Mavzu: Ibn Sinoning tibbiy tizimidagi terapiya

MURAKKAB KASALLIKLAR.

Bir qancha kasalliklar yig’indisidan bir kasallik

paydo bo`ladi. Misol qilib, shishni aytish

mumkin. Shishda shakl va tarkib (tuzilish) kasalligi ham topiladi, chunki shakl va miqdorni

buzmaydigan shish yo`qdir. Shish yumshoq a`zolarda paydo bo`ladi, ba`zan suyaklarda ham shishga

o`xshash narsa paydo bo`lib, uning suyakning) hajmi kattalashadi. Har qanday shishda ko`rinarli sabab

yo`q, uning jismoniy sababi moddaning biror a`zodan pastki a`zoga o`tishidadir, bu nazla deb ataladi.

Ba`zan shish va toshmalarni tug’diradigan moddiy sabab kayfiyatlarida zarar bermaydigan

boshqa xiltlar qolib ketadi.Shishga sabab bo`ladigan moddalar 6 tadir. 4 xil xilt, suv va yel. Shish issiq

bo`lishi yoki issiq bo`lmasligi mumkin. Issiq shish yolg’iz g’ayritabiiy qondan yoki g’ayritabiiy

safrodan paydo bo`ladi deb o`ylab bo`lmaydi, u o`z javhari issiq bo`lgan yoki chirish natijasida issiqlik

paydo bo`lgan har bir moddadan hosil bo`ladi.

Shishlarning yolg’iz qondan bo`lganlari flegmona deb, yolg’iz safrodan bo`lgani otashak

deb ataladi. Qon va safrodan bo`lganini ikkovining ismlaridan murakkab bir ism bilan atashdir, yana

qaysi biri ustun bo`lsa, o`shaning ismini oldingaqo`yib aytish odatlaribor.

Masalan, ularning biri "flegmonali otashak" yoki "otashakli flegmona" deb ataladi. Yiring

yiqqanda chiqiq (xuroj) deyiladi. Agar chiqiq yumshoq go`shtlarda, bezlarda, qo`ltiq tagida, quloq

orqalarida va gavdada bo`lgan yomon sifatlilar jinsiga kirsa, toun deb ataladi.

Issiq shishlarga kelsak, ularning boshlanish davrlari bor, bunda xilt yig’ilib, hajm kattalashadi,

so`ngra xilt miqdori ortadi va shuning bilan yanada hajm ortib, oxiriga yetib to`xtaydi, so`ng hajm

pasaya boshlaydi, keyin pishib tarqaladi, yoki yiringlanadi. Shish tarqalib - yo`qolish, yiring yig’ish yoki

qattiqlanish bilan tugaydi.

---

Issiq bo`lmagan shishlarga kelsak, ular yoki g’ayritabiiy savdo moddasidan, yoki g’ayritabiiy

balg’am moddasidan, yoki suvli moddadan, yohud yel moddasidan paydo bo`ladi. G’ayritabiiy savdo

moddasidan bo`lgan shish uch jinsdan iborat:

1.Qattiqlik(sirroz)jinsi.

2.Saraton (rak) jinsi

3.Bezlar jinsi, tepki va o`smalar kabi shishlar shu jinsga kiradi.

Bez jinslari bilan boshqa ikki jins orasidagi farq shuki, bez jinslari sof bezlar kabi

o`zlarini

o`ragan a`zodan ayri o`sadilar, yoki tepki kabi, u a`zolarga tashqaridan yopishgan bo`ladilar.

Boshqa jinsdagi shishlar esa o`zlari o`sgan a`zoning moddasiga aralashib, bir - birlariga kirishib

ketgan bo`ladilar.

Saraton bilan qattiqlik jinslari o`rtasida farq shuki, qattiqlik harakatsiz va sezgini yo`qotuvchi

shish bo`lib, unda alam beruvchi og’riq bo`lmaydi. Saraton esa harakat qiluvchi, ortuvchi va aziyat

yetkazuvchi shishdir.

Toshmalar - ba`zilari chechak kasalligi kabi g’ayritabiiy qon xiltidan, ba`zilari eshakemi kabi

g’ayritabiiy safro xiltidan, ba`zilari qizamiq, uchuq, qo`tir, so`gal kabi g’ayritabiiy qon va safro xiltidan hosil

bo`ladi. Ba`zilari qavarchiqqa o`xshash suvli bo`lib, ba`zilari pufakka o`xshash havodan iborat.