Mavzu: inflyatsiyaning mohiyati va kelib chiqish sabablari

Tahlil va natijalar (Analysis and results).





2010-2019-yillarda inflyatsiya darajasi (foizda)⁵
Yuqoridagi rasm orqali inflyatsiya darajasi yuqori ko’rsatkichlarni tashkil qilayotganini kuzatishimiz mumkin. Ayniqsa yuqori ko’rsatkichlar 2017-2018-2019-yillarda namoyon bo’ladi. 2010-2016-yillarda o’rtacha inflyatsiya darajasi taxminan 6,6%ga teng bo’lsa, 2017-2019-yillarda o’rtacha inflyatsiya darajasi esa taxminan 14,6%ga teng. 2010-yildan 2019-yilga qadar ushbu ko’rsatkich 7,3%dan 15,2%ga ko’tarilgan ya’ni oradagi farq 7,9%ni tashkil etishini kuzatishimiz mumkin.


O`zbekiston Respublikasida inflyatsiyaning asosiy ko`rsatkichlari, 2010- 2019 yy. (o`tgan yilning mos davriga nisbatan baholarning o`sishi, %)
1-jadval

Yillar	Iste`mol baholar indeksi (IBI), jamlangan	Oziq-ovqat tovarlari	Nooziq-ovqat tovarlari	Xizmatlar
2010	249,5	252,7	185,0	465,2
2011	54,0	99,3	31,9	100,9
2012	58,8	55,2	65,1	71,4
2013	17,9	12,6	18,8	52,6
2014	29,1	25,6	33,7	43,8
2015	24,9	18,9	36,6	47,1
2016	27,4	27,9	21,1	36,9
2017	27,6	28,0	19,3	41,3
2018	10,3	5,4	13,9	30,9
2019	12,4	8,5	15,6	30,1

Inflyatsiya darajasidan maqsadli ko`rsatkich sifatida foydalanish amaliyotda

mavjud bo`lgan xodisalardan biridir. Masalan: Kanada, Yangi Zellandiya,
Avstraliya, Finlyandiya, Ispaniya davlatlarida inflyatsiyadan oraliq nishon sifatida
foydalaniladi. Bunda mamlakatlarning o`zaro farq qiladigan jihati shundaki,
birinchidan, ayrim mamlakatlar inflyatsiyadan qisqa muddatli vaqt oraliqlarida,
ayrimlari esa uzoq muddat mobaynida maqsadli ko`rsatkich sifatidan
foydalaniladi; ikkinchidan, ayrim davlatlar darajasini olishdi, ayrimlari esa,
ma`lum yo`lakcha shaklida inflyatsiyadan maqsadli ko`rsatkich sifatida
foydalanish.
Empirk izlanishlar natijasi shuni ko`rsatadiki, inflyatsiyadan maqsadli
ko`rsatkich sifatida foydalanilgan davlatlarining sezilarli qismda bu ko`rsatkich
inflyatsiya sur`atlarini pasaytirishni rag`batlantirish maqsadida qo`llaniladi. Aynan,
kanada va Yangi Zelandiyada inflyatsiya ko`rsatkichidan ana shu maqsadda
foydalanishdi va belgilangan ko`rsatkichga erishish maqsadida Kanadada bir yarim
yil, Yangi Zelandiyada esa bir yil muddat belgilab olindi. Har ikkala mamlakatda
belgilangan muddat mobaynida inflyatsiyaning belgilangan darajasiga erishildi

2-jadval

Xududlarning nomi	Baholarning o`sishi	Oylik o`rtacha
O`zbekiston Respublikasi	-0,8	-0,1
Xorazm	-1,6	-0,27
Navoiy	-1,5	-0,25
Namangan	-1,5	-0,25
Buxoro	-1,3	-0,21
Jizzax	-1,2	-0,21
Sirdaryo	-0,8	-0,13
Samarqand	-0,7	-0,11
Qashqadaryo	-0,7	-0,11
Andijon	-0,5	-0,08
Toshkent shahar	-0,5	-0,09
Farg`ona	-0,3	-0,05
Toshkent	-0,3	-0,04
Surxondaryo	-0,2	-0,04
Qoraqalpog`iston Respublikasi	0,5	0,07

Birinchi yarim yillikda O`zMB tomonidan respublikada qat`iy pul-kredit siyosatining amalga oshirilishi o`rtacha oylik inflyatsiya darajasining 0,7% dan – 0,1%ga kamayishiga sabab bo`ldi. (jadvallar). Mazkur davr moboynida inflyatsiyaning umumiy hajmiga pullik xizmatlarga tariflarning pasayishi, nooziq – ovqat mahsulotlariga narxlarning pasayishi ta`sir qildi. Oxirgi yillarda birinchi marotaba oziq ovqat mahsulotlariga narxlarning pasayishi kuzatildi(-4,4%) Hududlar miqyosida iste`mol narxlari indeksining o`sishi birgina Samarqand

viloyatida (0,04%) qolgan barcha viloyatlarda esa pasayishi kuzatildi.


2018 yilning 1-yarim yilligida real tarmoqda inflyatsiya darajasining
omilli tahlili.
3-jadval

Omillari	IOTs ga ta`siri	Jamiga nisbatan % da
Jami omillar	13,3	100,0
Energiya tarifi	6,4	48,0
Birjadan tashqari almashinuv kursi	0,8	5,7
Ish haqi	0,9	6,7
Transport xarajatlari	0,3	2,4
Boshqa omillar	4,9	37,2

O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyotidagi inflyatsiya jarayonlarining omilli

tahlili 2018 yilning 1 – yarim yilligida infilyatsiya darajasiga xarajatlar inflyatsiyasining (1,4 daraja) oshganligi ta`siri qildi. Iste`mol tovarlariga narxlarning ortishi bir dona mahsulotga doimiy xarajatlarning ortishi hisobiga ishlab chiqaruvchilarning ulgurji narxlarining oshishi bilan bevosita bog`liq bo`ldi. 2018 – yilning 1-yarim yilligida taklif inflyatsiyasi talab inflyatsiyasiga nisbatan ortganligi kuzatildi: sanoat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilarning o`rtacha oylik ulgurji narxlari (2,1%ga) ortdi, iste`mol narxlari esa (-0,1%ga) pasadi.
Sanoat maxsulotlarini ishlab chiqaruvchilarning ulgurji baholarning o`sishi
manbalarning omilli tahlili 2018 yilning 1 – yarim yilligida real sektorda
inflyatsiya darajasining ortishiga elektr energiyasiga narxlarning (48,0%ga)
oshishi, ish haqining (6,7%ga) ortishi, milliy valyutaning (5,7%ga ) deval`vatsiyasi
va transport xarajatlarining (2,4% ga) ortganligi bevosita ta`sir ko`rsatdi. (3-jadval)