Mavzu: Ijtimoiy imtiyozlar

3.3. Ijtimoiy tengsizlik, turlari, tengsizlikni kamaytirish chora tadbirlari

• Ijtimoiy tengsizlik - odamlarning jamiyatdagi mavqeiga ko'ra sinflarga, jamiyatlarga yoki guruhlarga bo'linishi yoki farqlanishi, bu imkoniyatlardan, hayotiy manfaatlar va huquqlardan tengsiz foydalanishni anglatadi. Ijtimoiy tengsizlikni sxematik tarzda narvon shaklida ifodalasak, uning eng quyi pog‘onasida mazlumlar, kambag‘allar, tepasida esa zolimlar, qo‘lida hokimiyat va pul bo‘lganlar turadi. Bu jamiyatning boy va kambag'allarga tabaqalanishining asosiy belgisidir.

Ijtimoiy tengsizlikning sabablari

• Iqtisodchilar asosiy sababni mulkka va umuman boylik taqsimotiga teng bo'lmagan munosabatda ko'rishadi.
• R. Mishels (nemis sotsiologi) sababni xalqning o‘zi saylagan hokimiyat apparatiga katta imtiyoz va vakolatlar berishda ko‘rdi.
• Fransuz sotsiologi E.Dyurkgeymning fikricha, ijtimoiy tengsizlikning yuzaga kelish sabablari:
• Jamiyatga eng katta foyda keltiruvchi, o‘z sohasining eng yaxshilarini rag‘batlantirish.
• Insonni umumiy jamiyatdan ajratib turadigan o'ziga xos shaxsiy fazilatlar va iste'dodlar.

• Tengsizlik dastlab turli imkoniyatlar va mavjud ijtimoiy va moddiy ne'matlardan tengsiz foydalanishni nazarda tutadi. Bunday imtiyozlar orasida quyidagilar ajralib turadi:
• Daromad - odam vaqt birligi uchun oladigan ma'lum miqdordagi pulni ifodalaydi. Ko'pincha daromad to'g'ridan-to'g'ri ish haqi bo'lib, u inson tomonidan ishlab chiqarilgan mehnat va sarflangan jismoniy yoki aqliy kuch uchun to'lanadi. Mehnatdan tashqari, "ishlaydigan" mulkka egalik ham bo'lishi mumkin. Shunday qilib, insonning daromadi qanchalik past bo'lsa, u jamiyat ierarxiyasida shunchalik past bo'ladi;
• Ta'lim - bu shaxsning yashash davrida ta'lim muassasalarida olgan bilim, ko'nikma va malakalar majmuidir.
• Hokimiyat - bu shaxsning o'z dunyoqarashini, nuqtai nazarini aholining keng qatlamlariga, ularning xohishlaridan qat'i nazar, tatbiq etish qobiliyati. Quvvat darajasi u tarqaladigan odamlar soni bilan o'lchanadi;
• Obro' - bu jamiyatdagi mavqe va jamoatchilik fikri asosida shakllangan unga berilgan baho.