zbek tillaridagi frazeologizmlarda polisemiya

 

15 

ma’nosiga ega. Har ikkala ma’noda ham kishi ichki ruhiy holati aks etgan. Biroq 

frazeologik  birlik  ma’nosida  “o’ta  darajada”  va  “  so’zlashuv  uslubiga  xos, 

bo’yoqdor”  ma’nolariga  egaligi  bilan  “  hayron  bo’lmoq”  leksemasidan 

farqlanadi. Demak, frazeologik birlikning ko’pincha ifoda semalarida obrazlilik, 

bo’yoqdorlik bo’rtib turadi.  

  Ko’rinadiki, frazeologik birlik va leksema bir narsa yoki hodisani atasada, ifoda 

bo’yoqlari bilan keskin farqlanib turadi. 

   Tilning  frazeologik  sostavi  juda  keng  ma’noga  va  stilistik  bo’yoqlarga  ega. 

Frazeologik  birliklar  bilan  so’zlarni  butunlay  ekvivalent  sifatida  qarash 

yaramaydi.  Chunki,  frazeologik  birliklar  doim  ham  so’zlarning  o’rnini  bosa 

olmaydi. Frazeologik birliklar hamda so’zlarning strukturasi va ma’nolarida juda 

ko’p  farqlanish  alomatlari  mavjud  bo’lib,  ularning  morfologik  va  sintaktik 

funksiyalari  ham  turlichadir.  Tarkibiga  ko’ra  so’zlar  yaxlit  holda,  frazeologik 

birliklar  esa  alohida  holda  gap  va  so’z  birikmalari  kabi  hosil  bo’ladi.  Bu 

xususiyatlar ularning talaffuzi va yozilishida o’z aksini topgan. 

   Frazeologik  birlik  birdan  ortiq  mustaqil  so’zdan  tashkil  topadi.  Biroq,  uning 

ma’nosi tashkil etuvchi ma’nolarining oddiy yig’indisi emas. Masalan, 

qo’yniga 

qo’l  solmoq

  yoki  ingliz  tilidagi   

to  have  a  finger  in  every  pie

  frazeologik 

birligining  ma’nosi 

qo’yin,  qo’l,  solmoq,

  yoki

  to  have,  a  finger,  in,  every,  pie

 

so’zlari  ma’nolari  sintezi  yoki  qo’shiluvi  emas.  Frazeologik  birlikning  ma’nosi 

tashkil  etuvchi  so’z  to’la  yoki  qisman  ko’chma  ma’noda  ishlatilishi  natijasida 

hosil bo’ladi. Masalan, birovning fikrini bilishga urinish harakati uning qo’ynini 

titkilab, nimasi borligini bilishga intilish harakatiga o’xshaydi. Natijada, qo’yniga 

qo’l  solmoq  erkin  birikmasi  o’zidan  anglashilgan  mazmunga  o’xshash  bo’lgan 

boshqa  bir  mazmunni  ifodalashga  ixtisoslashadi  va  qurilma  frazeologik  birlikka 

aylanadi.  Yoki  to  have  a  finger  in  every  pie  frazeologik  birligida  ham  xuddi 

shunday munosabatni ko’rishimiz mumkin. 

   Frazeologik birlik tarkibidagi ayrim so’zning ko’chma ma’noda boshqalarning 

o’z  ma’nosida  qo’llanilishi  natijasida  ham  vujudga  kelishi  mumkin.    Masalan, 

aqlini  yemoq,  og’zi  qulog’ida

  yoki 

jockey  for  position,  hold  down  a  job

 

---