Mavzu: Gen muhandisligida qo`llaniladigan asbob va uskunalar va ulardan foydalanish Reja

Genetik injeneriyaning rivojlanish tarixi. Buyuk fransuz olimi Lui Paster bakteriyalarning xilma-xilligini, ularda irsiyat mavjudligini va xususiyatlarining irsiyatga to‘la bog‘liqligini bakteriyalarni klonlash usuli bilan ilk bor ko‘rsatib berdi.
1952-yil Joshua va Ester Lederberglar bakteriyalarda genlar mutatsiyasining
o‘z-o‘zidan sodir bo‘lishini bakteriya koloniyalaridan nusxa (replika) ko‘chirish
usulini qo‘llash vositasida isbot qilib berdi. Bu olimlar mutant hujayralarni
replika ko‘chirish usuli bilan ajratib olishni ishlab chiqdilar.
Bir turga mansub bo‘lgan, lekin ayrim genlari bilan bir-biridan farqlanuvchi
bakteriya hujayralari alohida shtamm deb ataladi. Genetik xususiyatlarini
hisobga olib shtammlarga nom beriladi. Masalan, «lac» (lak, minus) shtammda
laktozani parchalovchi genning faoliyati u mazkur fermentning noaktiv, ya’ni
mutant formasini sintez qiladi. Har qanday shtammga oid mutatsiya oqibatida
o‘zgarib, bir dona bakteriya bo‘linib ko‘payishi natijasida hosil bo‘lgan
hujayralar to‘plami mazkur shtammning kloni deb ataladi. Bir klon tarkibiga
kiruvchi bakteriya hujayralarning irsiyati bir xildir.
1915-yilda Tuort va D’Errel faglarning zararlangan bakteriyalar ichida
o‘z-o‘zidan ko‘payib, ularni oldirishi mumkinligini isbotladilar. Mikrobiologlar faglardan xavfl i infeksion kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroblarga qarshi
foydalanishni umid qilgan edilar. Lekin biz yuqorida ko‘rganimizdek
bakteriyalar o‘z-o‘zidan spontan ravishda hosil bo‘ladigan mutatsiyalar tufayli
faglarga chidamlilik xossasiga ega bo‘ladilar. Bu mutatsiyaning naslga berilishi
bakteriyani fag tomonidan batamom qirilib ketishidan saqlaydi.
1950–1970-yillarda DNKning qo‘sh zanjir ekanligi, DNKning ma’lum
qismini kesuvchi restriktaza fermenti, genetik kod va uning oqsilni sintez
qilishdagi ahamiyati o‘rganilgan, laboratoriya sharoitida gen sintez qilingan.
1970–1990-yillarda DNKni klonlash texnologiyasi, somatik hujayralarni
gibridlash yo‘li bilan monoklonal antitanani ishlab chiqaruvchi gibridoma
yaratilgan, rekombinant bakteriyalar yordamida birinchi marotaba somatostatin
gormoni olingan, transgen o‘simlik yaratilgan. Rekombinant DNKdan foydalanish istiqboli fanda yangi yo‘nalish – gen muhandisligining paydo bo‘lishiga zamin yaratdi.
Gen muhandisligi fanining maqsadi – bir organizmdagi qimmatbaho xususiyatga ega genlarni ikkinchi organizmga ko‘chirib o‘tkazish yoki shu genlar
faoliyatini kuchaytirish orqali ikkinchi organizmda yo‘naltirilgan o‘zgarishlar
(transformatsiya) keltirib chiqarish va bu o‘zgarishlardan inson manfaatlari
yo‘lida foydalanishdir.