Mavzu: geoaxborot tizimida qoʻllaniladigan dasturiy ta’minotlar

MAVZU: GEOAXBOROT TIZIMIDA QOʻLLANILADIGAN DASTURIY TA’MINOTLAR.
Geoaxborot tizimida qoʻllaniladigan maxsus dasturlar asosan ikki turga
boʻlinadi va ular quyidagilardan iborat:
1. Pulli dasturlar. Ular jumlasiga hozirda mashhur boʻlgan ESRI
kompaniyasining ArcView oilasidagi dasturlar, GIS MapInfo Professional,
AutoCAD Map 3D, Geomedia Professional, Panorama, RemoteView,
Bentley Map, Erdas Imagine kabilar kiradi.
2. Ochiq kodli dasturlar. Mazkur bepul geoaxborot tizimi dasturlariga
Quantum GIS (QGIS), GRASS GIS, gvGIS, ILWIS, JUMP GIS,
MapWindow GIS, SAGA GIS, Capaware, FalconView, Kalypso,
TerraView, Whitebox GIS kiradi.
ArcView dasturiy tizimi. ArcView ESRI kompaniyasining dasturi boʻlib,
bu dastur avlod sifatida bir necha seriyalar turkumida ishlab chiqiladi. ArcView
dasturining ilk avlodi 1993-yili Arc/Info tizimi uchun qoʻshimcha sifatida
yaratildi va bu dastur ommaviy ravishda foydalanuvchilar uchun moʻljallangan.
ArcView kartografik ma’lumotlarni yaratish, tahlil qilish va tasvirlash uchun
juda qulay dastur hisoblanadi. ArcView ning birinchi va ikkinchi versiyalari
ma’lum hudud boʻyicha tarqalgan geografik ma’lumotlar (obyekt va hodisalar) ni
koʻrish va tahlil qilish uchun eng oddiy va shu bilan birga samarali dastur sifatida
ishlab chiqilgan. Bu dasturni qoʻllash sohalari turlicha, ya’ni biznes va fan, ta’lim
va boshqaruv, ijtimoiy soha, demografik va siyosiy izlanish, sanoat, ishlab
chiqarish va ekologiya, transport va neft-gaz sanoati, yerdan foydalanish va
kadastr hamda boshqa sohalardir.
Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
27
Ushbu dasturning keyingi avlodlari chiqishi bilan undagi funksiyalar ham
tobora oshib boradi. Masalan, ikkinchi avlod vakilida geografik elektron jadvallar
bilan ishlash, qaror qabul qilish va statistik ma’lumotlarni jadval koʻrinishida
kiritish imkoniyatlari mavjud boʻlsa, uchinchi avlodida fazoviy tahlil va
modellashtirish kabi funksiyalar bilan boyitilgan. Hozirgi kunda sanoatda va
ishlab chiqarish sohasida ArcView dasturining toʻqqizinchi avlodi ishlatib
kelinmoqda va u yuqoridagilardan koʻra koʻproq funksiyalar bilan toʻldirilgan
hamda ishlash tezligi ham oshirilgan.
ArcView dasturi quyidagi vazifalarni bajarish uchun moʻljallangan:
 kartalarni yaratish va tahrir qilish;
 kartalarni vizuallashtirish va loyihalash;
 mavzuli kartalar yaratish;
 geografik va semantik ma’lumotlarni fazoviy hamda statistik tahlil qilish;
 geokodlash;
 ma’lumotlar bazasi bilan ishlash;
 karta hisoboti va xulosalarini printer, plotter yoki grafik fayllarga oʻtkazish.
ArcView dasturidan fazoviy ma’lumotlar bilan ishlashda foydalanish
mumkin. Dasturning asosiy xususiyati – jadval koʻrinishida oddiylik bilan ishga
tushishi, dBASE tipidagi fayllar va server ma’lumotlar bazasidan ma’lumotlarni
tasvirlashda, qayta ishlashda ularni yaxshi tushunish va tahlil etishdir.
ArcView dasturi quyidagi xususiyatlarga ega:
1. Oʻzlashtirilishi oddiy. ArcView dasturida foydalanuvchi uchun
tushunarli va qulay interfeys yaratilgan hamda kartografik qayta oʻzgartirish
berilgan boʻlsa ham u berkitilgan. Operatsiyalar tushunarli va oddiy boʻlib,
bazaviy ma’lumotlar bilan ishlash imkoniyatiga ega. Kartografik ish stolini
oʻzlashtirish uchun bazaviy ma’lumotlar bilan ishlash ish tajribasiga ega boʻlish
lozim.
2. Ma’lumotlar oynasini 3 xil koʻrinishda va xohlagan miqdorda koʻrish
mumkin: karta oynasi, roʻyxatlar va grafiklar.
Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
28
3. Ma’lumotlarni sinxron texnologiyada tasvirlash, bir vaqtning oʻzida
tarkibida bir xil ma’lumotlarga ega bir nechta oynalarni ochish imkoniyati
mavjud.