Мавзу: Хива адабий мухити, Мухаммаднийоз Нишотийнигн хаёти ва ижоди

«Қушлар мунозараси» асари. Нишотийнинг ахлоқий-таълимий ғояларни ифодаловчи «Қушлар мунозараси» асари хам эътиборга моликдир. Шоирнинг бу асари аллегорик мажозий характерга эга бўлиб, 300 мисрадан иборат. Шоир ғояларини 14 қушнинг ўзаро баҳсу мунозаралари орқали баён этади. Асарда гузал бир боғда лайлак, қумри, зоғ, булбул, тўти, товус, ҳумо, ҳудҳуд ва бошқа қушлар баҳси акс эгтирилади. Қушларнинг ҳаммаси ўз фазилатларини мақташади. Лайлак, товус ўзларининг гўзалликларини, қумри, булбул хушхонликларини, ҳумо озорсизлигини пеш қилиб ўзларига таърифу тавсиф беришадики, шоир бу мақтанчоқлик ва кибру ҳавони рад этади. Одоб, камтарлик, самимийлик фазилатларини таргиб этади ва улуғлайди. Ҳудҳуд ижобий образ сифатида талқин этилади. У барча қушларга ўз камчиликларини фош этиб ташлайди: Дедиким, эй ғалатнамо қумри, Юзингга келмади ҳаё қумри. Ўзингни танию ҳаддин ошмагил, Ҳаддингни билу тақи талоишагил.

Муҳаллмадниёз Нишотийнинг «Ҳусну Аил» достони : Муҳаммадниёз Нишотий XVIII аср ўзбек адабиётининг Хоразмдаги кузга куринган, истеъдодли вакилларидан биридир. Унинг энг йирик асари «Ҳусну Дил» достонидир. У 1778 йилда Бухорода ёзилган. Асарнинг ёзилиш тарихига оид баъзи фикрлар достоннинг кириш ва хотимасида берилган. Унда эътироф этилишича, бир дўстининг маслаҳати билан беш ойда ёзилган экан: Байтки тахминан эрур етти юз, Етти мингу тўқсон ики бўлди туз. Кисвати наср ила бўлуб зийнати, Ёна араб лафзи эди хилъати. Рум эли ҳам наср ила онга нигор, Ўз тилидин эткон экон ихтиёр. Деди мунго назм дури бирла зеб, Бергил, улусдин олиб аввал шикеб. Бўйла дегон фотиҳа қилдим талаб, Тутгум ўзимга неки эрди тааб. Қилдим они назм қилурға қиём, Ўтти машаққат била беш ой тамом.

Юқорида шоирнинг ўзи таъкидлаганидек, Ҳусн ва Дил саргузаштининг сюжети Шарқ адабиётида машҳур бўлиб, форс-тожик, араб, турк тилларида бир қанча насрий асарлар ёзилган. XV аср форс-тожик адабиётининг йирик вакили Фаттоҳий Нишопурий «Ҳикояти Ҳусну Дил» асарини ёзган. XVI аср охирида Мушфиқий шу сюжет асосида ‘Тулзори Эрам» асарини яратди. Бундан ташқари, Али Оҳий, Шайх Ғолиблар ҳам шу мавзуда асарлар яратишган. Буларнинг ҳар бири ўзича янги, мазмун-ғоя жиҳатидан ҳам, бадиийлик жиҳатидан ҳам мустақил асарлардир.

Этиборингиз учун Рахмат!