Mavzu: Inflatsiya va uning namoyon bo`lish shakllari

Mavzu: Inflatsiya va uning namoyon bo`lish shakllari

Tayyorladi: Saydirahmonov Muhammadamin

Reja:

• Inflatsiya va uning kelib chiqish sabablari
• Inflatsiya turlari
• Namoyon bo`lish shakllari
• Inflatsiyaga qarshi chora tadbirlar

Inflyatsiya - lotincha “inflatio” so'zidan olingan bo'lib, “shishish”, “bo'rtish”, “ko'tarilish” degan ma'nolarni anglatib, mamlakatdagi tovar va xizmatlar bahosi umumiy darajasining oshishi (o'sishi) tushuniladi. Narxlarning umumiy darajasi ko'tarilishi natijasida mamlakat pul birligi (milliy valyuta) xarid qobiliyatining pasayishi ro'y beradi. Bu esa o'z navbatida, davlat pul birligining qadrsizlanishiga olib keladi.
. Pulning qadrsizlanishi deganda, bir xil miqdordagi pulga vaqti kelib kamroq bo'lgan tovar va xizmatlarni sotib olish, ya'ni sotib olinishi mumkin bo'lgan tovar va xizmatlar miqdorining vaqti kelib kamayishi tushuniladi.
Misol uchun, yilning boshida 100 ming so'mga sotib olish mumkin bo'lgan kundalik iste'moldagi tovar va xizmatlarning miqdori yilning oxiriga kelib kamayadi. Bu esa 100 ming so'mga yilning oxirida yilning boshidagiga nisbatan xuddi o'sha tovar va xizmatlarni kamroq miqdorda sotib olish demakdir

Inflatsiyaning sabablari

Inflyatsiyaning eng muhim ichki sabablari:

• takror ishlab chiqarish nisbatlarini buzish: ishlab chiqarish va iste'mol, jamg'arish va iste'mol, talab va taklif, muomaladagi pul massasi va tovar narxlari yig'indisi o'rtasidagi;
• davlat byudjeti taqchilligining sezilarli darajada oshishi va davlat qarzi, samarasiz davlat xarajatlari tufayli;
• qonunlarni buzadigan ortiqcha pul chiqarish pul muomalasi;
• resurslarning muhim qismini mudofaa sanoatiga yo'naltiradigan iqtisodiyotni harbiylashtirish;
• davlat budjetiga og‘ir yuk bo‘lib, uning taqchilligini oshiradi va uning (defitsit) inflyatsion moliyalashtirilishini keltirib chiqaradi;
• ishlab chiqaruvchilarga soliq yukining oshishi;

Inflatsiyaning sabablari

• Inflyatsiyaning tashqi omillari davlatlar o'rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning kuchayishi bilan bog'liq bo'lib, ular jahon kapital bozorlari, tovar bozorlari, mehnat bozorlaridagi raqobatning kuchayishi, xalqaro valyuta-kredit munosabatlarining keskinlashishi, dunyoning tarkibiy inqirozlari (energetika, oziq-ovqat, moliyaviy va boshqalar) bilan birga keladi. ).

Inflatsiyaning kelib chiqish sabablariga ko`ra

Talab inflatsiyasi
Taklif inflatsiyasi
Inflyatsiyaning bu turi talabning keskin oshishi natijasida iqtisodiyotda pul taklifining oshishiga yoki xaridorlar tomonidan inflyatsion kutilmalarni shakllanishiga olib keladi. Soddaroq qilib aytganda, ishlab chiqarish sohasi aholining talabini to'la qondira olmaydi, taklifga nisbatan talab oshib ketadi. Natijada tovar va xizmatlar narxlari o'sadi.
Inflyatsiyaning bu turi ishlab chiqarish xarajatlarining keskin oshishi natijasida sodir bo'ladi. Ya'ni, har xil jarayonlar va tarkibiy o'zgarishlar (soliqlar o'zgarishi, energiya resurslari narxlari oshishi, davlat tomonidan tartibga solinadigan narxlar oshirilishi va boshqalar) tufayli mehnat unumdorligining pasayishi natijasida mahsulot ishlab chiqarishga ketgan xarajatlar oshadi. Natijada ishlab chiqariladigan tovar va xizmatlarning narxlari oshadi.
Inflatsiya turlari
O`rmalovchi(sudraluvchi) inflatsiya
Uzoq vaqt davomida barqaror va past darajada bo'lgan inflyatsiya (zamonaviy iqtisodiyot uchun yiliga 1-4% normal hisoblanadi)
Suzib yuruvchi (shiddatli) inflatsiya
Inflyatsiyani yillik darajasi 10% dan oshib, har oyda o'sib boradi
Giper inflatsiya
Mamlakatda o'rtacha narx-navoning haddan tashqari oshgandagi holati bo'lib, oyiga 50%, yiliga esa 50 baravardan ham ko'proq oshishi mumkin
Namoyon bo`lish shakllari

• Tovar va xizmatlar narxlarining oshishi va notekisligi pul bilan ta'minlanishiga, ularning xarid qobiliyatining pasayishiga olib keladi.
• Milliy valyutaning xorijiy valyutaga nisbatan kursining pasayishi.
• Milliy valyutada ifodalangan oltin narxining oshishi.

Inflatsiyaga qarshi chora tadbirlar

• Pul emissiyasi to`xtatiladi;
• Ishlab chiqarishning o`sishi rag`batlantiriladi;
• Aholining puli banklarga jalb qilinadi;
• Pul islohoti o`tkaziladi.

Pul islohoti bu:

• Milliy valyutani mustahkamlash, pul birligini barqarorlashtirish va pul muomalasini tartibga solish maqsadida davlat tomonidan mamlakat pul tizimini toʻliq yoki qisman qayta tashkil etish. Pul islohotlari qogʻoz pul belgilarining hammasi yoki bir qismi qadrsizlanganda va ularning hajmi koʻpayib, yangisi (qogʻoz yoki metall) bilan almashtirish lozim boʻlganda, pulning oltin qiymati yoki valyuta kursi oʻzgarganda, pul tizimiga oʻzgartish kiritish zarur boʻlganda oʻtkaziladi.
• Masalan: O`zbekistonda pul islohoti 1994-yilda o`tkazilgan va respublika mustaqil davlat sifatida milliy pul birligiga ega bo`lgan.

Foydalanilgan adabiyotlar

• arxiv.uz
• hozir.org
• Xodiyev B.Y, Shodmonov Sh.Sh Iqtisodiyot nazariyasi darslik 2017

E’tiboringiz uchun rahmat