Mavzu: Grunt turlari aniqlash va unga ko‘ra yo‘l poyini ko‘ndalang

b). Gill zarrachalarni (< 0.002 mm) ko‘pchish usuli bilan aniqlash 
Hajmi 100 sm
3
bo‘lgan o‘lchamli silindrga 2 mm.li elakdan o‘tgan 
gruntdan 10 sm
3
solinib, yengil silkitish orqali zichlantiriladi. Silindrning 
yarmigacha suv solinadi va rezina kiygizilgan shisha tayoqcha bilan chayqatiladi. 

---

CHayqatish silindr davrida loy yuqi qolmaguncha davom ettiriladi. Hosil bo‘lgan 
eritmaga gilli zarrachalarni koagulyasiyasini tezlatish uchun 3 sm
3
, 5%li kalsiy xlor 
eritmasidan qo‘shamiz va silindrdagi suv miqdorini 100 sm
3
ga yetkazamiz. 
Eritmani 1-2 kun tinch holga qo‘yamiz. Gruntning ko‘pchigandan 
keyingi hajmi silindrdan o‘lchanadi va 1 sm
3
dagi hajmiy kengayishni topamiz. 
1
1
2
V
V
-
V

К
bu yerda: V
1
- gruntning oldingi hajmi, 10 sm
3
; 
V
2
- gruntning ko‘pchigandan keyingi hajmi. 
Protsent hisobidagi gill zarrachasi miqdori quyidagi formula orqali 
topiladi: 
X=22,7*K 
v). CHang zarrachalarini ( 0,05- 0,002 mm) hisoblab topish. 
 
CHang zarrachalarining miqdori quyidagi formula orqali topiladi: 
N=100-(P
q
+X) 
bu yerda: R
q
-qum zarrachalarining miqdori, % 
X- gill zarrachalarining miqdori,%
Bajarilgan tajriba umumlashtirilib, quyidagi jadvalga yoziladi:
1-jadval
 
Qum zarrachasining miqdori (2,0-0,05) 
mm 
Gill zarrachasining miqdori (< 0,002 mm) 
CHan
g 
zarra-
cha-
lari-
ning 
miqdo
-ri
% 
Gruntning 
yuvish- 
gacha 
bo‘lgan 
hajmi 
sm3 
Qumni 
yuvgan- 
dan keyingi 
hajmi 
sm3 
Qum zarra 
cha-larining 
miqdori 
% 
Gruntning 
ko‘pchi-
shgacha 
bo‘lgan 
hajmi sm3 
Grunt-
ning 
ko‘pchi-
gandan 
keyingi 
hajmi sm3 
Grunt 
hajmini
ng 
kengayi
shi 
sm3
Haj-
mining 
kenga-
yishi 
1 sm3 
grunt 
uchun 
Gilli 
zarra-
chalar-
ning 
miq-
dori 
% 
Vazifa: Tajriba natijasidan foydalanib, gilli gruntning nomini toping. (I 
Ilova, 1-jadval ) 
Yo‘l poyi yo‘lning toifasi, yo‘l to‘shamasi turi, ko‘tarma balandligi va o‘yma 
chuqurligi, yo‘l poyida foydalaniladigan tuproqlar xususiyati, yo‘l poyini qurish 
ishlarini bajarish sharoitlari, qurilish hududining iqlim sharoitlari va qurilish 
bo‘laklaridagi muhandislik-geologik sharoitlari, mazkur hududda yo‘lni 
ekspluatatsiya qilish tajribalarini hisobga olib, qurilish va foydalanish bosqichlarida 
eng kam xarajatlar bilan yo‘l poyi bilan birga yo‘l to‘shamasining ham talab 
qilinadigan mustahkamligi va barqarorligini ta’minlash, shuningdek qimmatbaho 
erlarni maksimal saqlash va atrof-muhitga eng kam ziyon etkazishdan kelib chiqib 
holda loyihalanishi zarur.

---

 Joy sharoitlarining muhandislik-geologik xususiyatlarini yuza oqim tavsifi 
va tuproqlarning ustki qatlamining namlanishi sharoitlari bo‘yicha joy turi (I Ilova, 
2-jadval), loyihalashda e’tiborga olinadigan tuproqlarning xususiyatlari va ularning 
qatlamda joylashish sharoitlari, geologik, gidrologik va muzlash, texnogen omillar 
ta’sirini o‘z ichiga olgan sharoitlar va jarayonlar (hududni o‘zlashtirilganligini 
hisobga olib) geomorfologik xususiyatlar (relef) va boshqalar bo‘yicha aniqlanishi 
lozim. 
Topshiriq
:
Talaba laboratoriya sharoitida olingan natijalar asosida yo‘l poyi 
guruntining ko‘tarma balandliklarini yo‘l iqlim mintaqasiga bog‘liq holda 
tanlab asoslaydi. 
Nazorat savollari 
1.
Qumli zarrachalar miqdorini aniqlash
 
deganda nimani tushunasiz? 
2.
Gill zarrachalarni
 
miqdorini aniqlash
 
deganda nimani tushunasiz
 
? 
3.
CHang zarrachalarini
 
miqdorini aniqlash
 
deganda nimani tushunasiz
 
?