Mavzu: ichki sekretsiya bezlari Reja: Tashqi sekretsiya bezlari; Ichki sekretsiya bezlari

Buyrakusti bezlari. Bu bezlar ikkita bo`lib, nomiga monand o`ng va chap buyraklarning ustki qismida joylashadi

Ularning birgalikdagi og`irligi 10—20 g. Buyrakusti bezlari ikki qavat: ustki — po stloq va ichki — miya qavatidan iborat. Buyrakusti bezining po`stloq qavatida mineralokortikoid, glukokortikoid, androgon va esterogen gorlamonlari, ichki qavatida noradrenalin va adrenalin gormonlari ishb chiqariladi. Ularning hammasi odam hayotida muhim ahamiyatga ega.

Mineralokortikoid gormoni organizmda mineral tuzlar almashinuvi boshqarilishida ishtirok etadi.

Glukokortikoid gormoni organizmda oqsil va uglevod almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi. Ular ta’sirida qonda qand, jigarda glikogen miqdori ortadi.

Androgen va esterogen gormonlari erkaklar va ayollarning jinsiy bezlari funksiyasini kuchaytiradi.

Me`da osti bezi. Bu bez me`daning pastki va orqa sohasida birinchi bel umurtqasi ro`parasida joylashgan bo`lib, uzunligi 16— 20 sm, massasi 70—80g Me`daosti bezi aralash bez bo`lib, to`qimasining 98—99% i tashqi sekretsiya funksiyasini bajarib, ovqat hazm qilishda ishtirok etuvchi fermentlarni ishlab chiqaradi. Bez to`qimasining 1— 2% i, ya’ni Langergans orolchasi deb ataluvchi qismi ichki sekretsiya funksiyasini bajaradi.

Bezning Langergans orolchasida insulin gormoni ishlab chiqariladi. Insulin gormoni qondagi qand moddasining ortiqcha qismi jigar va muskul to`qimalarida glikogen moddasi sifatida zaxira holda to`planishini taminlaydi.

Me`daosti bezining insulin ishlab chiqarish funksiyasi alohida ahamiyatga ega, chunki bezning bu funksiyasining buzilishi aholi orasida ko`p tarqalgan qandli diabet kasalligi kelib chiqishiga sabab boiadi. Sog`lom odam qonida qandning normal miqdori 80—120 mg % bo`ladi, qandli diabet kasalligida esa uning miqdori 150—250 mg % ga ko`tarilib, undan ham ortib ketishi mumkin.

Qondagi qandning miqdori normal bo`lganda, u buyrak orqali siydik bilan tashqariga chiqarilmaydi, ya’ni sog`lom odamning siydigida qand mutlaqo bo`lmaydi. Qonda qandning miqdori 140— 150 mg % dan oshaversa, u siydik bilan tashqariga chiqarila boshlaydi. Bunday bemorlar tez chanqaydi va ko`p suv istemol qiladi. Istemol qilingan ovqat tarkibidagi uglevodlar hujayra va to`qimalarda o`zlashtirilmasdan, siydik bilan tashqariga chiqib ketishi tufayli bemor tez och qoladi va tez-tez ovqat istemol qilishga majbur bo`ladi. Aks holda teri ostidagi zaxira yog` moddalari parchalanib, glukozaga aylanadi, hatto hujayra va to`qimalar tarkibidagi oqsil, yog` moddalari ham glukozaga aylanib, qonga o`tadi va undan siydik bilan tashqariga chiqariladi. Buning oqibatida bemor ozadi, kuchsizlanadi, ish qobiliyati pasayadi.

Erkaklarning jinsiy bezlariga bir juft moyaklar (urug`don), moyak ortig`i, prostata bezi kiradi. Moyaklar ellipssimon bo`lib, massasi katta odamda 20—36 g bo`ladLUlarda erkaklik jinsiy hujayralari (spermatozoidlar) va erkaklik jinsiy gormoni (testosteron) ishlab chiqariladi. Moyaklarning bu funksiyasi o`smirlik davrida (12—15 yosh) boshlanadi va keksayish davriga qadar davom etadi.

Testosteron gormoni o`smirlarda balog`atga yetish belgilari yuzaga kelishiga ta’sir ko`rsatadi.

Ayollarning jinsiy bezlariga bir juft tuxumdon kiradi. Tuxumdonlar kichik chanoq bo`shlig`ida joylashgan bo`lib, katta yoshli ayollarda ularning massasi 5—6 g bo`ladi. Tuxumdon bachadonning orqa qismiga yopishib turadi. Tuxumdonda jinsiy gormonlar ishlab chiqariladi. Bu gormonlar bevosita qonga quyiladi. Ular qiz bolaning o`smirlik davridan ishlab chiqarila boshlaydi va unda ikkilamchi, ya’ni ayollik jinsiy belgilari hosil bo`lishini taminlaydi.

Bundan tashqari, tuxumdonlarda pufakchalar to`plami — follikulalar bo`ladi. Ularda jinsiy hujayralar (tuxum hujayralar) paydo bo`ladi va yetiladi.

Tez-tez shamollash, angina, gripp kabi kasalliklar tuxumdonning yallig`lanishiga sabab bo`ladi. Kasallik o`z vaqtida davolanmasa, tuxumdonning funksiyasi buziladi, ayolda farzand korish xususiyati yo`qolishiga sabab bo`ladi.

E’tiboringiz uchun raxmat!