Mavzu. Frazeologiya haqida

Frazeologik anatomiya . Zid ma’noli antonimlar bir- biriga teskari tushunchani ifodalaydi .Misollar : [ ko’ngli joyiga tushdi ]-[yuragiga g’ulg’ula tushdi ], [qoni qaynadi ] – [og’zi qulog’iga yetdi ] .

Frazeologik omonimiya . Frazeologizimlar omonimik munosabatda ham bo’lishi mumkin.Misollar :[ so’z bermoq ] (“ va ‘da bermoq “) ,[ so’z bermoq ] ( “gapirishga ruxsat bermoq”) ,[ boshga ko’tarmoq ] (“ardoqlamoq “) ,[ boshga ko’tarmoq ] (“to’polon qimoq”) ,[qo’l ko’tarmoq ] (“ovoz bermoq “), [qo’l ko’tarmoq ] (“urmoq “) . Bir so’z bilan aytganda frazeologik birlik, qatnashgan gaplarda bo’yoqdorlik yuqori bo’ladi. O’zbek tilining frazeologik boyligini o’rganishga bag’ishlangan mukkamal tadqiqotlarga egamiz . Adabiy til lug’at tarkibining taraqqiyoti va boyishi xalq shevalari bilan uzviy va chambarchas bog’liqdir .Adabiy til normalarini belgilashda xalq shevalarining leksik ,fonetik va grammatik xususiyatlariga suyanadi va ma’lim o’ziga xos qonuniyatlar bilan rivojlanadi .SHunday ekan milliy tilning xalq shevalaridagi ko’chma ma’noli iboralarni o’rganish ham hozirgi o’zbek adabiy tili taraqqiyotining , uning boyib borish yo’llarini belgilovchi omillardan biri bo’ladi .

Xulosa

Ma’lumki , til fanining iboralarini o’rganadigan bo’limi frazeologiya deb ataladi .Iboralar lingvistik terminologiya tili bilan aytsak , frazeologizimlardir . Frazeologizim qadimgi grek tilidan olingan bo’lib , frasisi ibora ,logos -tushuncha ,ta’limot demakdir .Frazeologizimni tilning leksik –semantik va sintaktik sathlaridan farq qiluvchi alohida sathga xos birlik deyish frazeologik normani ham adabiy tilning boshqa normalari qatorida hisobga olishni talab etadi .SHuning uchun ham izohli lug’atlarda frazeologizimlarni ham qayd etish butun dunyo tilshunosligida tan olingan amaliyotdir .O’zbek tilining frazeologizimlari ham besh jildlik “ O’zbek tilining izohli “ da ( 2006-2008 ) va bir jildlik “ O’zbekcha – ruscha lug’at “ da (1988 )birmuncha to’laroq aks etgan bo’lsa –da, lug’atlarda ham o’zbek tilidagi barcha iboralar qamrab olingan , deb bo’lmaydi . Frazeologizimlarning o’rganilish tarixi haqida gapirilganda ,” frazeologiya “ atamasi “fraza “ so’zidan olingan bo’lsa-da , turkiyshunoslikda dastlab bu atama turli ma’nolarni ifodalash uchun xizmat qilgan . 19- asrda yashagan turkiyshunos olim Mirza Kozimbek [1802-1870] o’sha davr an’analaridan kelib chiqib ,rus tilida yozilgan boshqa tasviriy grammatikalarda bo’lgani singari o’z asarida “ fraza “ so’zini jumla , gap ma’nosida qo’llangan .

Turkiy frazeologiyaning boshlovchilari turkiyshunos olimlar S . K .Kenesboyev va SH .U.Rahmatullayevlar hisoblanishadi. Ularning o’tgan asrning 40- yillarining ikkinchi yarmi va 50- yillarda yuzaga kelgan tadqiqotlari turkiy tillar frazeologiyasining shakillanishi va tarqqiyotida katta rol o’ynaydi .

SHundan keyingi yillar mobaynida turkiy tillardagi frazemalarni intensiv o’rganish bo’yicha muhim yutuqlar qo’lga kiritildi .

Bu davrda S .N .Muratovning “ Turkiy tillarda turg’un so’z birikmalari “, SH .U. Rahmatullayevning “ O’zbek frazeologiyasining ayrim masalalari “ [1966]kabi ishlar yaratildi .

Foydalaniladigan adabiyotlar .

1. 
   Tilshunoslikka kirish “ Xolmonova Z .
   

Toshkent “ O’qtuvchi “

2. 
   Tursunov U ,Muxtorov SH Rahmatullayev SH ,Hozirgi o’zbek adabiy tili . 1992 yil
   
3. 
   Sapayev Q .Hozirgi o’zbek tili .Toshkent 2010 –yil .
   
4. 
   WWW.ta’lim .uz
   
5. 
   WWW.inter –pedagogika .uz
   
6. 
   WWW.ziyonet .uz
   
7. 
   WWW.Google .uz