Mavzu: ikkinchi guruhning d-elementlari. Elementlarning umumiy tavsifi. Gurugda atom radiuslarining va ionlanish potensialarining o’zgarishi. Rux va uning birikmalari

Ruxning eng muhim birikmalari

• Ruxning kо‘pchilik birikmalari, jumladan oksid va sulfidi ham oq rangli, faqat xromat va boshqa kо‘pgina rangli anionli birikmalari mustasno. ZnO oq, qizdirilganda sarg‘ayadigan kukun. Rux oksidi ruxni kislorodda qizdirib, ruxni karbonati va nitratini termik parchalab, hamda rux sulfidini kuydirib olinadi:
• ZnCO3 tZnO + CO2↑
• 2Zn(NO3)2 t2ZnO + 4NO2↑ + O2↑
• ZnO suvda erimaydi, amfoter oksid kislota va ishqorlarda yaxshi eriydi:
• ZnO + H2SO4 = ZnSO4 + H2O
• ZnO + 2NaOH + H2O = Na2[Zn(OH)4]
• ZnO oq rangli bо‘yoq (ruxli belila) olishda, kauchukni vulqonlashda qо‘shimcha, ayrim farmatsevtik malhamlarning asosiy tarkibiy qismi sifatida ishlatiladi.

Rux gidroksidi Zn(OH)2 rux tuzlari eritmasiga asta–sekin ishqor eritmasi quyilsa oq shilliq chо‘kma Zn(OH)2 tushadi:

• Rux gidroksidi Zn(OH)2 rux tuzlari eritmasiga asta–sekin ishqor eritmasi quyilsa oq shilliq chо‘kma Zn(OH)2 tushadi:
• ZnSO4 + 2NaOH = Zn(OH)2↓ + Na2SO4
• Zn(OH)2 amfoter gidroksid, kislota va ishqorlarda yaxshi eriydi:
• Zn(OH)2↓ + 2NaOH = Na2[Zn(OH)4]
• Zn(OH)2 + 2HCl = ZnCl2+2H2O
• Rux xlorid ZnCl2 oq juda gigroskopik kukun, ochiq havoda suyuqlanadi, tc=3180C. Kavsharlashda ishlatiladigan, ZnSl2 ni xlorid kislotaga ta’sir ettirib olinadigan “kavsharlash” suyuqligi tarkibiga kiradi. Ruxlash va qalaylash uchun ishlatiladigan flyuslarning asosiy tarkibiy qismiga kiradi.
• ZnSO4 suvli eritmadan 7 molekula suv bilan kristallogidrati ZnSO4∙7H2O (Rux kuporosi) holida kristallanadi. Rux sulfat viskoza tolasini olishda va simlarni rux bilan galvanik qoplashda “litonom” oq rangli bо‘yoqqa qо‘shiladi.

Rux xromati ZnCrO4 ruxli sariq pigment, biroq uning berlin lazuri bilan aralashmasi – ruxli yashil pigment.

• Rux xromati ZnCrO4 ruxli sariq pigment, biroq uning berlin lazuri bilan aralashmasi – ruxli yashil pigment.
• ZnS rux sulfid rux tuzlari eritmasiga ishqoriy metallarning sulfidlari yoki ammoniy sulfid eritmasi quyilganda oq chо‘kma holida ajralib chiqadi. Qizdirilgan ZnS da ayrim og‘ir metallar (Cu,Mn) ning izlari bо‘lganda yashil rang bilan lyuminessiyalanadi, shunday rangli nurni ZnS rentgen yoki alfa nurlar bilan ta’sir ettirilganda ham lyuminessiyalaydi. ZnS ning radioaktiv moddalar bilan aralashmasi soatlarni nurlanuvchi siferblatlarida, rangli televizorlarning xromofor qatlamlarida (rang beruvchi qatlami) komponent hamda ZnS va BaSO4 aralashmasi bilan “litonon” oq bо‘yoq ishlab chiqarishda keng foydalaniladi.
• Sifat reaksiY. Zn2+ - aniqlash uchun Co(NO3)2 eritmasi bilan hо‘llangan Zn(OH)2 qizdirilganda yashil rangli (Co2Zn)O4 qо‘sh oksidi hosil bо‘ladi. Bunga Rinman yashili deyiladi.