Mavzu: Gidrotexnika inshootlarining tarixi va rivojlanish tendensiyalari

Respublikaning suv resurslari va ulardan foydalanish.

• 
  O'zbekistonning suv resurslari Orol dengizi havzasidagi barcha suv resurslari bilan uzviy bog'liq ravishda qaraladi. Orol dengizi havzasi Yevrosiyo markazida joylashgan bo'lib, chegarasi Markaziy Osiyoniki bilan deyarli ustma-ust tushadi. Havza Tojikiston, O‘zbekiston, Turkmanistonning barcha hududini,
  
• 
  Qirg'iziston Respublikasining 4 ta viloyati (O'sh, Jalolobod, Norin, Botken), Qozog‘istonning janubiy qismi (ikki viloyati Qizil-O'rda va Janubiy Qozog‘iston) hamda Afg‘oniston, Eronning shimoliy qismlariniqamrab oladi.
  

O`zbekiston hududidagi eng katta tektonik yo`l bilan vujudga kyolgan ko`l — Orol dengizidir. Orol dengizi — Turkistondagi eng katta ko`l bo`lib, suv satxi 53,4 m. bo`lganda maydoni 66,1 ming kv. km, o`rtacha chuqurligi 16,1 m., eng chuqur yyeri 69,0 m, eng uzun yyeri 492 km, eng keng joyi 292 km, o`rtacha sho`rligi 10—11°/0, suv hajmi 1062 km3 edi.

• 
  O`zbekiston hududidagi eng katta tektonik yo`l bilan vujudga kyolgan ko`l — Orol dengizidir. Orol dengizi — Turkistondagi eng katta ko`l bo`lib, suv satxi 53,4 m. bo`lganda maydoni 66,1 ming kv. km, o`rtacha chuqurligi 16,1 m., eng chuqur yyeri 69,0 m, eng uzun yyeri 492 km, eng keng joyi 292 km, o`rtacha sho`rligi 10—11°/0, suv hajmi 1062 km3 edi.
  

1961 yilgacha (suv sathi 53,4 m bo`lganda) Orol dengiziga Amudaryo—38,6 km3 va Sirdaryo—13,2 km3, binobarin har ikki daryo birgalikda 51,8 km3 suv olib kelib quyar edi. Orol yuzasiga tushayotgan yog`inlardan esa yiliga 5,8 km3 suv vujudga kelar edi. Shunday qilib, Orolga yiliga 57,8 km3 suv kelib, 8,6 km3 suv bug`lanar edi. So`nggi yillarda Orol havzasida sug`oriladigan yyerlar maydonining muttasil ortib borishi, yangi shaharlar, sanoat obyektlariniig vujudga kelishi, aholining o`sishi natijasida Amudaryo va Sirdaryo yil sayin Orolga kam suv quya boshladi. Agar 1960 yili Amudaryo va Sirdaryo Orolga 58,3 km3 suv quygan bo`lsa, 1975 yilga kelib 10,6 km3 (shuni 10 km3 Amudaryo zimmasiga, 0,6 km3 Sirdaryo zimmasiga to`g`ri kelgai), 1985 yili 2,4 km3 (1980 yildan 1988 yilgacha Sirdaryo umuman suv quymagan), 1986 yili 0,4 km3 suv quyilgan. Oqibatda 1961 yildan boshlab Orol suv sathi yiliga 40—70 sm. atrofida pasaya boshladi va 1992 yilga kelib uning suv yuzasi 15,3 m. ga pasaydi, suv hajmi qisqarib 302,0 km3 ga tushib, aksincha sho`rligi ortib, 34—37%o ga ko`tarildi. Shunday qilib, 1961 yildan 1992 yilgacha Orol dengizining 759 km3 suvi burlanib ketdi, natijada dengiz qirg`oqlari ba`zi qismida 50—100 km gacha chekinib, suvdan bo`shagan yerlar sho`rxokka aylanib qoldi.