Mavzu: Golografiya prinspi va uning qóllanishi Reja

2. Interferometr
Interferometr (interferensiya va metr) — elektromagnit yoki akustik toʻlqinlar interferensiyasi hodisasiga asoslangan oʻlchash asbobi. I.ning ishi bitta nurning fazoda ikki (yoki koʻp) kogerent nurga parchalanib, turli yoʻnalishda interferensiya koʻri-nishni hosil qilishidan iborat. Optik I. keng tarkalgan. Bunga Maykelson I. misol boʻladi (rasm), bunda yeruglikning parallel nurlari dastasi sirtiga kumush yuritilgan plastinka Px da ikki (/ va 2) nurga boʻlinadi; bu nurlar koʻzgu 3h va 32 lardan kaytib toʻplanib obʼyektiv O ning fokal tekisligida interferensiyalanadi. Nurlar dastalarining yoʻlini baravarlash uchun (mas, 1 nur plastina Ya, dan ikki marta oʻtadi) nur 2 yoʻliga plastina P2 oʻrnatiladi. 3, (yoki 32) ni ozgina siljitilganda interferensiya polosalar qarash maydonida sezilarli suriladi. Koʻzgu 3, (yoki 32) oʻrniga biror detal oʻrnatib, interferension tasvir boʻyicha detal sirtining sifati toʻgʻrisida mulohaza yuritish mumkin. Toʻlqin tabiatiga qarab, I. akustik va elektromagnit toʻlqinlar (optik va radioin-terferometrlar) uchun moslab yasaladi. Optik I. spektral chiziqlarning toʻlqin uzunligini, shaffof muhitlarning yorugʻlik sindirish koʻrsatkichini, yulduzlarning burchak oʻlchamlarini, masofalarning mutlaq va nisbiy qiymatini katta aniqlikda oʻlchash uchun ishlatiladi. I. sanoatda optik tizim va qismlarning sifatini tekshirish hamda optik detallarning sir-tini kuzatish uchun qoʻllaniladi. Me-tallurgiyada esa metall sirtlarining tekisligini tekshirishda, shaxtalardagi metan va karbonat angidrid konsentratsiyasini aniqlashda ham I.dan foydalaniladi.[1]

3. Maykelson tajribasi
Maykelson tajribasi – Yer harakatining yeruglik tezligiga taʼsirini aniklash maqsadida oʻtkazilgan tajriba. Bu tajriba nisbiylik nazariyasi yaratilishi umun asosiy eksperimeital omillardai biri boʻldi. Uni A. A. Maykelson amalga oshirgan. 19-asrda yeruglik qoʻzgalmas muqit "efir"la tarqaladi pa Yerning harakat yoʻnalishiga iisbatan yoruglikning tarqalish yoʻialishi har xil boʻlganda uning tezligi ham turlicha boʻladi, degan taxmin mavjud edi. Bu taxminni qal qilish maqsadida Maykelson oʻzi ixtiro qilgan interferometr yorlamida tajiba oʻtkazdi. Intsrferometrning bitta yelkasi v tezlik bilan harakatla-nuvchi Yerning orbital yoʻnalishiga mos qilib joylashtiriladi. Yeruglik manbai 0 dan chiqqan nurlar nur yoʻnalishiga 45° joylashgan yarim shaffof plastinka 5 ga borali (rayem) va bu plastinkadan nurnish bir qismi qaytib, koʻzgu 5, ga, bir qismi jca koʻzgu 5, ga tushadi. Ular nurni qaytaradi. Qaytgan nurlar yana playetinkaga tushadi: singan nurlarning bir qismi kuzatish naychasi (1,2) ga tushadi. Plastinkadan koʻzgulargacha boʻlgan masofa bir xil boʻlganligi sababli naycha (1, 2) ga bir xil geomstrik yoʻl uzunligidagi nurlar tushadi. Agar yoruglik 55, va 55, yoʻpalishlarla har xil tezliklar bilan tarqalganila udi, nurlar oʻrtasida yoʻl farqi vujudga kelib, kuzatish paychasining fokal tekisligila interferensiya manzarasi paylo boʻlarli. Butun qurilma 90° ga burilganda nurlarning yoʻl farqi ishorasi oʻzgarib, interferensiya (kuchayish yoki kucheizlanish) manzarasi biror masofa D=(2/D) (ir/c-) ga siljishi kerak eli. Bunda / — interferometr yelkasining uzunligi, A. — yoruglik toʻlqin uzunligi, s — nakuumlagi yoruglik tezligi, v — Yerning efirga nisbatan tezligi. Pekin tajribala qurilmani 90° ga burganla manzaraning bunlay siljishi kuzatilmaydi. Bu tajriba kup marta takrorlangan. Barcha xrllarda ham birdek natijaolimgan. Shunlay qilib, Maykelson tajribasi yoruglikning pakuumdan barcha yoʻnalishlarla bir xil bulishini isbotladi pa "efir" leb nom olgan muhitning mavjudligini inkor etdi.[1]

Foydalangan adabiyotlar

1. 
   http : // VIKIPEDiYA.UZ