Mavzu: Gazandagullilar qabilasi. Bajardi: Husinova n tekshirdi: Urganch 2021

Gazandadoshlar oilasi - Urticaceae.

11-rasm. Gazandadoshlar oilasi - Urticaceae.
Oilaning 40 turkumiga mansub 500 ga yaqin turi tro pik va urta iqlimli mintaqada tarqalgan. O’rta Osiyoda uning ikki turkumga mansub 8 ta turi usadi.
Hayotiy shakli asosan ko`p yillik o`t o`simlik. Barglari oddiy, qarama-qarshi joylashgan. Tanasi achishtiruvchi tuklar bilan koplangan. Gullari ayrim jinsli ikki o`yli o`simlik, shamol yordamida changlanadi. Mevasi yong`oqcha.
Gul formulasi:  ♂ P₄ A₄ G₀;  ♀ P₄ A₀ G₍₂₎
Oilaning O`zbekiston sharoitida keng tarqalgan turlaridan: Chayono`t (Urtica dioica) hisoblanadi. Bu o`simlik daryo bo`ylari, yo`l yoqalari, soya- salqin erlarida o`sadi.
Ahamiyati: Chayono`tlar vitaminga boy dorivor o`simlik. Meditsinada undan qon oqishni to`xtatuvchi vosita sifatida foydalaniladi.
Aksariyat qismi ko’p yillik o’tsimon, barglari qarama-qarshi joy lashgan, tanasi tеkkan yеrni achishtiruvchi (yoki qichituv chi) tuk yoki boshoqsimon tupgullarda, bir jinsli, a'zoli, tugunchasi bir xonali, mеvasi yong’oqcha. Urug’i endospеrmli. Uzbеkistonda gazandalarning Urtica ureus kuyuvchi (kuyduruvchi) gazanda, U.cannabina - nashasimon gazanda, U.dioicaraenut chayono’t dеb nomlanadigan turlari tar­qalgan. Uzbеkistonda daryo buylari, cho’l yokalari va to’qaylarda chayon o’t kеng tarkalgan. Maxalliy axoli bu o’simlikni gazanda, achchik, ut dеb xam atashadi. Bu kup yillik, ildiz poyali, ikki uyli uTut Poyasi oddiy yoki shoxlangan. Bo’yi 60-100 sm, barglari tuxumsimon yoki yuraksimon, chеtlari arra tishli, changchi va ururchi gullari turt bargli gul qo’rg’oniga ega. Vitaminlarga boy dorivor o’simlik.
Gazanda-Urtica dioica L.
O’simlik tasviri. Gazandadoshlar-Urticaceae oliasiga mansub bo’yi 60-120 sm keladigan ko’p yillik o’t o’simlik poyasi tik o’suvchi to’mtoq to’rt qirrali, shoxlangan yoki qarama-qarshi shoxlangan. Barglari keng tuxumsimon o’tkir uchli, sertuk, yirik arrasimon qirrali bolib, poya va shoxlarida bandi bilan joylashgan.
Mevasi yong’oqcha. O’simlikni hamma qismi achishtiruvchi tuklar bilan qoplangan. May-sentabr oylaridda gullaydi va mevasi yetiladi. Geografik tarqalishi. Ukraina, Bellarusiya, va Rassiyaning Yoponiya qismi, Sibir va Kavkas, O’rta Osiyo, Kozoqiston, suvga yaqin zax yerlarda, salqin o’rmonlarda, yo’l yoqalarida axoli yashaydigan yerlarni yaqin joylarida tog’ etakalrida o’sadi.