Mavzu: Gel xromatografiyasi usuli va uning uslubiy asoslari

Gellar va erituvchilarni tanlash

• Gellar yumshoq, yarim qattiq va qattiq gellarga bo‘linadi. Ularning xar biri gidrofil va gidrofob, bo‘lishlari mumkin. Yumshoq gellar. . Bu tur gellar yuqori molekulyar organik birikmalar bo‘lib, kam sonli yonbosh bog‘lardan iborat. Bunday gellar ko‘p miqdorda erituvchini shimib shishadi va o‘zining asosiy hajmini oshiradi. Ularning g‘ovakligi shimilgan erituvchi hajmiga to‘g‘ri proporsional xolda ( bir necha barobar hajmda) ortadi. Natijada yumshoq gel hajmi ortishi xisobiga, gelning o‘zi deformatsiyalanadi. Yumshoq gellar . kichik molekulali moddalarni kam oqim tezligida ajratish uchun qo‘llaniladi. Yumshoq gellar ko‘proq yupqa qatlam xromatografiyasida keng qo‘llaniladi.

Yarim qattiq gellar.

• Bunday gellar polimerlanib olinadi. Ular yuqori o‘tkazuvchanlikni taminlaydi va g‘ovak o‘lchamlariga bog‘liq bo‘lmagan o‘rtacha hajmga ega. Yarim qattiq gellar bo‘ktirilganda o‘z hajmini sezilarsiz oshiradi, yarim qattiq gellar bosimga chidamli va deformatsiyalanmaydi. Ular gidrofob gellar xisoblanadi. Yarim qattiq gellarni gidrofilligini oshirish ularning kimyoviy yoki fizik xususiyatlarini o‘zgartirish evaziga bajariladi, masalan: sulfirlash kabi.
• Asosan stirol va divinilbenzolni sopolimerlanishi maxsulotlari yarim qattiq gellar bo‘lib, stirogellar deb yuritiladi. Polivinilatsetatli gellar xam yarim qattiq gellarga kiradi.

Qattiq gellar.

• Bularga silikagel va g‘ovakli shisha kiradi. G‘ovakli shisha gel bo‘lmasa xam gel o‘rnida ishlatiladi. Qattiq gel g‘ovaklari doimiy bo‘ladi va xar qanday sharoitda xam o‘z hajmini o‘zgartirmaydi va yuqori o‘tkazuvchanligini namayon qiladi. Ular gidrofil va liofillikni namoyon qiladi. Silikatlar o‘zlarida gidroksil guruxlarini saqlashi qattiq gellarning kamchiligi xisoblanadi. Ikkinchi kamchiligi ularning yumshoq va yarim qattiq gellarga nisbatan katta yuviluvchanlikka egaligidir. Qattiq gel sifatida odatda g‘ovakli silikagel (porasil), nazorat qilinuvchi g‘ovakli shisha va bir xil o‘lchamli g‘ovakli sintetik kremnezem (aerosilikagellar) qo‘llaniladi