Mavzu: Gorizontga nisbatan burchak ostida otilgan jismning harakatini o’rganish Ishning maqsadi

(m/s)
(grad)	S (m)	H (m)			(m/s)
1
2
3
O’rt. q

To’pponchaning egilish burchagini almashtiring va barcha o’lchashlarni 3-6- bandlardagidek takrorlang. Har bir egilish burchagi uchun tajribani 3-4-marta takrorlang.

7. 
   Tajribalarni 5-6 xildagi burchaklarda 15^o-75^o gacha bo’lgan oraliqda bajarishni tavsiya qilamiz.
   
8. 
   S( va h( bog’lanish grafiklarini yasang va olingan natijalarni nazariy ma’lumotlar bilan taqqoslang.( (9) va (6) formulalar)
   
9. 
   Yasagan grafigingizdan foydalanib, sharchaning boshlang’ich tezligini hisoblang. Olingan natijaning xatoligini baholang va uni o’lchagichning ko’rsatishlari bilan taqqoslang.
   

Nazorat savollari

1. 
   Ko’chish trayektoriya va yo’l haqida tushincha bering.
   
2. 
   Gorizontga nisbatan burchak ostida otilgan jism harakati deganda nimani tushinasiz?
   
3. 
   Jism qanday burchak ostida otilganda ko’chish eng maksimal bo’ladi?
   
4. 
   Gorizontga nisbatan burchak ostida otilgan jismning ko’tarilish balandligi qanday formula yordamida aniqlanadi?
   
5. 
   Sharchaning maksimal ko’tarilish balandligi bilan maksimal ko’chish uzoqligi orasidagi bog’liqligi?
   
   
   

Tajriba ishi № 3
Mavzu: Impulsning saqlanish qonunini ballistik mayatnik yordamida o’rganish
Ishning maqsadi:
Ballistik mayatnikning mexanik xarakteristikalarini o’rganish, potensial va kinetik energiyalarni hisoblash va sharchaning tezligi bilan mayatnikning og’ish burchagi orasidagi bog’liqlik grafigini tuzish.
Kerakli asbob va uskunalar:

• 
  Ballistik mayatnik;
  
• 
  Diametri d=19 mm li po’lat sharcha;
  
• 
  5V/2,5A li tok manbai.
  

1-rasm: Ballistik mayatnik qurilmasi
Nazariy qism
Mayatnikning massasi M va sharchaning massasi m bo’lgan holda ular bitta tekislikda moddiy nuqta sifatida harakatlanmoqda deb qarang, bu holda mayatnikning potensial energiyasi quyidagi formuladan topiladi:
E_p=(m+M)g∆h (1)
bu yerda g-erkin tushish tezlanishi, ∆h-massa markazi ko’chadigan balandlik
1-rasmdan ko’rinib turibdiki, aylanish o’qi r va massa markazi orasidagi masofani hisobga olganda (1) formulani quyidagicha yozish mumkin:
E_p=(m+M)g(1-cosφ)r (2)
To’qnashuvdan keyin yuqorida topilgan potensial energiya kinetik energiyaga teng bo’lishi kerak: E_k= (3)
bu yerda _m – mayatnikning sharcha bilan birgalikda to’qnashuvdan keyingi tezligi.
Agar yuqoridagi ifodada impulsni P=(m+M) _m almashtirsak quyidagiga ega bo’lamiz: yoki (4)
To’qnashuvdan oldin mayatnik tinch holda bo’ladi. Impulsning saqlanish qonuniga ko’ra P=m impuls kattaligi jihatidan sharchaning to’qnashuvdan oldingi impulsiga teng bo’lishi kerak, sharchanning harakat boshlanishidan oldingi boshlang’ich tezligi ₀ esa quyidagiga teng:
(5)
Ishni bajarish tartibi:
1.1-rasmda ko’rsatilgan qurulmani yig’ing. Uni gorizontal tekislikka o’rnating.

2-rasm: Ballistik mayatnikning ishlash prinsipi (sxemasi)
2.Mayatnik prujinasini cho’zishdan oldin sharchani magnit boltiga mahkamlang. So’ng boltni orqaga qarab torting. Mayatnik tinch holda turganiga va strelkasi “nol” belgini ko’rsatganiga ishonch hosil qiling.
3.So’ng ishchi richakni tortib tepkini qo’yib yuboring. Xuddi shu tartibda tajribani 3-5 marta takrorlang.
4. cosφ va sharchaning v tezligi orasidagi bog’lanish grafigini chizing.
5. Zarb natijasida sharcha olgan boshlang’ich tezlikni va og’ish burchagini yozib olib, natijalarni quyidagi jadvalga kiriting.

T/r	m (kg)	M (kg)	cosφ	r (m)	Ep (J)	Ek (J)	(m/s)	P (kg m/s)	∆P (kg m/s)	%
1
2
3
O’rt. qiymat

Nazorat savollari
1.Ballistik mayatnik deganda nimani tushunasiz?
2.Impuls nima?
3.Impulsning saqlanish qonuniga ta’rif bering va formulasini yozing.
4.Ballistik mayatnikning ishlash prinsipini aytib bering.
5.Sharchaning potensial va kinetik energiyalari qanday formulalar yordamida hisoblanadi?
6.Sharchaning impulsini topish formulasini keltirib chiqaring.