Mavzu: Ilmiy uslub va uning uslubiy xususiyatlari

Esda tuting
Ixtisoslikka oid matn tuzishda quyidagilarga e’tiborni qaratish lozim:
- matnning qaysi nutq uslubida yozilishi kerakligini oldindan bilish;
- ixtisoslikka oid so‘z va shartli belgilarni to‘g‘ri tanlay olish va o‘rinli joylashtirish;
- so‘z va atamalarni imlo me’yorlariga rioya qilgan holda yozish;
- kasbdoshlarga unchalik tanish bo‘lmagan yoki faol qo‘llanmaydigan atama, shartli belgi yoki qisqartmalarga qavs ichida izoh berish;
- ixtisoslikka oid atamalarni boshqa tillardan o‘zlashtirish, so‘z yasashda milliy tilning tabiatini nazarda tutish;
- kasb-hunar so‘zlari va atamalarini o‘rinsiz takrorlanishiga yo‘l qo‘ymaslik, ularning ta’sirchanligini oshirish maqsadida leksik, morfologik va sintaktik sinonimiya imkoniyatlaridan o‘rinli foydalanish va boshqalar.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ilmiy uslub tabiat va jamiyatdagi barcha narsalar, hodisalar haqida aniq, asoslangan, izchil ma’lumotlar berishda qo‘llanadi. Ilmiy uslubda biror narsa yoki hodisa mohiyatini ta’riflar, tahlil qilish, dalillar bilan isbotlash va asosli natijalarni bayon qilish muhim hisoblanadi. Bu uslubda maxsus atamalar ko‘p ishlatiladi. Ilmiy uslubda adabiy normaga qat’iy rioya etilib majhul va murakkab qurilishli gaplardan keng foydalaniladi.

Nazorat savollari:
1.Ilmiy uslubga oid so‘zlar qaysi qatorda berilgan?
2. Ilmiy uslubning o‘ziga xos holatlari haqida gapiring.
3. Ilmiy nutqda qaysi holatlar asosiy o‘rinni tutadi?
4. Ilmiy uslubda yozilgan gap tuzing.
5. Quyidagi gap qaysi uslubga xos?
Ko‘mirning to‘la yonishi natijasida karbonat angidrid hosil bo‘ladi, bunda uglerod kislorod bilan oksidlanadi.
6. Ushbu matn qaysi uslubda yozilgan?
Trapetsiyaning o‘rta chizig‘i asoslariga parallel va ular yig‘indisining yarmiga teng.
7. Ilmiy uslubning o‘ziga xos xususiyatlari haqida gapiring.
8. Ilmiy-ommabop asarlarga xos xususiyatlarni izohlang.
9. Ilmiy tadqiqot asarlariga misollar keltiring.
10. Ilmiy uslubda tadqiqiot xarakteriga bog‘liq ravishda raqamlardan foydalanish to‘g‘ri ishiga misollar keltiring.
11. Ilmiy uslubga xos terminlarga misollar keltiring.
Voqelikka munosabatni munosabatning va buning tadqiqini mantiiqan dalillangan, grammatik shakllangan, adabiy me’yor asosida tuzilgan jumlalarda ifodalab berish ilmiy uslubning mohiyatini tashkil etadi.
Ilmiy uslub doirasi anchagina keng va xilma-xildir. Chunonchi, bir qator ijtimoiy fanlarga oid tadqiqotlar ko‘proq ommaviyligi Bilan tavsiflansa, Aniq fanlarga oid tadqiqotlar mutaxassislar doirasida ko‘proq anglashilarli bo‘ladi.
Ilmiy uslub ilmiy faoliyat sohasiga xizmat qiladi. U asosan fan tili.Asosiy vazifasi g‘oyalar faktlar qonuniyatlar hodislar va tushunchalar tizimi bilan aloqadorlikdir. Bu axborotlar isbotlangan, dalillangan va umumlashganligi,yozma nutq shaklida nomoyon bo‘lishi uning o‘ziga xos xususiyatlaridir.Axborotning holisligi va umumlashganligi,mantiqiy vap izchilligi,aniq va batafsilligi bu uslubga xosdir. Bu uslubda avtor shaxsi ifodalanmaydi,buyoqdor so‘zlar uchramaydi.Xar bir fan sohasiga oid shartli qisqartmalar va ramziy belgilar uchraydi. Shu fanga oid termnlar uchraydi.


Topshiriq. Tanlagan kasbingiz, mutaxassisligingizga oid biror matnni (darslik yoki jurnaldan) tanlab oling. Uni ixchamlashtiring va qisqa tarkibiy qismlarga ajratib, har biriga alohida sarlavha qo‘ying.