Мавзу: Илк ўзбек алифбосининг вужудга келиши

5-GRAMMATIK TOPSHIRIQ

Berilgan matnni lotinlashtirilgan alifbo bo‘yicha qabul qilingan imlo qoidalariga muvofiq yozib chiqing.

IMLO TO‘G‘RISIDA Profesur Afanasevning aytishicha, rus imlosi besh asosqa qurilg‘on: 1) Savtiy (foneticheskiy), 2) Shakliy (morfologicheskiy), 3) Tarixiy-an'anaviy, 4) Chet so‘zlarini yozmoq asosi, 5) Ayrilma asosi. Bizda esa inqilobg‘acha tarixiy-an'anaviy ham chet so‘zlarni yozmoq asosi qo‘llang‘on. Ya'ni: o‘zbakcha so‘zlarda eski Navoiy va undan ilgarigi kitoblardag‘i imlo nusxasi mahkam ushlanib, chet (arabcha, forsiycha) so‘zlar va ularda qandoq yozilg‘on bo‘lsa, bizda ham o‘zgartmasdan yozish asos tutilg‘on. Inqilobdan keyin (bundan 5, 6 g‘ina yil ilgari) bu ikki asosni tashlab savtiy ham shakliy (sarfiy) asosqa o‘tkan bo‘lsaqda, arab alifbosi savtiy asosqa javob bera olmag‘onlig‘idan, imlo chatoqliqlaridan haligacha ham qutila olg‘onimiz yo‘q. Ashurali Zohiriy Til, atama va imlo bahslari. 1929-yil

4-MAVZU
UNLI VA UNDOS HARFLAR, ASOS VA QO‘SHIMCHALAR IMLOSI
Amaliy mashg‘ulot mazmuni: unli va undosh tovushlar imlosi yuzasidan grammatik topshiriq bajarish. Talaffuz va yozuvda farqlanadigan nutq tovushlarini ajratish, ularning imlo qoidalarini aniqlash.
Asos va qo‘shimchalar imlosi yuzasidan diktant yozish.
Mashg‘ulot rejasi:
1. Mavzuga doir nazariy bilimlarni tekshirish.
2. Amaliy mashg‘ulot topshirig‘ini bajarish.
3. Amaliy mashg‘ulot topshirig‘ini tekshirish va baholash.


1. MAVZUGA DOIR NAZARIY BILIMLARNI TEKSHIRISH UCHUN NAZORAT SAVOLLARI:
1. «Hozirgi o‘zbek adabiy tili» kursining qaysi bo‘limida unli va undosh tovushlar, asos va qo‘shimchalar imlosi o‘rganiladi?
2. Qaysi holatlarda so‘z tarkibidagi unli yoki undosh harfning tushirib yozilishi adabiy tilning orfografik me’yoriga muvofiq hisoblanadi?
3. Qaysi holatlarda so‘z oxirida qo‘sh undoshning biri tushirib yoziladi?
4. Ushta (uchta), besso‘m (besh so‘m), issiz (izsiz), yuzzi (yuzni), maxtov (maqtov) kabi so‘zlarning talaffuzi va yozilishi qanday farqlanadi?
5. Qanday so‘zlar ofografiyaning fonetik tamoyili asosida yoziladi?
6. Qanday so‘zlar ofografiyaning morfologik tamoyili asosida yoziladi?
7. Rafshan, tafsiya so‘zlarining yozilish qoidasi qanday tamoyilga asoslanadi?
8. Rus tilidan o‘zlashgan автомобиль, колхоз, эшелон, телевидение so‘zlarining yozilishi qanday qoidaga muvofiq amalga oshiriladi?
9. Qanday so‘zlar grafik yozuv qoidasi asosida yoziladi?
11. Qanday so‘zlar yozuvda maxsus belgi bilan ajratib yoziladi?
12. O‘zbek-lotin va o‘zbek-kirill yozuvidagi imlo qoidalarida asos va qo‘shimchalar imlosi qaysi jihatdan farqlanadi?