DTPI 🎓 xurramov suxrob 🏛 “Aniq va tabiiy fanlar” Fizika
2
Giroskop (giro... va ...skop) — aylanish oʻqi fazoda oʻz yoʻnalishini oʻzgartira oladigan tez aylanuvchi qattiq jism. Aylanish oʻqi fazoda erkin aylana olishi uchun G.ni kardanli osmaga mahkamlab qoʻyish kerak. Osma markaziga nisbatan G. istalgan yoʻnalishda burilishi, uning aylanish oʻqi doiraviy konussimon sirt yasab harakatlanishi (qarang Presessiya) mumkin. Keyingi xususiyati navigatsiya asboblari — girokompas, girovertikal va b.ga asbob qilib olingan. G.ning har qanday holda ham fazoda oʻz oʻqi yoʻnalishini oʻzgarishsiz saqlay olishi xossasidan samolyot, raketa, dengiz kemalari, torpedolar va b. harakatini avtomatik tarzda saqlash uchun foydalaniladi.
Fizika
2
Geoskoplar haqida tushuncha Giroskop(boshqa yunoncha yupo "dumaloq aylanish" va okopew "qarash" dan) - tez aylanadigan qattiq jism, xuddi shu nomdagi qurilmaning asosi bo'lib, u bilan bog'liq bo'lgan tananing orientatsiya burchaklaridagi o'zgarishlarni inertialga nisbatan o'lchashga qodir. koordinatalar tizimi, odatda aylanish momentining (momentum) saqlanish qonuniga asoslanadi.
"Giroskop" nomining o'zi va ushbu qurilmaning ishchi versiyasi 1852 yilda frantsuz olimi Jan Fuko tomonidan ixtiro qilingan.
Fizika
3
M= dL / dt (1) ga asosan giroskopga uning massalar markaziga nisbatan kuch momеnti noldan fark kiluvchi tashki kuchlar ta'sir kilganda erkin uq uz yunalishini uzgartiradi. Giroskopni aylanish uqi gorizontal . Uni pastga burmoqchi bulsak giroskop yon tomonga buriladi. Bu xodisa giroskopik effеkt dеyiladi. Buni tushunish uchun aylanma xarakat dinamikasi asosiy tеnglamasi ( yukoridagi ) dan foydalaniladi.
Giroskopni АА1 aylanish uki . Uni uchiga pastga karab F kuch ta'sir kilsin. Bu kuchni massa markazi 0 ga nisbatan M momеnti VV' uq buylab yunaladi. dt vakt ichida giroskop impulsining momеnti dl=M dt ortirma oladi.
Bu vеktor M bilan bir xil yunalishga ega ya'ni boshlangich paytdagi L0 impuls momеntiga tik buladi. Giroskopning impuls momеnti L=L0 + dL bulib koladi va natijada giroskop ukining kеyingi yunalishi xam L yunalishi bilan mos kеladi.
Fizika
4
Atom muztorari Yer magnit qutbi yaqinida kemalar karvoniga yul ochib beradi.Samalyot tumanda qunishga zazm qilada. Yer suniy yuldoshi quyoshga uzining quyosh batareyalari panelari tomoni bilan ugiriladi. Bu va ko’pgina boshqa muammolarga GIROSKOP yordam beradi. U uzining geometrik o’qi tevaragida tez aylanuvchi o’qqa nisbatan simetrik jismdir. Xamma tanish bo’lgan pildiroq o’yinchoq bunga eng sodda misoldir.
Aylanishlari nixoyatda g’ayri tabiy bo’lgan juda turli ko’rinishdagi pildiroqlar mavjud. Biz ana shunday pildiroqlarni iktasini bayon qilaylk.
Birinchisi – oddiy pishgan tuxum . tuxumning xomini pishganidan ularni aylantirib ko’rish yo’li bilan farqlash mumkin ekanligi xamma ma’lum. Xom tuxumning ichki suyiq qatlamlari ishqalanishi tufaqli , u aylantirilganda darxol tuxtaydi , pishgan tuxum esa uzoq aylanadi.agar bunday tuxumni silliq gorizontal kuchli aylantirib yuborilsa , tuxum vertikal xolatga ko’tarilishi va sekinlashmaguncha shunday xolatda aylanishi mumkin. Ikinchisi esa Tomson pildirog’I deb ataladi (Giroskoplar nazaryasiga oid turli masallalarni xal qilgan ingliz olimi nomi bilan ataladi). Bunday pildiroqlar yog’ochdan qilingan sharning yarmini qirqib tashlab va kesmaning markaziga kichginagina oyoqcha o’rnatib o’zimiz ham yasashimiz mumkin.
5
Fizika
Bu so'zning o'zi yunon tilidan olingan gyreuo- aylantiring va skopeo- tomosha qiling, tomosha qiling. Giroskop atamasi birinchi marta kiritilgan Jan Fuko 1852 yilda, lekin qurilma avvalroq ixtiro qilingan. Buni nemis astronomi qilgan Ioxann Rosenberger 1817 yilda.
Ular yuqori chastotada aylanadigan qattiq jismlardir. Giroskopning aylanish o'qi kosmosdagi yo'nalishini o'zgartirishi mumkin. Aylanadigan artilleriya snaryadlari, samolyot parvonalari, turbinali rotorlar giroskopning xususiyatlariga ega.
6
Fizika
7
Fizika
Giroskoplarning turlari Giroskoplarning ko'p turlari mavjud: ikki va uch daraja(erkinlik darajalari yoki mumkin bo'lgan aylanish o'qlari bo'yicha ajratish), mexanik, lazer va optik giroskoplar (ishlash printsipiga ko'ra ajratish).
Eng keng tarqalgan misolni ko'rib chiqing - mexanik aylanadigan giroskop. Aslida, bu gorizontal o'q atrofida aylanadigan va o'z navbatida, uchinchi o'q atrofida aylanadigan boshqa ramkada o'rnatiladigan vertikal o'q atrofida aylanadigan tepadir. Tepani qanday aylantirsak ham, u har doim vertikal holatda bo'ladi.
Fizika
8
